Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1963, Blaðsíða 2

SVIP-
MVND
AÐ kann að virðast kald-
hæðið, að brezki Verka-
mannaflokkurinn, sem taldi sig
verða fyrir mjög þungu áfalli við
dauða Hughs Gaitskells, skyldi velja
að eftirmanni hans frambjóðandann
sem markvissast barðist móti hon-
um og gerði jafnvel opinbera upp-
reisn gegn honum fyrir tæpum
þremur árum.
En Gaitskell skildi við Verkamanna-
flokkinn óklofinn, a.m.k. um stundar-
sakir, og reiðubúinn að gleyma gömlum
deilum í því skyni að leggja út í kosn-
ingabaráttuna undir forustu hæfasta
leiðtogans. Ymsir kunna að vera ósam-
þykkir þessari lýsingu á Harold Wilson.
Þeir telja kannski að George Brown sé
skarpari gáfumaður, þó hann sé ekki
eins vel menntaður. En jafnvel flestir
þessara manna munu viðurkenna, að í
veröld Kennedys, Krúsjeffs og de
Gaulles sé Wilson maðurinn sem helzt
megi treysta til að standa í stöðu sinni
sem forsætisráðherra Verkamanna-
flokks-stjórnar.
Uann var aðeins 31 árs gamall,
þegar hann var fulltrúi Breta í við-
skiptasamningunum við Rússa árið 1947
og sýndi, að undir sléttu og hnubbara-
legu yfirborðinu átti hann til hörku og
seiglu. Kvöld eftir kvöld frá því klukk-
an tíu og allt fram til klukkan sex að
morgni glímdi hann við viðskiptasnill-
ing Rússa, Mikojan, um verzlunarsamn-
ing sem nam 40 milljónum sterlings-
punda.
Hann lét senda eftir flugvél sinni og
setja hreyflana af stað, meðan helztu
ágreiningsefnin voru leyst eitt af öðru.
Loks þegar aðeins eitt misklíðarefni var
eftir, sleit hann viðræðunum fremur en
láta undan, þó sú freisting hafi áreiðan-
lega verið sterk að fljúga heim með
hagstæðan samning upp á vasann.
T tíu árum síðar, þegar rætt var
um skýrslu bankavaxtadómstólsins,
sýndi hann svart á hvítu hve kröftugur
og vel vopnum búinn hann gat verið,
þegar hann var kominn í klípu. Hann
nefndi, að því er virtist af ásettu ráði,
nafn Pooles lávarðar, þegar hann krafði
ríkisstjórnina um málsrannsókn á hugs-
anlegum leka í sambandi^ við banka-
vaxtamálið, og gerði það Ihaldsflokkn-
um verulega gramt í geði.
Þegar skýrslan hafði sýknað alla sem
hlut áttu að máli, leituðu þeir færis
að hefna sín. Wilson stóð upp og
snerist gegn hinum fjandsamlegu þing-
mönnum, og í heilar 90 mínútur — í
lengstu ræðu sem hann hefur haldið —
varðist hann ekki einungis öllum árás-
um, heldur sló frá sér vægðarlaust og
settist aftur með háan hita, en hann
hafði áunnið sér virðingu andstæðing-
anna, þó þeir væru ekki beinlínis fúsir
að láta það uppi.
Þegar Wilson stendur gagnvart and-
stæðingi sýnir hann oft mikið hugrekki
ekki síður en leikni. En þegar staða hans
sjálfs innan Verkamannaflokksins hefur
Harold
verið í húfi, hefur hann verið sakaður
um veiklyndi og skort á þegnskap.
Hann sagði sig úr ríkisstjórn
Verkamannaflokksins ásamt Aneurin
Bevan, en þremur árum siðar, þegar
Bevan fór úr flokksstjórninni, tók Wil-
son, sem var honum næstur að virðingu,
við sæti hans. Hann barðist um flokks-
forustuna við Gaitskell, eftir að forkólf-
ar einhliða afvopnunar höfðu unnið sig-
lu- á flokksþinginu í Scarborough árið
1960, og þáði stuðning þeirra, þó hann
hefði aldrei verið rneðmæltur einhliða
afvopnun sjálfur.
Slíkt háttalag skapaði tortryggni í
garð Wilsons, ekki aðeins í hægra armi
flokksins. Þegar hann hefur nú unnið
sigur í frjálsum, leynilegum kosningum
flokksfélaga sinna, hefur hann tækifæri
til að svara gagnrýnendum sínum.
Stjórnmál eru heitasta ástríða Wil-
sons. Enginn er honum fremri né dug-
legri í baráttunni um kjördæmin. Heima
fyrir vinnur hann seint og snemma, og
nærri liggur að hann fái sektartilfinn-
ingu ef hann leyfir sér að líta í bók,
jafnvel á sunnudagskvöldi. Hann sækir
hvorki tónleika né leikhús og fer sjald-
an í kvikmyndahús síðan hann hætti að
sækja þau reglulega vegna embættis
síns í brezka Verzlunarráðinu. Eina tóm-
stundaiðja hans er golf, sem hann leikur
við og við á golfvellinum í Hampstead,
en kýs þá auðvitað að leika einn!
Bæði í pólitísku og persónulegu til-
liti er Wilson einfari. Hann heldur
einkalífi sínu algerlega leyndu og hefur
sennilega aldrei boðið fleiri en sex til
átta stjórnmálamönnum heim til sín.
Hann býr í úthverfi Hampsteads með
Wilson
konu sinni, dóttur og tveimur sonum,
sem báðir eru i háskóla.
