Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.1957, Blaðsíða 3

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
503
inu. Þvermál hellisins er víðast
svipað því sem sýnt er við hægri
hliðarganginn á kortinu, þ. e. nálg-
ast það að vera pípulaga, en innst
verður þakið þó meira í líkingu við
gotneskan boga, svo sem var á hell •
um þeim, er mynduðust í síðasta
Heklugosi (sbr. litmyndina utan á
Heklubókinni). Sömu lögunar eru
einnig dyrnar á „kirkjunni“ i
Dimmuborgum, sem er hluti af
fornum hraunhelli. Víðast eru þak-
ið og veggir glerjuð og sepótt, eins
og títt er um hraunhella.
Þegar komið er 262 m inn fyrir
munnann greinist hellirinn í tvenn
göng, og eru þau hvort um sig
næstum eins víð og aðalhellirinn.
Þegar kemur um 40 m inn í aust-
urgöngin, sem eru 115 m löng, fer
að bera á dropsteinsdrönglum
(stalaktítum) niður úr hellisloft-
inu og dropsteinskertum (stalag-
mítum) á gólfi. Svæði það í hell-
inum, þar sem þessi fyrirbæri er
einkum að finna, er sett punktum
á kortinu. Dropsteinsmyndanir af
þessu tagi eru kunnar úr Hall-
mundarhraunshellunum og Rauf-
arhólshelli, en hér eru dropsteins-
drönglarnir óvenju langir, sumir
um metra á lengd og geta verið
grennri en blýantur. Má varla
snerta á þeim, svo að þeir brotni
ekki, og gegnir furðu, að þeir skuli
ekki hafa brotnað í jarðskjálftum.
Fallegastar eru þessar dröngla-
flækjur innst í hellinum. Freistandi
væri að álykta, að svona drönglar
væru myndaðir við kemíska út-
fellingu eins og í kalkhellunum.
Gætu þeir þá verið miklu yngri
en hellarnir og verið enn að mynd-
ast. Þó verður víst að hafa fyrir
satt þá skoðun vísindamanna, er
rannsakað hafa þessi fyrirbæri,
einkum á Hawaii, að dropsteinar
hraunhellanna séu myndaðir með-
an hellisþak og veggir voru enn
glóandi. Er þess til getið, að brenn-
andi lofttegundir eigi drúgan þátí
í að glerja hraunveggi og þak og
mynda dropsteinana. Sænskur
bergtegundafræðingur, Sven
Hjelmquist, sem nú er prófessor i
Lundi, rannsakaði fyrir rúmum
aldarfjórðungi dropsteinsdröngla
úr þaki Raufarhólshellis, sem hann
fékk frá Guðmundi G. Bárðarsyni,
og sýndi fram á, að yzta lag þeirra
er auðugra miklu af járnglansi
(Feaíte) og hematíti (FesOí) en
kjaminn, en ekki er hér rúm til að
gera grein fyrir því, hvernig á
þessu stendur.
Frá því er hellisgöngin koma
saman að nýju eru 46 m inn í hell-
isbotn. Liggur hann um 20 m lægra
en botn hellismunnans og hallar
því hellinum svipað og yfirborði
hraunsins. Mest er um dropstein-
ana allra innst í hellinum og verð-
ur að ganga þar um með mjög
mikilli gætni til að skemma þá
ekki. í vestri hellisgöngunum er
lítið um dropsteina.
Um 60 m NA af mynni Borgar-
hellis er annað niðurfall í hraun-
inu og gengur norður úr því hellir,
sem í heild er nær samhliða Borg-
arhelli. Lengd þessa hellis, sem ég
kalla hér Vegghelli, er 185 m. Hann
er beinni en Borgarhellir, en hell-
isgólfið nær alls staðar þakið
hraunstykkjum úr þakinu og því
ógreitt yfirferðar. Fyrstu 60 metr-
ana er hann svipaður og syðsti hluti
Borgarhellis, en þá fer að lækka í
loft. Þó er hann næstum allur
manngengur og um miðbik hans
eru tvær hvelfingar sporöskjulaga,
um 7 m breiðar og 10—12 m háar,
en allbreiðar sillur með veggjun-
um um miðja vegu frá gólfi. Hell-
irinn endar í 13 m háum strompi,
sem nær upp úr hrauninu. Stromp-
ur þessi víkkar niður, og verður
þar ekki komizt upp eða niður um
nema í bandi.
Það merkilegasta við þennan
helli er, að í honum er að finna
mannaverk. 74 m innan við syðrí
munnann verður fyrir veggur hlað-
inn úr hraungrýti því, sem er að
finna í hellisbotninum. Þessi vegg-
ur er um 3.5 m langur og liggur
þvert á hellinn, sem hér er 4.5 m
1
I