Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1949, Blaðsíða 18

582
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
kvenna. Þær fóru eigi aðeins fram
á það að fá kosningarjett til jafns
við karlmenn, heldur fullkomið
jafnrjetti í öllu, að konan mætti
eins og karlmaðurinn lifa og láta
eins og henni sýndist, að elska þann
sem henni sýndist og skilja við
þann, sem hún elskaði ekki.
Nú urðu konurnar æfar út af þess
ari bók, og það varð ógurlegt uppi-
stand í „Kvinnelig stemmerets-
klub“. En skáldkonurnar Regine
Normann og Nini Roll Anker skutu
þar skildi fyrir Sigrid Undset. Og
bókin seldist upp á svipstundu. Með
„Jenny“ yarð Sigrid Undset fræg.
Upp frá því blandaðist engum hug-
ur um það, hvorki vinum hennar
nje mótstöðumönnum, að hún var
komin í röð fremstu rithöfunda í
Noregi.
ÁRIÐ, sem „Jenny“ kom út, giftist
Sigrid Undset A. C. Svarstad list-
málara. Þau dvöldust um htíð í
London, síðan í Róm, en vorið
1913 kom Sigrid Undset aftur til
Kristiania. Sumarið eftir samdi
hún skáldsöguna „Vaaren“ í frí-
stundum sínum. Nú kemur það
glögt fram að hún er horfin frá
hinum hlútlægu lýsingum. Nú fer
skoðana hennar sjálfrar að gæta
meira og siðavendni. Um þessar
mundir flutti hún fyrirlestra og
skrifaði greinir. f grein sem hún
kallar „Fjórða boðorðið“ og út kom
1914, segir hún: „Það er sameigin-
leg reynsla kynslóðarinnar um
hvað er gagnlegt og hvað er til
tjóns fyrir hana, sem hefir skapað
hugtökin gott og ilt“. — „Mann-
kynið þarf að rifja upp fyrir sjer
hin gömlu fögru nöfn dygðanna —
hugarþrek, viska, rjettlæti, sann-
leikur, miskunnsemi, hreinlífi,
hógværð — og mörg önnur fögur
nöfn þarf það að læra“.
Hugur hennar tók nú æ meir að
hneigjast _að sögulegum viðfangs-
efnum. Árið 1909 hafði hún gefið
út „Fortællingen om Víga-Ljót og
Vigdís“, en hafði þá ekki náð tök-
um á efni og frásögn eins vel og
síðan. En hún helt áfram að lesa
og kynna sjer fornsögur. Árið 1915
kom út „Fortællingen om kong
Arthur og ridderne af det runde
bord“, bvgð á fornum enskum
sögnum.
Á fyrri stríðeárunum átti Sigrid
Undset oft erfitt. Hún þurfti þá eigi
aðeins að annast sín börn, heldur
einnig þrjú börn manns síns af
fyrra hjónabandi. Það er því næsta
óskiljanlegt að hún skyldi geta
gefið sjer nokkurn tíma til bók-
mentaiðju. Á þessum árum fór hún
að hugsa meira um trúmál en áð-
ur. í „Jenny“ hafði hún þó þegar
áður sýnt nokkurn áhuga íyrir
kaþólskri trú, er hún hafði þegar
kynst þegar hún dvaldist í Ítalíu.
Það getur skeð að hún hafi framar
öðru gert það af því að henni hafi
þótt gaman að því að dekra ofur-
Íítið við það, sem allir sanntrúaðir
róttækir rithöfundar voru sammála
um að fordæma. En nú fer hún af
alvöru að hallast á þessa sveif, legg
ur inn á þá braut er smám saman
leiddi hana til guðstrúar. í grein,
sem hún skrifaði haustið 1919 við-
urkennir hún, að viðhorf sitt til
kristindómsins sje nú annað en áð-
ur var. Hún er komin að þeirri nið-
urstöðu, að kristindómurinn einn
geri þær siðakröfur, er sje hvort
tveggja í senn, skjöldur og lvfti-
stöng mannkynsins. Vegurinn til
gæfu er ekki sá að krefjast rjett-
ar, heldur fórna sjer. Og með
helgisögninni um Maríu mey, hina
heilögu og hreinu guðs móður, hafi
kristindómurinn fengið konunni
æðri heiðurssess en dæmi eru til.
Sumarið 1920 er Sigrid Undset
á búgarði sínum hjá Lillehammer,
önnum kafnari en nokkru sinni
fyr. Mörg börn eru á heimilinu,
gestagangur mikill og í mörgu að
snúast. Hún les öll blöð og bæk-
ur. En um nætur situr hún við
skriftir. Nótt eftir nótt vakir hún
fram til kl. 2 og 3 og heldur sjer
vakandi með kaffi og sígarettum.
Á hverjum morgni verður hún að
vera komin á fætur kl. 7 til þess
að hugsa um börnin. En nú er hún
að skapa höfuðskáldrit sitt, „Krist-
ín Lavarnsdatter“.
SKÁLDSÖGUR Sigrid Undset út
af efni frá miðöldum, mega með
rjettu kallast einstæðar í norræn-
um bókmentum. Aldrei hefir þar
farið saman slík söguþekking,
mannþekking og skáldskapartilþrif
hjá neinum öðrum rithöfundi.
Um þær mundir töldu norskir
sagnaritarar það svo sem sjálfsagt
að tala mest um stofnanir og stjett-
ir, efnahagsmál og valdastreitu. Og
það var eins og einstaklingarnir
væri að drukna í þessu nýtísku
sagnritunarflóði. En það verður
Sigrid Undset til ævarandi heið-
urs, að hún sannfærði menn um
að þetta yfirborð, sem skjöl, reikn-
ingar og margir sagnritarar sýna,
er ekki lífið sjálft, hvorki í íortíð
nje nútíð. Það er aðeins umgjörð
hins raunverulega lífs. En fyrir hug
arsjónum skáldsins kom fólkið ljós-
lifandi fram, ungir og stæltir menn,
lotin gamalmenni, fólk í litklæð-
um og lörfum, spakir menn og
heimskingjar, alt þetta fólk, sem
maður hafði aðeins sjeð nefnt á
nafn í fornum skjölum, kemur hjá
henni fram klætt holdi og blóði.
Sigrid Undset kærir sig lítið um
pólitík og sögulega atburði, heldur
fæst hún við einkalíf manna og er
það í samræmi við fornsögur og
fornkvæði. Hún sekkur sjer niður
í sálarlíf fólksins og hið drama-
tíska. Og með því að leggja aðal-
áhersluna á þetta, rita mest um
menn og atburði, sem hún hefir
sjálf skapað af hugmyndaauði sín-
um, kemst hún hjá því að nokkur
gagnrýni geti komið fram og sagt