Lesbók Morgunblaðsins - 04.11.1956, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
331
ingunni allri og einstökum hlutum
hennar, á hverju sviði sem er. Þar
er því ekki aðeins „ríkið“, heldur
og „mátturinn“ til þess að veita
aðstoð í fullum mæli til allra
góðra, sjálfsagðra og nauðsynlegra
fyrirtækja. Hvers þarf svo meira
við? Er hér þá ekki sjálfgefið „afl
þeirra hluta“, er framkvæma barf,
— einnig í þessu tilliti, ec~i h.r er
rætt? Vissulega, en lítum nú nánar
á málið, eftir upphafi þess og eðli.
Ég hefi nú, um meir en 20 ára
skeið, auk margvíslegra annara
málefna, haft meiri og minni af-
skipti, bein og óbein, af kirkjumál-
um þessa lands — og kirkjubygg-
ingarmálum, bæði í héraði og á
alþjóðar-vettvangi. Um það rætt og
um það ritað. Og kom svo loks þar,
að ég bar fram á Alþingi 1944 og
enn 1946 lagafrumvarp um málið,
er fullu heiti nefndist „Frumvarp
til laga um kirkjubyggingar og
þátttöku ríkissjóðs í stofnkostnaði
kirkjuhúsa". Það, sem lá til grimd-
vallar fyrir þessu frumvarpi, til-
gangi þess og efni, um að ríkið
tæki að sér meginhlutann af kostn-
aðinum við kirkjubyggingar þjóð-
kirkjunnar, var í fyrsta lagi við-
horf þau, sem hér hafa nokkuð ver-
ið rædd, og í öðru lagi sú stjórn-
laga-skylda, er hlyti að hvíla á
ríkisvaldinu sjálfu í þessu efni. Það
fer heldur ekki á milli mála, að
sögulega skoðað er þetta einnig
hin eina rökrétta afleiðing þeirra
viðburða í kirkjulífi landsins, er
mestu orkuðu til sköpunar þess
ástands, sem í þessu efni hefir ríkt
og ríkir enn.
Þegar siðaskipti, er svo hafa ver-
ið nefnd (frekar en siðabót), urðu
hér á landi fyrir 400 árum — en
þau fóru fram mestmegnis með
ofbeldi og undirferli, og því með
allt öðrum hætti en kristnitaka
landsmanna í öndverðu —, sölsaði
konungsvaldið með sínum útsend-
urum undir sig og sín umráð allar
verðmætustu eignir íslenzku kirkj-
unnar í heild og einstaka muni ein-
stakra kirkna, en „konungsvaldið“,
þótt danskt héti, var þá sama og
alríkisvaldið, fulltrúi allra þeirra
landa og landshluta, er töldust lúta
Danakonungi, eins og þá hagaði til.
Þar með var kirkjan komin á vegu
ríkisins, orðin landsins og kongs-
ins ómagi að því leyti er hún ekki
gat kraflað sig áfram sjálf. Enda
varð það brátt grundvallarrreglan,
að lúterska kirkjan allt frá upp-
hafi aðgerða Lúters sjálfs, stydd-
ist við ríkið og ríkið styddi hana,
þjóðhöfðinginn með valdið í sinni
hendi, sem þá átti að vera skylt að
„fæða og klæða“ þessa stofnun, ef
svo mætti að orði kveða. Því að
þannig tók ríkisvaldið vissulega á
sig viðvarandi skyldu til þess að
sjá kirkjunni og öllu hennar far-
borða, með aðstoð þeirra, er henni
sem trúfélagi heyrðu til o. s. frv.
Og þannig hefir þá þetta staðið
hér á landi, að kirkjan sem stofn-
un er háð ríkinu, nú hinu íslenzka
ríki, og hefir aldrei fengið aftur í
hendur eignir sínar, þær er frá
henni voru ruplaðar í siðaskipta-
umbrotunum. Nú er í þessu sam-
bandi og eins og er, ekki um það
að ræða hér, að kirkjan nái sínu
fulla sjálfstæði losuð frá ríkinu
( gerist sem kallað er „fríkirkja")
né fái sínar fyrri eignir skilaðar,
heldur hefir sú leiðin verið lögfest
í stjómlögum íslands, allt í frá
fyrstu stjórnarskránni 1874 og til
þessa dags, að hún skuli vera þjóð-
kirkja íslands, sem sé hin evangel-
iska lúterska, eins og það heitir,
sem meginþorri landsmanna telst
til. Segir og svo í núgildandi
stjómarskrá frá 17. júní 1944, 62.
gr., samhljóða því, sem áður var,
að þjóðkirkjuna eigi ríkisvaldið að
„styðja og vemda“, þ. e. að halda
henni uppi sem þjóðstofnun. Þessu
ákvæði hefir og verið framfylgt
undanfarið, að því leyti, að þjónar
kirkjunnar, klerkar hennar, hafa
verið launaðir úr ríkissjóði, allt frá
því er hinar fátæklegu tekjur
hennar hrukku lítt eða ekki til
þess eða gengu á annan veg. En
hitt hefir verið látið heita svo sem
aðalregla, að söfnuðir og sóknir
kirkjufólksins ættu og yrðu að
annast að fullu og öllu sín kirkju-
hús, reisa þau og halda við, sem
er, eins og ástatt er um þjóðkirkju,
ekkert annað en fáránleg firra,
sérílagi eins og nú er komið.
ÞAÐ HEFIR sem sé nógsamlega
komið fram og er öllum nú ljóst
orðið, er sjá vilja, að þótt söfnuðir
með áhuga hlynni á ýmsan hátt
að sóknarkirkju sinni, sem í alla
staði er réttmætt og reyndar sjálf-
sagt, meðan þeir vinna saman f
trúfélagi, þá er fjármálahlið þesa
máls orðin slík, ef miklu skal á-
orkað, sem sé kostnaðurinn við
kirkjubyggingar, að venjulegum
söfnuðum, eins og vikið hefir verið
að, reynist ókleift að standast
hann, nema með ærinni aðstoð,
sem þeir þó eiga undir högg að
sækja. Fyrir því ber nú að hverfa
hið fyrsta og áður en allt það mál
kemst í hreint öngþveiti, að þeirrl
sjálfsögðu leið, er hér hefir verið
bent til, að hið opinbera, ríkið,
kosti kirkjubyggingamar að mestu
leyti, en söfnuðimir hins vegar
taki aðeins sinn þátt í því að mikl-
um minni hluta, sem þó yrði þeim
fullerfitt, hvort sem væri með lán-
tökum eða öðrum tillögum ofan á
allt annað, sem íþyngir. — Þessi
skilningur og aðferð er líka að
öðru leyti það, sem nú er mjög
uppi á teningnum við fjölda ann-
ara stofnana, er ríkið kostar bein-
línis frá grunni að öllu leyti eða
miklu, sem einnig þykir sjálfsagt,
þótt stjórnarskrárákvæðin þar að
lútandi séu hvergi nærri einhlít,
en hér er átt við t. d. öll fræðslu-
málin, alla skólana og svokallaðar