Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.1957, Blaðsíða 12

512
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
athyglisverðar. í Lundúnum hafa
athuganir á jarðsegulmagni verið
stundaðar lengst. Árið 1580 var
„declination" segulnálarinnar þar
11 gráður til austurs, en árið 1810
hafði hún færzt yfir á 35 gráðui
til vesturs.
Rannsóknir á járni í fornum berg
-lögum sýna og, að segulpólarnir
hafa færzt til og frá um jörðina
frá upphafi.
Segulstormarnir valda miklum
breytingum. Þeir eru mismunandi
öflugir og fara yfir mismunandi
stórt svæði. Sumir standa ekki
nema nokkrar mínútur, aðrir dög-
um saman. Þegar þeir eru á ferð-
inni er mikið um norðurljós og
suðurljós. Þá kemst og truflun 4
jonosbeltið og af því stafa magn-
aðar útvarpstruflanir. Um miðbik
jarðar hafa þessir stormar ekki
nein áhrif á segulnálina, en er nær
dregur heimskautunum getur
skakkinn numið allt að 45 gráðum.
51 51
MENN eru nú sannfærðir um, að
það var ekki rétt hjá Gilbert að
jörðin sé einn allsherjar segull.
Kjarni jarðar er enn svo heitur, að
hann getur ekki orðið segulmagn-
aður til langframa. Þó mun lausn-
arinnar á gátunni um hinar hæg-
fara breytingar, vera að leita í jörð-
inni sjálfri. Aftur á móti koma hin-
ar snöggu breytingar, segulstorm-
arnir utan að, og standa líklega í
sambandi við sólgos, því að mest
kveður að þeim þegar mikið er um
sólbletti. Menn hyggja að frá sól-
gosunum komi rafstraumar, sem
valda truflunum í utanverðu gufu-
hvolfi jarðar. Nokkur sönnun
fekkst á þessu þegar rákettar.
„Aerobee“ var send frá Bandaríkj-
unum upp í háloftin og mælitæki
hennar sýndu rafmagnsstrauma í
93—105 km hæð. Vakti þetta þá
þegar geisimikla athygli og verður
lagt mikið kapp á að rannsaka
þessa rafmagnsstrauma nú á jarð-
eðlisfræðaárinu.
51 51
BANDARÍKJAMENN eiga fimm
segulmagns-rannsóknastöðvar, sem
starfað hafa um áraskeið. Er ein i
Virginia, önnur í Arizona, þriðja í
Honolulu og tvær í Alaska. Nú verð
ur stöðvum þessum fjölgað stór-
kostlega. Verða fjórar á eyum í
Kyrrahafi, fimm í Alaska, sex á
suðurskautssvæðinu og margar í
Bandaríkjunum sjálfum. Alls
munu Bandaríkin starfrækja 30
slíkar stöðvar á jarðeðlisfræðaar-
inu. En auk þess munu þau senda
um 200 rákettur til rannsókna upp
í háloftin. í þessum rákettum verða
mælitæki, er sýna segulmagn jarð-
ar og rafsegulstrauma í háloftun-
um. Gerfihnettirnir verða einnig
útbúnir með slíkum mælitækjum.
Aðrar þjóðir — en það eru 55
þjóðir sem taka þátt í rannsóknum
á þessu ári — munu einnig leggja
fram sinn skerf til rafsegulmæl-
inga.
HEFIR JARÐSEGUL-
MAGNIÐ RÉNAÐ?
TVEIR franskir eðlisfræðingar
hafa komizt að þeirri niðurstöðu,
með mjög snillilegum rannsóknum,
að jarðsegulmagnið muni hafa rén-
að um allt að 65% seinustu 2000
árin.
Reynist þetta rétt, þá mun geim-
geisla gæta miklu meira á jörðinni
nú en fyrrum, því að rafsegulsvið
jarðar hefir hlíft henni við að-
streymi slíkra geisla.
Þrír amerískir eðlisfræðingar við
háskólana í Utah og Minnesota
hafa látið í ljós það álit sitt, að sé
það rétt að jarðsegulmagnið hafi
farið rénandi, og aðstreymi geim-
geisla hafi þess vegna aukizt. þa
muni „carbon-14“ aðferðin til þess
að ákveða aldur fornra jarðlaga og
forngripa, reynast röng eða að
minnsta kosti óáreiðanleg.
Við rannsóknir sínar notuðu
frönsku eðlisfræðingarnir fornan
brenndan leir. í leirnum er alltaf
ofurlítið af járni og þess vegna hef-
ir brenndi leirinn dregið í sig nokk
-uð af segulmagni meðan hann var
að kólna eftir brennsluna. Þessi
segulmagnshleðsla leirsins er í
réttu hlutfalli við það hvað jarð-
segulmagnið hefir verið öflugt þeg-
ar leirinn var brenndur. Vísinda-
mennirnir rannsökuðu mörg sýnis-
horn, þar á meðal tígulsteina, sem
Rómverjar höfðu brennt um árið
200. Síðan hituðu þeir steinana svo
að segulmagnið fór úr þeim, en
steinarnir drógu aftur í sig jarð-
segulmagn um leið og þeir kóln-
uðu. Með því að bera nú saman
segulmagn steinanna fyrir og eftir
hitunina, komust þeir að þessari
niðurstöðu, að jarðsegulmagnið sé
nú miklu minna heldur það var á
þeim tíma er steinarnir voru
brenndir upphaflega.
Hafi nú jarðsegulmagnið minnk-
að mikið seinustu 2000 árin, hefir
aðstreymi geimgeisla jafnframt
aukizt og þá ruglast „carbon-
14“ aðferðin, sem eðlisfræðingar og
forníræðingar hafa haft sem mæli-
kvarða við aldursákvarðanir.
Benda rannsóknir Frakkanna á, að
bæta verður 240 árum við þá hluti,
sem taldir eru 2000 ára gamlir með
„carbon-14“ aðferðinni, og senni-
legt er talið, að bæta verði 1000 ár-
um við aldur þeirra hluta, sem
menn hafa talið 5000—6000 ára
gamla.
Þetta stóð einu sinni í blaði:
— Ef þið rekist á villur í blaðinu, þá
minnist þess, að þær eru settar þar
með vilja. Vér kappkostum að hafa
eitthvað fyrir alla i blaðinu, og sum-
ir eru þannig gerðir, að þeir byrja á
því að leita að villum.