Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1961, Blaðsíða 12

258
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
vík, seldist bók eftir prófessorinn
og prestinn Bjarna Þorsteinsson,
tónskáld, sem skipaður var sálu-
sorgari í Siglufirði og nágrenni
22. sept. 1888 og var þar þjónandi
prestur í tæp 50 ár. Bókin seldist
á tæpar 1000 krónur.
Bókin heitir „íslenzk þjóð-
lög“. — Bók þessi er prentuð í
Kaupmannahöfn hjá prentsmiðju
S. L. Möller á árunum 1906 til
1909 og gefin út á kostnað hins
gamla góða Carlsbergssjóðs, sem
ætíð hefir lagt góðu menntandi
málefni lið. —
Mér er nokkuð hugleikið að
skrifa um þetta verk séra Bjarna
Þorsteinssonar, vegna þess að
hann og faðir minn voru miklir
kunningjar. Séra Bjarni kenndi
mér kristin fræði, tók mig til
spurninga sem svo er kallað og
fermdi mig. —
Ég var sendisveinn á símstöð-
inni á Siglufirði þegar séra Bjarni
var kjörinn heiðursprófessor við
Hákóla íslands og ég færði honum
þá tilkynningu. Mér er það ó-
gleymanleg stund. Skeytið var á
þá lund hvort hann vildi sam-
þykkja þessa ákvörðun háskóla-
ráðs. —
Séra Bjarni opnaði símskeytið
með gætni, las það yfir tvisvar
sinnum, seildist ofan í vasa sinn
og rétti mér brjóstsykursmola.
Það var tár í öðru auganu á hon-
um, þegar hann rétti mér hönd-
ina og bað mér blessunar. Þetta
var fallegt augnablik og mér ó-
gleymanlegt.
Séra Bjarni hlaut prófessors-
nafnbót fyrir þetta verk sitt. ís-
lenzk þjóðlög er mikil bók, tæpar
1000 blaðsíður, prentaðar á vand-
aðan pappír og útgáfan falleg.
Saga þessa starfs er þó skuggum
vafin. Reykjavíkurdeild Þjóðvina-
félagsins íslenzka kaus að vísu
þriggja manna nefnd til að at-
huga handritið og gera tilögur
um málið og útgáfuna, og er að
mínum dómi lítill sómi að störf-
um hennar. —
Loks varð það úr að Reykjavík-
urdeildin (önnur deild Þjóðvina-
félagsins var starfandi í Kaup-
mannahöfn) samþykkti að gefa
þjóðlagasafnið út, en að því til-
skildu að styrkur fengist frá
Kaupmannahafnardeildinni svo og
landssjóði, en jafnframt það að
höfundurinn áskildi sér engin
ritlaun. Slíkar voru undirtektir
merkra manna fyrir 25 ára þrot-
laust og fyrirhafnarmikið starf í
þágu íslenzkrar tónmenningar.
Með þessu runnu vonir höfund-
arins út í sandinn — um útgáfu
íslenzkra þjóðlaga. Þegar svo var
komið málum koma til sögunnar
hinir merku tónlistarmenn, dr.
Hartmann og Wennerberg og
höfðu með sér til aðstoðar hinn
gamla og kunna Carlsbergsjóð. Dr.
Hartmann og Wennerberg lýsi ég
ekki frekar, því tónlistarunnend-
ur munu þekkja þá af sálmalög-
um sínum, sem ég ræði ekki frek-
ar hér. —
Séra Bjarni Þorsteinsson lagði
mikla vinnu í að safna að sér efni
í „Þjóðlagasafnið“. — Hann fór
tvisvar til Kaupmannahafnar til
að skoða Árnasafn og ýmsar forn-
bókmenntir íslenzkar, sem þar eru
til varðveizlu. Meðal annarra
þjóðlaga fann hann í skinnhand-
ritum forn nótnamerki, er hann
þýddi og færði í nútímastíl (nú-
tíma nótnaskrift). —
Það kom á daginn, þegar séra
Bjarni fór að bera þessi handrit
undir ýmsa hér heima, að þeir
könnuðust við stefin úr þessum
lögum og notfærði hann sér það.
Hann stóð í bréfasambandi við
geisifjölda eldri íslendinga, bæði
þá sem komnir voru vestur til
Ameríku og hina sem voru hér
heima og notfærði hann sér það.
Frá þessu fólki fékk hann sand
af gömlum vísum, vikivökum og
rímnalögum ásamt uppruna
þeirra. Þannig var t. d. Benedikt
Jónsson frá Auðnum í Þingeyjar-
sýslu honum mikil náma.
Eftir að séra Bjarni var kom-
inn til Siglufjarðar opnaðist hug-
ur hans enn betur fyrir því að
alls staðar var eldra fólk, sem
kunni gömul þjóðlög og stemm-
ur.
Sumt af þessu fólki hafði séð
skrifaðar nótur og benti honum
á hvar þetta eða hitt væri að
finna. Öllu þessu safnaði hann
saman og vann ötullega að því.
í svo stuttu máli sem þessu
er ekki hægt að gera þessu máli
þau skil sem þyrfti að gera, en
mig langar til að nefna einn þátt-
inn sérstaklega í Þjóðlagasafninu,
sem mér virðist að íslendingar
hafi nokkuð vanrækt — en það
eru rímnalögin.
Rímnalögin eru algerlega ein-
kennandi fyrir ísland og íslenzk-
ar bókmenntir. Með þeim þætti
verksins hefir séra Bjarni bjarg-
að ómetanlegum fjársjóði frá
gleymsku. Mjög lengi framan af
hafa rímurnar gengið munnlega
frá manni til manns. Voru hafð-
ar yfir og kveðnar á kvöldvök-
um og í samkvæmum — og kunnu
margir mikið af þeim utanað. —
Elzt þeirra ríma, sem við þekkj-
um er venjulega talin „Ólafs-
ríma“ eftir Einar nokkurn Gísla-
son og orkt árið 1350 — hún er
ferskeytt og mansönglaus 65 er-
indi um Stiklastaðarorustu. Fyrstu
rímur, sem prentaðar eru á ís-
landi eru Úlfarsrímur, eftir Þor-
lák Guðbrandsson og Árna
Böðvarsson — prentaðar í Hrapps-
ey 1775. —
Vikivakar og dansar eru mjög
gamlir á íslandi og tíðkuðust jafn-