F oreldrar Wilsons voru fæddir í
Lancaster, en forfeðurnir voru frá
Yorkshire, og þar fæddist Wilson fyrir
46 árum á heimili sem einkenndist af
trúrækni fríkirkjumanna.
Fjórtán ára gamall fluttist hann til
Cheshire og gekk þar í skóla. Árið eftir
talaði A. V. Alexander, sem nú er leið-
togi stjómarandstöðunnar í lávarðadeild-
inni, á svonefndum ræðudegi skólans og
kastaði m.a. fram þeirri hugmynd, hvort
ekki mundi leynast ráðherraefni meðal
skólasveina. Harold Wilson minnist
þess, að honum þótti hugmyndin fjar-
stæð, en 16 árum síðar varð hann yngsti
ráðherra í brezkri ríkisstjórn eftir Pitt.
Wilson hélt til Oxford og stundaði
námið af kappi, og tók auk þess þátt
í ritgerðasamkeppnum og vann fyrstu
verðlaun tvisvar. Hann stundaði einnig
íþróttir, einkum langhlaup. Honum tókst
aldrei að verða liðtækur í spretthlaup-
um.
Hann hafði smávægileg afskipti af
stjórnmálum á skólaárunum, gekk í
Frjálslynda klúbbinn og varð stjórnar-
meðlimur þar. Hann var þegar róttæk-
ur á þeim árum, en hafði óbeit á Verka-
mannaklúbbnum, af því hann var að
mestu í höndum kommúnista.
Að prófi loknu var Wilson um kyrrt
í Oxford og kenndi við New College og
ári síðar hóf hann kennslu við Uni-
versity College, þar sem hann stundaði
rannsóknarstörf fyrir Beveridge lávarff,
hinn nýja rektor. Beveridge lét þau orð
falla einhverju sinni, að Harold Wilson
væri bezti fræðimaður sem hann hefði
nokkru sinni hafL Hann entist líka
lengst: tvö ár.
M
ITiorgunmn sem stnðið brauzt út
var Wilson að halda fyrirlestur. Skömmu
síðar var hann kallaður í opinbera þjón-
ustu, þar sem hann gegndi ýmsum ráðu-
neytisstörfum, m.a. í olíu- og raforku-
málaráðuneytinu. Þar kynntist hann
fyrst leiðtoganum, sem hann hefur nú
tekið við af. Gaitskell annaðist stjórn-
sýslu. Wilson varð forstjóri hagskýrslu-
deildarinnar. Viðhorf hans tU efnahags-
mála hefur jafnan verið hagfræðilegt,
hann hefur haft meiri áhuga á fram-
leiðslu en bankamálum. Þess vegna
starfaði hann síðar í Verzlunarráðinu,
en Gaitskell í fjármálaráðuneytinu.
Wilson gekk úr opinberri þjónustu
árið 1944, þegar hann var kjörinn fram-
bjóðandi Verkamannaflokksins í Orms-
kirk, og eyddi tímanum fram að kosn-
ingum í að semja „Kolaáætlunina", sem
varð fyrirmynd að tillögum Verka-
mannaflokksins um þjóðnýtingu. Hann
var einn þriggja nýrra þingmanna
Verkamannaflokksins 1945, sem skipaðir
voru í ríkisstjórn þegar í stað.
í ráðherrastóli bar ekki sérlega mikiff
á Wilson. Hann vann af kappi, var oft-
ast viðlátinn þegar einhver þurfti að
hafa tal af honum og hélt heldur leið-
inlegar ræður bæði á þingi og kjósenda-
fundum. En hann var alltaf að læra og
gerði sér mat úr hverri nýrri reynslu.
Hann gerði viðskiptasamninga, jók út-
flutning og einn góðan veðurdag afnam
hann öll höft, og þótti ritstjórum „New
Statesman“ það ekki sérlega vinstri-
sinnuð aðgerð.
F ausnarbeiðni Bevans £ apríl 1951
var mikið áfall fyrir riðandi ríkisstjórn-
ina, og varð hún upphaf hins langvinna
„borgarastríðs" innan flokksins. Wilson
var allt í einu talinn nokkurs konar
prins vinstra armsins í flokknum, en
það var ekki alls kostar réttmætt, þar
sem Bevan hafði sagt af sér vegna gagn-
rýninnar á heUsuverndarkerfinu, en
Wilson var ásamt John Freeman að
hugsa um hervæðingaráætlunina, sem
þeim fannst alltof djörf. Eins og Wilson
komst að orði: „Ef maður reynir að
flytja píanó, sem er of þungt, flytur
maður það ekki, heldur ofreynir sig.“
í rauninni varð Bevan-armur flokks-
ins aldrei ein hreyfing, heldur margir
angar sem stundum stóðu saman, t. d.
þegar Wilson kom með tillögu sem var
andvíg endurhervæðingu Þýzkalands á
fundi þingflokksins í marz 1954. Hún
var felld með tveggja atkvæða mismun.
Þegar Bevan fór úr flokksstjórninnl
hálfum mánuði seinna, átti WUson úr
vöndu að ráða. Þegar þeir mættust I
ganginum það sama kvöld, virtist Bevan
naumast taka eftir honum. Næsta helgi
leið án þess að þeir hittust. Á mánu-
deginum náði Dick Crossman þeim sam-
an, og þeir ræddust við í margar klukku-
stundir á heimili Bevans í Lundúnum.
Bevan sagði að Wilson mundi missa
sæti sitt í framkvæmdaráði flokksins,
Framhald á bls. 6
Utgefandi: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýslngar: Ami Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: AðalstrœU 6. Sími 22480.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. tölublað 1963