Morgunblaðið - 07.06.1997, Page 31

Morgunblaðið - 07.06.1997, Page 31
30 LAUGARDAGUR 7. JÚNÍ 1997 STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík. FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson. RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. SAMEINING Á HÖF- UÐBORGARSVÆÐI KOSIÐ VERÐUR 21. júní um sameiningu Reykjavíkur og Kjalarneshrepps. Augljóst er, að yfirgnæfandi hagsmunir íbúanna og sveitarfélaganna beggja kalla á sam- einingu. Rekstur stærra og öflugra sveitarfélags verður hagkvæmari og kemur íbúum til góða. Frá sjónarmiði Kjal- nesinga felst mikill ávinningur í því, að Reykjavík yfirtek- ur 300 milljóna króna skuldir, sem að öðrum kosti hamla framkvæmdum í hreppnum um langa framtíð. Þá munu útsvar og gjöld lækka verulega hjá Kjalnesingum og er upphæðin áætluð um 30 þúsund krónur hjá hjónum á ári. Kjalnesingar fá og aðgang að mun víðtækari þjónustu borg- arinnar en hreppurinn hefur nú efni á að veita. Hagur Reykjavíkur er fyrst og fremst sá, að byggingar- land til framtíðar eykst til muna. Yfirtaka skulda Kjalnes- inga er smáræði fyrir borgina þegar horft er til mikilla umsvifa hennar. Samstarf sveitarfélagana er nú þegar verulegt, m.a. fer fram sorpurðun í Álfsnesi, en höfuðborgin á þegar allmikið land á Kjalarnesi. Hitaveita Reykjavíkur annast sölu vatns í hreppnum og hann er að mestu innan dreifikerfis Raf- magnsveitunnar. Einn stærsti vinnuveitandi þar er Sjúkra- hús Reykjavíkur. Loks má minnast á, að fyrirhugað er að tengja sveitarfélögin með brúargerð. Höfuðmarkmiðið með sameiningu sveitarfélaga er aukin hagkvæmni í rekstri, efling atvinnulífs og þjónusta við íbúa. Stærra byggðarlag getur tekið að sér fleiri verkefni frá ríkinu og þannig aukast áhrif íbúanna á meðferð eigin mála. Kosningarnar nú beina sjónum að frekari sameiningu sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. Með ólíkindum má telja, að sveitarfélögin frá Kjalarnesi til Hafnarfjarðar eru alls átta talsins. Sum þeirra eru svo samvaxin, að aðeins kunnugur veit hvenær hann fer yfir sveitamörkin. Enginn vafi er á því, að framtíðin felur í sér nánari samvinnu en nú er á mörgum sviðum sveitarstjórnarmála á höfuðborgar- svæðinu. Nægir þar að nefna skipulagsmál, umferðarmál og náttúruvernd, að ekki sé talað um hvers kyns grunnþjón- ustu við íbúana. Að sjálfsögðu eiga íbúar höfuðborgarsvæð- isins kröfu á því, að kostnaði við rekstur og þjónustu sé haldið í lágmarki, því hann hefur mikil áhrif á lífskjörin. Varla fer milli mála, að sameining mun skila sér í umtals- verðum sparnaði fyrir íbúana og jafnframt betri þjónustu. Eðlilegast er, að Kjalarnes, Mosfellsbær, Seltjarnarnes og Kópavogur sameinist Reykjavík í eitt sveitarfélag og enn- fremur sameinist Hafnarfjörður, Garðabær og Álftanes í annað. Ákvörðun um sameiningu sveitarfélaganna á að vera í höndum íbúanna. Ekki er endilega víst, að bæjarfulltrúar og starfsmenn sveitarfélaganna hafi mikinn áhuga á sam- einingu horfist þeir í augu við að missa völd sín eða störf. íbúarnir þurfa því sjálfir að halda vöku sinni og krefjast almennrar atkvæðagreiðslu um sameiningu. GRÍMSEY GRÍMSEY er grasi vaxinn blágrýtisklettur, rúmir fimm ferkílómetrar að stærð, og rís af sævargrunni um 40 km norður af Gjögurtá. Norðurheimskautsbaugurinn liggur um eyna, sem kennd er við Grím landnámsmann. Byggð hefur þar staðið um aldir. Grundvöllur hennar hefur alla tíð verið nálægð við gjöful fiskimið. Óhætt er að fullyrða að Grímsey væri óbyggð án þeirra. Þar býr nú um hundrað manns, en samfélag