Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1957, Blaðsíða 8

668
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
urinn náði sér furðu fljótt og varð
jafngóður. Þetta skeði fyrir um
það hundrað árum og þótti undur
mesta, og auðvitað átti skerprestur
sinn þátt hér í. — (Hann hét
Ðavíð Ólafsson frá Kirkjubæ, f.
14. apríl 1936).
ÞEIR SEM í fyrsta sinni fara upp
á Súlnasker leggja nokkra skild-
inga í steinþró uppi á eynni og hef-
ir sá siður víst haldist mjög lengi.
Það var segin saga, að peningarn-
ir voru horfnir, er upp var komið
næst. Fyrrum var sú trú, að sker-
presturinn kæmi fram á brún á
skerinu, ef slæmt veður var í að-
sigi, en mjög er brimasamt við eyna
og hættur miklar. Hjá eyjafólki
hefir jafnan verið einhver helgi
yfir Súlna- eða Almenningssker-
inu, því allar eyjarjarðirnar hafa
þar jafnan rétt til ínytja. Skerinu
góða, sem það og var kallað, enda
var gagnsemi þess mikil. Um og
eftir miðja nítjándu öld var árleg-
ur arður af Súlnaskeri talinn um
290 ríkisdala virði, þá var fýlungi
virtur á 4 sk. og fullgerð súla á
16 sk., sem svaraði um 6 ríkisdöl-
um á hverja jörð í Vestmannaeyj-
um. Auk hinna almennu jarðahluta
var og skipt gjafahlut handa fátæk-
um.
í Almennings- eða Súlnaskerið
lét helmingur eyjabænda árlega,
á víxl, einn mann til sóknar í
skerið, en þeir sem eigi áttu förina
í skerið í það sinn, tóku samt jafn-
an hlut á við hina. Göngunni upp
á skerið var skipt eftir föstum
fornum reglum og kom í hlut átta
jarða ár hvert eftir boðleið að
leggja til göngumann og fékk hann
sérstakan gönguhlut, þótti happ að
þau árin, sem bóndi átti gönguna.
Við skipti úr Súlnaskeri hélst hinn
gamli siður, að skipta á jarðarvöll,
tveim jörðum í senn. Með skerdeg-
inum, deginum sem farið var í
skerið, byrjuðu fýlaferðir (fýlunga-
sóknin) ár hvert og stóðu kringum
hálfa aðra viku. Skerdagurinn var
laugardaginn í 17. viku sumars eða
næsti virkur dagur, væri eigi færi,
er gaf. Farið var á tveimur stór-
skipum. Flögg höfð uppi er heim
var komið til merkis um að allt
hefði gengið vel. Allur þorri eyja-
manna var samankominn, rétt eins
og nú, á þjóðhátíðinni í Herjólfs-
dal, niður við skiptivöll, hvort sem
lent var við Stokkhellu eða flaut
upp að hrófum. — Þarna
voru öll hross sem til voru í Eyjum
saman komin undir laupum (fýla-
laupum) til að flytja á sjóblautan
fuglinn upp á bæi. Hreppstjórar
stóðu í fuglakösinni og skiptu og
flokkuðu niður eftir vænleika,
gerðsúla, hálfgerð og skerhngur,
þ. e. dúnungi. Sama um fýlungann,
lakasti fýlunginn var kallaður láki
og náðu naumast að vera taldir með,
skárri heldur rifan svokallaða.
Hreppstjórar kölluðu hvellri röddu
upp jarðamörkin við skiptin og
töldu fram í sífellu eftir gömlum
máta, tveir og tíu, f jórir og tíu, tveir
og tuttugu, fjórir og tuttugu o.s.frv.
ætíð tvær einingar í senn, koll af
kolli, aftan við fullnaða tugi, sama
og tíðkaðist við skipti úr fiskkös
á vertíð. Festarhlut fengu þeir, er
lögðu til festar og sigabönd. Göngu-
menn máttu velja sér af óskiptu
eina súlu, keppsúlu, hver fyrir bar-
eflið, súlukeppinn, er súlan var
rotuð með. Súlnaveiðin var aðeins
á 4 eyjum að meðtöldu Súlnaskeri
og heyra 2 þeirra undir Kirkjubæ,
en súlnaveiðina í Hellisey áttu all-
ar Vestmannaeyjajarðir eins og í
Súlnaskeri og skiptist, heitir þar
Vestursókn, þ. e. vesturhluti eyj-
arinnar, sem féll undir vissar jarð-
ir, en Austursóknin undir aðrar.
Geirfuglasker syðstu úteyna eiga
og allar Vestmannaeyjajarðir jafnt,
gönguna á Geirí uglasker höfðu átta
jarðir í senn eftir boðleið. Þar verp-
ir fýlungi og svartfugl. Þangað var
farið til eggja (svartfugla) á vor-
in. Síðasti geirfuglinn á Geirfugla-
skeri var tekinn um aldamótin
1800.
ELSTU aðferðirnar til uppgöngu
á skerið, sem menn nú þekkja, af
sóknarlýsingu séra Gissurar á
Ofanleiti, frá 1703, munu vera æva-
gamlar. Þrír vel léttfærir menn
voru valdir til að fara á undan og
fyrstur fór sá er mestur var fjalla-
maðurinn, en göngumennirnir voru
7 að meðtöldum sigmanni. Er stig-
ið var af skipi var khfrað upp berg-
ið í 6—7 faðma hæð og staðnæmst
á bergstalh, Illugabæli svokölluðu,
þar knékrupu mennirnir og gerðu
bæn sína. Að lokinni bænagerð
hófst uppgangan á ný með fyrir-
liðann í fararbroddi, en hinir
þræddu sig eftir honum, ýmist snið-
hallt eða beint upp, en þó mest ská-
halJt. En er fyrir varð slétt berg,
körtulaust eða framslútandi, svo
hvergi varð fest tá eða fingur á
minnstu körtu í berginu, vandaðist
malið, en samt varð þeim ekki
ráðafátt. Skergöngumaðurinn eða
fyrirhðinn, tók þá til snæris og batt
léttum steini í það, festi við vaðinn
og kastaði upp fyrir sig yfir næstu
snös eða nef, oft í 5—6 faðma hæð.
Sló hann síðan til snærislykkjunni,
þannig að þyngd steinsins drægi
hana niður og seig hann smám
saman uns hægt var að ná í snærið
með hendinni. Einn eða tveir
mannanna náðu taki á vaðarendan-
um sem undirsetumenn, og dróg
skergöngumaðurinn sig svo upp a
höndunum og sló vinstri fæti um
vaðinn, en þeim hægri tyllti hann
á bergið, þar sem hann náði til,
og komust mennirnir með þessum
seinfæra hætti upp á einum glas-
tíma eða þar um bil. Fimm af
göngumönnunum var gefið niður