Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1949, Blaðsíða 30

594
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
.J
jolc
auenju
Jólakertin.
Nokkru fyrir jólin ljet móðir mín
steypa mikið af kertum. Þann dag fór
hún snemma á fætur til að tvinna rök-
in; þau voru úr ljósagarni. Rökin voru
látin á mjóar spýtur, tvö og þrjú á
hverja, og stundum fleiri, eftir því
hvað spýtan var löng. Þegar farið var
að steypa, voru tvær árar látnar á kláfa
í eldhúsinu; þar á milli var svo kerta-
spýtunum raðað. Svo var strokkurinn
látinn á gólfið hjá árunum og skorð-
aður með grjóti, síðan helt í hann heitu
vatni og tólg. Þá var rökunum difið
ofan í, en þess á milli látin kólna á
spýtunum. Þetta var endurtekið þang-
að til kertin voru orðin nógu gild. Á
aðfangadagskvöldið gaf móðir mín öll-
um á bænum tvö kerti, og þegar allir
höfðu fengið kerti, fjölgaði ljósunum
í baðstofunni. Nú voru blessuð jólin
komin. Lýsislampinn í dyrastafnum
hætti nærri að bera birtu, kóngakertin
á borðinu yfirgnæfðu birtu hans. Ljósa-
fjöldinn hefur vafalaust mikið stuðlað
að því að gera jólin svo dýrleg sem
þau voru í hugum manna. Þessi smá-
Ijós, sem lýstu í lágum híbýlum dauð-
legra manna, mintu á stóra alheims-
ljósið: barnið í jötunni. (Gamlar glæð-
ur).
Jólamatur.
Sums staðar var það siður á bæum,
og það um land alt, að ekki mátti taka
upp eld á jóladaginn; þá skamtaði og
húsmóðirin til jóladagsins hátíðamat-
inn handa fólkinu á aðfangadaginn, til
þess að þurfa ekki að gera það á jóla-
daginn. Að loknum lestri á aðfanga-
dagskvöld, var farið fram og borinn
inn jólamaturinn: jnagáll, sperðill og
ýmislegt hnossgæti, og einar 3—4 laufa-
kökur. Stundum var líka hnausþykkur
grjónagrautur með sýrópi út á (rúsínu-
grautur seinna meir). Hangikjöt var
ekki borðað fyr en á jóladaginn. Þá var
vant að skamta, þar sem vel var lagt
til hátíðarmatarins, karlmönnum lang-
legg eða vænan bóglegg, hálfan bringu-
koll og brauð og flot og smjör við.
Stundum fylgdi og góður síðubiti af
góðri kind og hryggjarstykki. Kven-
fólk fekk venjulega mjaðmarstykki,
síðubita eða aftari part af bringukolli,
en hitt sama og karlmenn, nema held-
ur minna. (Isl. þjóðh.)
Jólalestur.
Eitthvað fanst mjer meira við jóla-
lestrana en vanalegt var. Þá var meira
sungið, og allir sungu, sem söngrödd
höfðu. Ekki voru sungnir færri en fjór-
ir sálmar, tveir fyrir og tveir eftir og
stundum meira. Á meðan faðir minn
las og söng sjálfur, hafði hann sungið
fjórtán sálma á aðfangadagskvöldið.
Jeg heyrði talað um, að á einum bæ í
Bitru hefði verið sungnir fimtán sálm-
ar á jólanóttina. Það held jeg lika að
hafi verið hámarkið. Þessi viðhafnar-
lausi sálmasöngur lyfti hugum og hjört-
um jarðarbarnanna upp í hæðirnar.
(Gamlar glæður).
Jól á Hornströndum.
Jólin — aðalhátíð vetrarins, voru
haldin heilög með allri þeirri viðhöfn,
sem hægt var að hafa. Á Þorláksmessu
var skatan soðin, kæst og angandi.
Þá var líka hangikjöt soðið, en ekki
skamtað ,fyr. en á jóladag. Helgi jól-
anna hófst á aðfangadagskvöld klukkan
sex með hugvekjulestri, en eftir lest-
urinn var kaffi og lummur. Seinna um
kvöldið var lesinn lestur í Vidalínspost-
illu og á eftir neytt máltíðar, var það
venjulega saltkjöt og súpa. Allur bær-
inn var ljósum skrýddur eftir því sem
föng voru til, og hvergi átti að ganga
í myrkri, þó að farið væri um bæinn
það kvöld, og var nú brugðið öllum
sparsemisreglum. Tólgarkertin lýstu
upp baðstofuna og hún varð hlýrri og
notalegri en venjulega. Á jólanóttina
mátti ekkert aðhafast til skemtunar,
nema neyta betra matar en venjulega
og gleðja sig við ljósadýrð, guðsorð,
sálmasöng og samtöl. Allir máttu vaka
eins og þeir vildu og leggjast út af til
svefns í fötum þegar þeir óskuðu. Ljós
loguðu þá nótt alla. Morguninn eftir,
þegar heimilisfólkið var vakið til helgi
dagsins, loguðu enn ljós, og óvenjuleg
birta mætti svefnþrungnum augum, svo
að ljettara varð að vakna. Húsfreyja
hafði kveikt undir katlinum, og þegar
kamínur voru komnar á baðstofuloft,
var kaffið venjulega hitað þar. Þá hófst
ein hátíðlegasta stund jólanna. Hús-
bóndinn brá sjer fram á rúmstokkinn
og tók Vídalínspostillu niður af hill-
unni. Hver maður tók sálmabók sína
og söng jólasálminn með, ýmist uppi
sitjandi eða liggjandi í rúmi sínu. Lest-
urinn var lesinn við ljósadýrð og
kraumandi kaffiketil á hlóðum. (Horn-
strendingabók).
Ofát.
Á jólunum var margs konar sælgæti,
sem ærið var sjaldgæft endranær, og
ekki bar ósjaldan við, að á fátækum
heimilum, þar sem menn lifðu við
ljettmeti, væri borðað meira en menn
höfðu gott af, og henti þétta einkum
börnin, enda þótti fátæklingum þetta
jafnvel eiga við, og enginn eða lítill
hátíðarbragur að öðrum kosti. Eftir
gamalli barlómskonu var það haft, þeg-
ar hún var að lýsa vesöldinni heima
hjá sjer: ,,Það er eins og annað hjerna
í Skarði núna, að ekki gátu krakka-
angarnir fengið kveisu um jólin, sem
oft hefur þó hepnast endranær“. (Þor-
kell Bjarnason prestur).
Hraun og maltur fiskur.
Á Þorláksmessu voru svonefnd
,,hraun“ soðin í hangikjötssoðinu og
höfð til miðdegismatar ásamt reyktum
bjúgum og kökum. Hraunin voru
hryggur og haus og fætur af nautgrip-
úm, sem slátrað hafði verið að haustinu.
Fyrst var kjötið tekið af beinum eða
hryggnum og tungan úr hausnum. Síð-
an voru hraunin hengd upp í fjós, svo
að þau úldnuðu og meiri fita næðist
úr þeim síðar. Ekki man jeg hve lengi
þau voru látin hanga svona, en síðan
voru þau reykt í eldhúsi til Þorláks-
messu. Sumir suðu harðfisk í hangi-
kjötssoðinu. Var það helst maltur fisk-
ur, en svo kallaðist fiskur, sem illa
hafði gengið að herða og hafði komið
ýlda í áður en hann harðnaði. Með
hraunum og fiskinum voru gefnar soðn-
ar rúgkökur, soðkökur. (Finnur á
Kjörseyri).