Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1961, Blaðsíða 2

246
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
verða skipað í vesturheimi; það
hlaut nú óumflýjanlega að standa
autt um aldur og æfi. Og það var
ærið hrygðarefni.
Spítalavist mín varð löng og
ekki um það að ræða að eg tæki
pennann til þess að minnast þessa
fallna lífvarðar móðurmálsins. En
hvað gerði það til? Margar hend-
ur og margir pennar mundu nú á
lofti til þess á meðal hinna sjálf-
sögðu: blaðamannanna. — Þeir
mundu nú þakka — og gera það
miklu betur en mér hefir verið
unt þó að heill hefði verið.
En hvað sem því olli, fór þetta
(að því er eg bezt veit) á annan
veg. Þögnin var svo mikil og svo
almenn að engu var líkara en að
þarna hefði fallið frá maður á
borð við mig eða hann Jón í
Litlakoti, sem hvorugur höfum
unnið okkur nokkuð til hróss. Jú,
Einars Páls var víst minnst lag-
lega vestan hafs, en hérna heima
— a. m. k. hér á suðurlandi —
hafði enginn tíma til þess að doka
við andartak á hraðferð sinni til
grafarinnar. Og þó þurfti enginn
að óttast að missa af þeim gisti-
stað; þar er og verður rúm fyrir
alla — alla.
Þegar nú allir aðrir þögðu, fór
mig að langa til að greiða þá
skuld, sem eg þóttist sjá að eng-
inn ætlaði að greiða fyrir mig. En
eg hikaði; mánuður leið eftii
mánuð og misseri eftir misseri.
Eg fann að eg átti ekki þá mynt
sem gjaldgeng væri. Og var þá
ekki betri að sitja og leggja hend-
ur í skaut en að rísa á fætur til
þess að gjalda í skjaldaskriflum og
baugabrotum?
Eg veit það ekki. En hitt veit
eg, að Einar Páll hafði það hjarta-
lag sem fúslega tekur viljann
fyrir verkið. Vera má að fátæk-
leg tilraun friði samvizku mína.
Það er hvorttveggja að mig
skortir fróðleik til þess að geta
sagt ævisögu hins látna skálds og
útvarðar íslenzks þjóðernis, og
líka hitt, að þess mun ekki gerast
þörf, því það munu aðrir gera
einhverntíma og einhverstaðar.
Hér nægir að geta þess, að hann
var fæddur á Háreksstöðum á
Jökuldalsheiði þann 11. ágúst 1880.
Voru bræður hans þeir Gísli skáld
og rithöfundur í Winnipeg, ísak
húsameistari, maður Jakobínu
skáldkonu Johnson, og síra Sigur-
jón, áður prestur á Kirkjubæ, en
náfrændi þeirra bræðra var rit-
höfundurinn og tónskáldið Gunn-
steinn Eyólfsson. Til náinna
frænda má telja fleiri mentamenn
og rithöfunda. Er það auðsætt, að
þarna hefir verið valinn kynstofn.
Þegar Einar Páll hafði aldur til,
setttist hann í Latínuskólann
hérna í Reykjavík, en eins og
fleiri efnismenn, hröklaðist hann
þaðan þegar óstandið mikla varð
þar upp úr aldamótum. Eftir það
dvaldi hann við rýra atvinnu og
án efa þröngan kost í Reykjavík
unz hann fór til vesturheims sum-
arið eða haustið 1913. Þar varð
hann áður langt liði starfsmaður
við Lögberg og síðan ritstjóri þess
til dánardags; var þó að síðustu
lengi sjúkur og rúmfastur, en
kona hans gerði þá hvorttveggja
í senn, að annast hann og sjá um
blaðið með tilhjálp hans, því and-
legum kröftum hélt hann víst til
æviloka.
Ekki löngu eftir að hann kom
vestur (líklega eftir eitt eða tvö
ár) kvæntist hann þar. En ekki
veit eg svo mikið sem nafn konu
þeirrar er hann eignaðist þá, en
hann mun hafa mist hana eftir
skamma sambúð. AU-löngu síðar
kvænist hann í annað sinn, og þá
Ingibjörgu sonardóttur síra Sigur-
geirs Jakobssonar, hreinni af-
bragðskonu, eins og ráða má af
því er þegar var sagt. Skilst mér
líka að afkomendur síra Sigurgeirs
hafi orðið hið mesta úrvalsfólk.
Eftir fráfall Einars Páls voru blöð-
in Lögberg og Heimskringla af
fjárhagsástæðum sameinuð í eitt,
og tókst frú Ingibjörg Jónsson
á hendur ritstjórn hins nýja blaðs.
Hana hefir hún síðan rækt af svo
frábærum skörungsskap að lík-
lega má nú telja Lögberg-Heims-
kringlu, ef ekki fremst íslenzkra
blaða (þegar tekið er tillit til
stærðar), þá samt fortakslaust í
fremstu röð. Má slíkt merkilegt
heita, svo mjög sem þeim fækk-
ar nú vestan hafs er á íslenzku
rita. Málið á blaðinu er yfir höfuð
betra en á hinum, sem hér heima
eru gefin út, og lýtin eru innflutt
héðan, enda höfum við af þeim
ærið nóg til útflutnings.
— o —
Einar Páll lagði — eins og þeg-
ar var að vikið — hina mestu alúð
við málfar sitt; hafði og hér heima
einkum umgengist þá menn, er svo
gerðu, og má þar til sérstaklega
nefna Landvarnarmenn, sem hann
átti samleið með í landsmálum.
Annars gætti hér mjög málvönd-
unar hjá blöðunum á síðasta fjórð-
ungi nítjándu aldar og fyrsta ára-
tugi hinnar tuttugustu, því að rit-
stjórar hinna helztu voru allir
strangir og kröfuharðir í því efni
— áttu þar allir samleið þó að
um flest annað greindi þá meira
á en æskilegt hefði verið. Það var
ekki fyr en síðar að tekið var að
veita flóði soramálsins yfir þjóð-
ina. Öll þjóðrækni var Einari hið
mesta alvörumál, bæði hér heima
og þá ekki síður þegar vestur kom,
þar sem hann skildi að varnar-
staðan var erfið. Voru þar þá
miklir forustumenn, eins og t.d.