Lesbók Morgunblaðsins - 07.05.1961, Blaðsíða 10

254
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Salamandra
heima ýmsar furðulegar verur,
bæði í líki manna og dýra. Það
voru ekki margir ferðamenn, er
höfðu komið til þessara landa, en
þeir sögðu þaðan sögur af ýmsu
furðulegu, er fyrir augu þeirra
hafði borið og blönduðu þar sam-
an við goðsögnum og þjóðtrú.
Spunnust svo af þessu hinar furðu
legustu frásagnir, þegar aðrir fóru
að færa frásagnir þeirra í stílinn.
Menn þekktu þá svo lítt til dýra-
lífs jarðarinnar, að öllum kynja-
sögum var trúað.
Á miðöldunum breyttist þetta
svo þannig, að í stað þess að rann-
saka hvort þessi dýr væri til,
reyndu menn að draga alls konar
trúarbragða líkingar af útliti
þeirra og ímynduðu innræti. Bæk-
ur voru ritaðar um dýrin, þar sem
venjulegum dýrum var blandað
saman við furðudýr Grikkja og
Rómverja, þeim gefið mannvit, og
hættir þeirra heimfærðir til trú-
arkenninga. Þannig var því haldið
fram, að ljónshvolpar fæddust and
vana og lægi þannig þrjá daga, en
þá blési faðir þeirra lífsanda í
nasir þeirra. Þannig urðu þeir
tákn endurfæðingar. Og Einhyrn-
ingurinn varð tákn Krists og horn
hans tákn sannleikans boðskaps.
Það var grískur maður, Ctesias
að nafni, er fyrstur skráði frá-
sögn um Einhyrninginn. Segir þar,
að einu sinni hafi verið til í Ind-
landi hvítt dýr á borð við ösnu,
en það hafi haft langt horn fram
úr miðju enni, og þetta horn hafi
verið rautt, hvítt og svart á lit;
væri bikarar gerðir úr horninu,
eyðilegðu þeir áhrif eiturs, þótt
í þá væri blandað. Rómverjar áttu
einnig sögur um ýmis einhyrnd
dýr, og má vera að þær sögur hafi
verið að rekja til nashyrnings, sem
hafi tekið myndbreytingum í með-
ferð sagnanna af honum. Þegar
Gamla Testamentið var þýtt á
grísku og latínu og önnur mál,
varð villiuxi að Einhyrning: „Hans
horn sé sem Einhyrningshorn, sem
hann stangi allar þjóðir með, allt
til landsins endimarka“ (5. Móse-
bók 17). Og þá komu fram nýar
hugmyndir um þessa kynjaskepnu.
Meðal annars var sagt að hún
væri kvenelsk og legði höfuð í
kjöltu kvenna, enda þótt hún væri
grimm við karlmenn.
Trúin á það, að horn Einhyrn-
ingsins hefði mátt til þess að eyða
eitri helzt í Frakklandi fram til
1789. Þá voru þar við hirðina
hornstiklar, sem taldir voru af
Einhyrningi, og var konunginum
færður drykkur í þeim til þess
að öruggt skyldi að honum væri
ekki byrlað eitur. Að vísu voru
þetta horn af nashyrningi. Og í
Kína er því enn trúað að nas-
hyrningshorn hafi yfirnáttúrulega
eiginleika.
Ljónið og Einhyrningurinn eru
í skjaldarmerki Englands.
Basiliki
Salamandra er eðlutegund, en
snemma mynduðust ýmsar kynja-
sögur um hana. Aristoteles segir
um hana að hún geti vaðið eld og
slökkt hann um leið, og því var
trúað um aldir. Þess vegna kom
og upp sú trú, að bergull (asbest)
væri salmöndruhúð, vegna þess að
hún gat ekki brunnið. Um 700 stað
hæfði enskur biskup að sala-
mandran lifði í eldi. Úr því varð
svo sú sögn, að hún lifði á eldi.
Og löngu seinna sagði enskur rit-
höfundur að augu hennar væri svo
hvöss, að með augnaráðinu einu
saman gæti hún blásið epli af
trjánum. Hér er farið að rugla
henni saman við basiliska sem
átti að geta drepið menn með
augnaráði sínu einu saman. Hann
var einnig svo eitraður, sagði
Pliny, að ef riddari stakk á honum
spjóti sínu, lagði eitrið upp eftir
spjótinu og drap bæði mann og
hest. Menn voru þó ekki vissir
um hvernig þessi skepna væri, en
á 13. öld kom maður að nafni
Kentaur