Lesbók Morgunblaðsins - 24.04.1955, Blaðsíða 12

232
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Sumir segja að það hafi hafið
göngu sína í demantanámunum hjá
Johannesborg og Kimberley. En þó
eru meiri líkur til þess að það sé
upp runnið í Natal á austurströnd-
inni. Eru sannanir fyrir því að það
var orðið mjög algengt þar árið
1908. Þaðan mun það svo hafa bor-
izt til demantanámanna og gull-
námanna, og síðan dreifzt þaðan út
um alla Suður-Afríku og Mið-
Afríku, allt norður undir Eþíópíu.
Fanagalo þýðir í sjálfu sér „sama
sem“ eða „þannig“, en það hefur
ýmis önnur nöfn og er kennt við
mál Kaffa, Bantunegra, Zúlúa o. s.
frv. Venjulegast er það þá nefnt
„stofn-bantu“, og undir því nafni
er það meira að segja kennt í tækni
-skólum. En eins og fyr er sagt, eru
Bantúmálin mörg, og að stofni eru
þau óskyld hvert öðru. Það er því
ekki hægt að tala um „stofnbantu".
Og þótt mörg orð sé tekin úr Bantú
málum upp í Fanagalo, þá er það
myndað á allt annan hátt, og mál-
fræðilega séð á það ekkert skylt
við bantúmálin. Til dæmis má geta
þess, að í staðinn fyrir forsetningar
er þar kominn ákveðni greinirinn,
sem Evrópuþjóðir nota svo mjög.
Fanagalo er ekki byggt á nein-
um málfræðireglum. Það er sem
sagt hrærigrautur orða, sem hlaðið
hefur verið saman úr ótal málum,
og tilgangurinn hefur ekki verið
neinn annar en sá, að ráða á sem
auðveldastan hátt fram úr því að
menn gæti gert sig skiljanlega.
Margir halda því fram að hin
mesta nauðsyn hafi verið á þessu
máh. Þeir telja það hina beztu
lausn á vandræðunum, sem voru
vegna ótal mála, því að nú geti allir
gert sig skiljanlega. Einn af for-
svarsmönnum þess hefur sagt:
„Fanagalo er ekki vísindalega sam-
ið mál eins og Esperanto. En vax-
andi útbreiðsla þess stafar af illri
nauðsyn og svo hinu, að stórum
auðveldara er að læra það heldur
en nokkurt annað mál. Og þetta er
lifandi mál, sem stöðugt er notað
og breiðist óðfluga út“. Annar seg-
ir: „Norðurálfumenn þurfa að vera
nokkur ár í Afríku til þess að læra
að tala Zúlúmál t. d. En á stuttri
stundu geta þeir lært að nota þetta
nýa mál og geta gert sig skiljanlega
þótt þeir læri ekkert í Svertingja-
málunum.“
Enginn efi er á því, að Fanagalo
hefur bætt úr brýnni nauðsyn. Það
er tengiliður milli hinna hvítu hús-
bænda og hinna blökku verka-
manna. Áður risu ýmis konar vand-
ræði af alls konar misskilningi. Nú
er að miklu leyti úr því bætt.
Á hinn bóginn hafa ýmsir mikið
út á þetta nýa mál að setja. Þeir
segja að ekki geti komið til mála
að þetta verði allsherjarmál um
alla Suður-Afríku. Það getur ekki
túlkað hugsanir manna, vegna þess
að orðaforði þess er ekki nema um
2000. Afleiðing þessa takmarkaða
orðafjölda er sú, að menn verða að
endurtaka sömu orðin hvað eftir
annað í ýmsum samböndum við
önnur orð, og segja þannig heilar
setningar, þar sem eitt orð nægir
í tungum menningarþjóðanna. —
Notkun Fanagalo verður því til
þess að heimska menn, því að það
hefur ekki svigrúm fyrir neinar
nýar hugsanir. Það væri því að
fara úr öskunni í eldinn fyrir Svert-
ingjana að leggja niður tungur sín-
ar og taka það upp í staðinn.
Sumir segja að Fanagalo geti
orðið hættulegt fyrir samskifti
hvítra manna og svartra. Til þess
að geta skilið einhverja þjóð eða
þjóðflokk fullkomlega, verða menn
að læra mál hans til fullnustu. Mál-
ið er eini lykilhnn að hugsunum
manna og menningarstigi. Án þess
er ekki hægt að búast við gagn-
kvæmum skilningi. Margir halda
því þá líka fram, að þrátt fyrir' það
að yfirmenn geta nú gert 'verka-
mönnum fyrirskipanir sínar skilj-
anlegar á Fanagalo, þá hafi notkun
þess orðið til þess að hindra gagn-
kvæman skilning. — Bantúnegrar
halda að þeir tali ensku, þegar þeir
tala Fanagalo, og hvítir menn halda
að þeir tali mál innfæddra. Af
þessu sést ljósast að hér getur ekki
verið um þá tungu að ræða, er túlki
hugsanir manna og skoðanir, og
gagnkvæm kynni verða engin.
Hér er rétt að geta þess, er D. T.
Cole prófessor við Witwatersrand
háskólann í Jóhannesborg hefur
sagt um notkun þessa nýa tungu-
máls: „Eins og nú er ástatt í land-
inu bætir Fanagalo úr brýnni þörf
í námunum og við ýmis önnur fyr-
irtæki, þar sem ægir saman ótelj-
andi mállýzkum. Það greiðir fyrir
öllum vinnubrögðum, afstýrir slys-
um og gerir mönnum fært að tala
saman, þótt þeir skilji ekki móður-
mál hvor annars. En þar sem unnt
er að komast af án þess, þá ætti
menn ekki að nota það. Framtíð
Suður-Afríku er undir því komin
að gagnkvæmur skilningur og gagn
kvæm virðing ríki meðal þjóð-
flokkanna. En frumskilyrði þess
eru þau, að hvorir læri mál ann-
arra. Það væri því hin mesta nauð-
syn á að kenna Bantúmál í skól-
unum, en þangað á Fanagalo ekk-
ert erindi.“
Hvernig fer um Fanagalo í fram-
tíðinni? Verður það allsherjarmál
eða verður því varpað fyrir borð.
Tíminn sker úr því.
JÁRNBRAUTARLEST í smábæ nokkr-
um var alltaf á eftir áætlun, og þannig
hafði þetta gengið í mörg ár. En einu
sinni kemur hún á réttum tíma og urðu
þorpsbúar þá svo glaðir að þeir skutu
saman fé til að gefa lestarstjóranum i
viðurkenningarskyni. En þegar þeir
ætluðu að afhenda honum gjöfina, vildi
hann alls ekki taka við henni. Og eftir
nokkrar vífilengjur sagði hann þeim
ástæðuna:
„Þetta er lestin sem átti að vera
hérna í gær.“