Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1948, Blaðsíða 2

? 206
fluttist þá alfarinn til Danmerkur og
saknaði hans enginn. ,,Hann hafði
komið sjer illa vegna framkomu sinn-
ar, cnda var hann drvkkjumaður
mikill."
Hcnricb Kragh
ilenrich Kragh hjet «á, sem kom í
staðinn fyrir Noldte. Hann var klæð-
skerasveinn að atvinnu, en kom hing-
að sem þjónn Claus Bendiche kammer-
ráðs, er sendur var hingað til að rann-
saka embættisfærslu Ólafs stiptamt-
manns Stephensens. Gegndi Kragh
hjer lögregluþjónsstarfi í 22 ár, eða
til 1827, og voru þeir Ole Biöm lengi
saman. .
Eitt af afrekum þeirra var það að
stofna hinn svonefnda „Klúbb" hjer í
bænum, sem seinna var nefndur
„Gamli klúbburinn". Var það í raun-
inni ekki annað en spila og drykkju-
fjelag. Frydensberg bæjarfógeti var
siðavandur maður og var hann mjög
andvígur þessari klúbbstofnun, en
fekk ekki rönd við rcist, því að lög-
regluþjónarnir íengu ,ýmsa af helstu
kaupmönnum í þann f jelagsskap með
sjor.
Það voru dönsku kaupmennirnir,
sem þá settu svip sinn á bæinn, og
mátti svo kalla að Reykjavík væri þá
dönsk, því að hjer var mestmegnis
töluð danska. Vakti það því ekki
hneyksli að fyrstu embættismenn bæj-
arins skyldu vera danskir. En hitt
mætti aftur mótspymu þegar Frydens
berg fór fram á það, að guðsþjónustur
í dómkirkjunni skyldi fara fram á
dönsku annan hvorn helgidag. Þá var
w'tknarprestur hjer síra Brynjólfur
Sívertsen. Iiann var enginn skörungur
kallaður, en þó ofbauð honum þessi
írekja. Skrifaði hann bæjarfógeta aft-
ur og skýrði frá þvi, að í sókninni
væri 879 manns, og þar af aðeins 63
danskir og margir þcirra heíði verið
hjer svo lcngi að þcir skildu íslensku
og hcfðu því mcira gagn af íslenskri
guðsþjónustu heldur en utanbæjar-
tuenn aí danskri guðsþjónustu. Þó
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
vildi hann ekki skorast alveg undan
þessu og stakk upp á, að messað yrði
á dörtsku 6. hvern helgidag. Málið kom
fyrir Cansellíið og skar það svo úr,
að danskar messur skyldi haldnar
„fyrst flm sinn“ 5. hvern helgidag, og
helst þetta fram til 1882 og var fyrst
numið úr gildi með konungsúrskurði
19. sept. 1894.
Á lögregluskjölum frá þessum árum
má glöggt sjá það að helsta viðfangs-
efni lögreglunnar hefur verið að fást
við ölvaða menn. Drykkjuskapur er
hjer þá ákaflega mikill og var mörg-
um laus höndin, og sjálfir kaupmenn-
imir, sem áttu að vera öðrum til fyr-
irmyndar í góðri hegðun, gáfu hver
öðrum á kjaftinn og börðu viðskifta-
menn sína, ef þeim líkaði ekki við þá.
Var þá síður að taka til þess þótt
sauðsvartur almúginn færi að dæmi
þeirra og ljeti sjer slíkt sæma. En
fyrir þá menn var sjerstök refsing.
Úti fyrir búð Sunchenbergs (þar sem
nú er Ingólfs Apotek) ljet Frydens-
berg reisa gapastokk, og var það al-
geng refsing fyrir allskonar óspektir,
strákskap og drykkjulæti, aö menn
voru settir í gapastokkinn 1—2 klukku
tíma. Og ekki þurfti altaf svo mikið
til. Stúlku var cinu sinni hótað því að
hún skyldi sett í gapastokkinn, ef hún
færi ekki úr bænum heim í sveit sína.
Þetta var seinasti gapastokkurinn á
íslandi.
Þegar Ole Biörn ljet af lögreglu-
þjónsstarfi, var Jón nokkur Benja-
mínsson settur um hríð lögregluþjónn
og varð fyrsti íslendingur, sem því
starfi gegndi. Þetta var auðvitað neyð-
arráðstöíun, og aðeins gerð þangað fil
hægt væri að fá nýan lögregluþjón frá
Danmörku. Hann fekst líka 1815 fyrir
atbeina Frydensberg, sem þá var kom-
inn af landi burt. Þcssi maður hjet
Lars IVIoller
Var hann kvæntur sænskri yíirsetu-
konu, sem Elisabcth hjct og scttust
þau að í litJu húsi, þar sem nú er
líukaversiun Sigíúsar Eymundssonar.
Konan var löggilt ljósmóðir hjer í bæ,
og var húsið jafnan kent við hana og
kölluðu það flestir á þeirrar tíðar
reykvísku „Jordemoderhúsið", en sum
ir „Nærkonuhúsið". Möllcr var hinn
mesti drykkjumaöur, tn gegndi þó
lögregluþjónsstöðunni í 22 ár, eða
fram til 1837. Þá vjek Tvede bæjar-
fógeti honum fyrir óreglu.
Eftir Hendrich Kragh kom íslensk-
ur lögregluþjónn (1827), Magnús
Jónsson, ættaður frá Eiði á Seltjam-
arnesi. Hann var stúdent ,en þótti
undarlegur í háttum. Hann átti heima
í Skólabænum og var jafnan sárfátæk-
ur. Þótti hann heldur atkvæðalítill í
starfi sínu og sagði því af sjer eftir
12 ár (1839). Hann dó árið eftir,
í staðinn fyrir Lars Möller var tek-
inn annar íslenskur lögregluþjónn,
Þorsteinn Bjamason og vildi nú svo
einkennilega til, að um tveggja ára
skeið voru báðir lögregluþjónarnir fs-
lenskir. Þorsteinn var ættaður frá
Flekkudal í Kjós og hafði áður búið
í Seli og Bráðræði, en síðan flust til
bæjarins og bygt sjer hús við Suður-
götu, sem nefnt var Brunnhús. Hann
var smiður góður og hafði m.a. bygt
„Doktorshúsið".
Gegndi hann lögregluþjónsstaríinu í
28 ár, þótti fremur atkvæðalitill, en
talinn valmenni. Kona hans var önnur
ljósmóðir bæjarins og var þeirra son-
ur Kristján, sem keypti Liverpool og
byrjaði að versla þar, en varð skamm-
lífur.
Nú hefði mátt ætla að Reykvíking-
ar hefði ícngiö nóg af því að hafa
hjer danska lögrcgluþjóna, því að þeir
höfðu reynst bæði drykkfeldir og
sumir misindismenn. En það er ekki
altaí að brent barn forðist eldinn og
áttu Reyk\ikingar enn eftir að fá
smjörþefinn af þvi.
Stefán Gunnlaugsson varð bæjar-
íógeti hjer 1838, hinn mætasti mað-
ui’ i alla staði. Hafði hann brennandi
áhuga fyrir því að uppræta allskonar
óreglu og ómenningu í bænum, en
varð raunalega lítið ágengt vegua