Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1949, Blaðsíða 27

LESBÓK MORGUNBL ABSINS
591
geti því engin brjef lagt fram, enn
síður „heilan bunka“, þá á hann að
gera opinberlega játningu fvrir
það, og fellur hann þá á ósönnum
áburði sem ómerkur maður; en
hvernig sem þetta er, hvort sem
brjefin eru til eða eigi, þá er von-
andi, að yfirstjórn skólans gefi
skólastjóranum tilfinnanlega á-
minningu og enda hótun um af-
setningu fyrir þessa aðferð, sem
einungis er til að æsa lærisvein-
ana upp til enn meiri óreglu þótt
varla sje unt að koma skólanum í
meiri fyrirlitningu en hann er
kominn út um alt land.
Skólastjóri fór sjer hægt.
Því má svo sem nærri .geta að
skólapiltar hafa espast við það að
Gröndal tók þannig í málið, og það
hefur orðið til að stappa stálinu
í þá, því að Gröndal var vinsæll af
lærisveinum sínum, eins og sjest á
því, að haustið eftir færðu þeir
honum heiðursgjöf, „dýrindis sig-
urverk, sem hefur kastað alt að
200 kr.“
Það sýnir annars glögt hvílíkt
ólag var á skólanum, að annað eins
og þetta skyldi geta orðið að æs-
ingamáli. Þess ber þó að geta að
ekki voru allir skólapiltar með í
þessum æsingum. Þeim, sem stilt-
astir voru, þótti alt of geist íarið,
töldu að snúið hefði verið út úr
orðum rektors og þess vegna alt
bygt á röngum grundvelli.
Út af brjefi Gröndals skrifaði
yfirstjórn skólans rektor brjef og
bað um upplýsingar. Svaraði rektor
því um hæl og varð svo ekki meira
úr því að sinni.
Gröndal gefur lít „Skólafarganið“.
En Gröndal var ekki af baki
dottinn. Hinn 23. júní 1883 gaf hann
út prentaðan pjesa, sem hjet „Skóla
farganið“ og segir sjálfur svo frá,
að hann hafi runnið út. Byrjar hann
þar á þessu brjefamáli og segir þar
meðal annars:
— Hvað yfirstjórn (skólans) hef-
ur ritað skólastjóranum, er mjer
ókunnugt, þótt jeg þykist ha.fa á-
stæðu til að halda að hún hafi
einungis S'purt hann að, hvort hann
hafi talað þessi orð, sem í mínu
brjefi standa; en hitt veit jeg, að
skólastjórinn skrifaði yfirstjórninni
aftur fáeinar línur og bar á móti
því undir eiðs tilboð (hann býst til
að sverja fyrir stiftsyfirvöldunum
á móti hjer um bil hundrað vitn-
um!) að hann eigi hafi talað þetta
þannig, heldur sagt: „ef jeg nú
hefði“; hann hefur og borið á móti
því að hafa nefnt „skammarhrjef“
— en þetta frelsar hann engan veg-
inn, því í orðunum „ef jeg nú hefði“
liggur einmitt það, að hann mundi
hafa lesið brjefin, ef hann hefði
haft þau, og þar með gjört sig brot-
legan samkvæmt 224. gr. hegning-
arlaganna með 200 króna sekt eða
fangelsi í 3 mánuði, ef hann hefði
brjefin; en hafi hann eigi haft þau,
heldur sagt þessi orð til að hræða
piltana, þá mun slík hótun varla
vera leyfileg, þar sem hún stendur
í sambandi við svo þunga refsingu.
En.... skólameistarinn hefur
búið svo í haginn fyrir sjer með
venjulegum klaufaskap og ráðleysi,
að svar hans til yfirstjórnarinnar
er ónýtt. Daginn eftir hreyfðu pilt-
ar þessu máli við skólameistara og
þá sagði hann að hann hefði meint
gömul brjef frá piltum, sem nú eigi
væri lengur í skóla — hvað kemur
það þá þessum piltum við, sem nú
eru?
Þetta brjefamál stendur í sam-
bandi við alt skólalífið yfir höfuð.
Það er sorglegt að vita til þess, að
piltar skuli hafa þetta og alls konar
óreglu fyrir aðalumhugsunarefni;
því nærri má geta hvaða verkun
þetta gjörir á ungar sálir; það er
eigi um annað talað en þetta og um
skólann; hvar sem menn hittast, þá
er farið að tala um skólann og
aldrei í öðru sambandi en við ó-
reglu og stjórnleysi. Þetta vita all-
ir, en „leben und leben lassen“ —
það er nóg að jeg er frá.---------
í bæklingnum er saumað að
rektor fyrir margt annað en þetta.
En Gröndal iðraðist þessa seinna,
og í ævisögu sinni viðurkennir
han« að sjer hafi skjöplast. „Hall-
dór Friðriksson var altaf að æsa
mig' til að gefa þetta út, því að
hann vonaðist eftir að rektor vrði
látinn í 'ra írá,“ segir hann, og eins
að Halldór hafi búist við að fa þá
rektorsembættið. „En í rauninni
var þessi mín ritgjörð órjettvís og
bygð á röngum grundvelli, þar sem
jeg kendi rektor um alt; jég hafði
þá ekki gripið undirróður Ólsens og
ódrengskap,“ segir hann enn frem-
ur. „En alt þetta bitnaði raunar
seinna á rektor sjálfum, því það
var sögn manna, og hefur sjálfsagt
verið satt, að af undirrót Ólsens var
rektor látinn segja af sjer.“
■i. :l ..
Jon Sieingrnnsson segir
frá málinu.
Einn þeirra skólapilta, sem ekki
þóku þátt í æsingunum gegn rektor
út af brjefamálinu, var Jón Stein-
grímsson, síðar prestur að Gaul-
verjabæ. Hann ritaði síðar sögu
málsins og er hún á þessa leið:
— Brjefamálið er eitt af hinum
stórvægilegustu málum, er fyrir
skólann hafa komið. Það hreif ekki
eingöngu næstum alla skólapilta,
sem voru annars vegar, og rektor,
sem var hins vegar, heldur gaf það
og tilefni til, að um rektor var farið
svívirðilegum og ástæðulausum
skammarorðum á prenti, eins og
Gröndal gerði í „Skólafargani“ sínu
um það leyti, þó að auðsjeð væri,
að framreiðin hjá Gröndal væri
sprottin af því, að honum var vísað
frá kenslu sökum drykkjuskapar
og trassaskapar, en það var full-
komnasta og brýnasta embættis-
skylda rektors og ætti að vera hon-
um til heiðurs, en einkis vansa.