eygjarskeggja á í vök að veijast, m.a. vegna takmarkaðra veiðiheimilda. I tillögu að ályktun um framtíð byggðar í Grímsey, sem lögð hefur verið fram á aðalfundi Eyþings, samtaka sveitar- félaga í Eyjafirði og Þingeyjarsýslum, er skorað á stjórn- völd að hlaupa undir bagga með Grímseyingum og gera þeim kleift að tryggja afkomu sína. í tillögunni er á það bent að samfélag það, sem dafnar í Grímsey, eigi sér ekki landfræðilega hliðstæðu hér á landi. Þegar af þeim sökum sé það mikilvægt þjóðarheildinni, bæði í félagslegu og menningarlegu tilliti, en einnig vegna öryggishagsmuna. Tímabært og réttmætt er að vekja athygli á vanda og sérstöðu byggðar í Grímsey. Framtíð hennar er ekki hvað sízt undir því komin að eyjarskeggjar fái að njóta nálægð- ar við fiskimiðin, sem byggðin hefur frá fyrstu tíð grund- vallast á. MORGUNBLAÐIÐ f MORGUNBLAÐIÐ SJÁVARÚTVEGUR Samanburður á átta útfærslum veiðigjalds 1 2 3 4 5 6 7 8 Einkenni 20 ára Alm. útboðs- Magn- Forkaups- Hlunninda- Eignarr. Þróunar- Nýsjál. fyrning markaður kvóti réttur bréf landsm. sjóðsgj. aðferðin Er kvótinn boðinn upp á markaði Já Já Já Já Já Já Nei Nei Hlutfall kvóta á markað árlega 8,3-12,5% 12,5% 10-25% 5-10% 100% 100% 0% 0% Alögunartími 20 ár 11 ár Oár Oár Oár 20 ár Oár Oár Leigutími 8-12 ár 8 ár 1 ár 1 ár ? ? - - Gjald á hvert kg Nei Nei Nei Já Nei Nei Já Já Öllum heimil viðskipti með kvóta Já Já Já Já Já Já Nei Já Nýliðun auðveldari en í dag Já Já Já Já Já Já Nei Já/Nei Hafa núverandi handhafar forkaupsrétt Nei Nei Nei Já Já Nei Nei Nei Hlutfallskvóti eða magnkvóti Hlutfall Hlutfall Magn Hlurfall Hlutfall Hlutfall Hlutfall Hlutfall Er gert ráð fyrir byggðakvóta Nei Já Já Néi Nei Nei Nei Nei Er kvótaeign einstakra aðila takmörkuð Nei Nei Nei Nei Nei Nei Nei Já Hugsanlegar bótagreiðslur ? ? ? ? ? ? Nei Nei Þróunarsjóðsgjald auðveldasta út- færsla veiðigjalds Sex nemendur við Samvinnuháskólann á Bifröst gerðu samanburðar- rannsókn á átta útfærslum veiðigjalds án þess að leggja mat á það sérstaklega hvort rétt væri að taka slíkt gjald upp eða ekki. Jó- hanna Ingvarsdóttir gluggaði í niðurstöðumar. MIÐAÐ við núverahdi kvótakerfi virðist þróunarsjóðsgjald vera auðveldasta útfærsla veiðigjalds hér á landi. Þetta er niðurstaða sex nemenda í rekstrar- fræðum við Samvinnuháskólann á Bifröst sem gert hafa úttekt og samanburðarrannsókn á ýmsum útfærslum veiðigjalds í kjölfar þeirrar miklu umræðu, sem átt hefur sér stað um veiðigjald hér á landi. Ekki hefur verið gerð sérstök úttekt á útfærslu veiðigjalds hér- lendis. Nokkrar ólíkar útfærslur hafa komið fram um veiðigjald, en að baki þeim liggja þó oft sömu rökin, benda höfundar á. Verkefnið unnu þau Björg Elsa Sigfúsdóttir, Hildur Valsdóttir, Kolfinna Jóhannesdóttir, Kristín Kjartansdóttir, Rósa Hjartardóttir og Stefán Sveinbjörnsson. Þau skoðuðu sérstaklega átta útfærsl- ur, sem byggjast á núverandi kvótakerfi og framkvæmdu sam- anburðarrannsókn á tólf helstu einkennum þeirra. Núverandi kvótakerfi byggist á lögum nr. 38/1990 um stjórn fisk- veiða. Skv. þeim eru nytjastofnar á íslandsmiðum sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laganna er að stuðla að verndun og hagkvæm- ari nýtingu nytjastofna og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Talið er að núverandi kvótakerfi með fijálsu framsali kvóta hafi skilað árangri í íslensk- um sjávarútvegi með betri nýtingu fiskistofna og hagkvæmari rekstri útgerða. Kvótakerfið hefur aftur á móti verið gagnrýnt og bent á aðrar leiðir, sem stuðli að réttlát- ari skiptingu arðs af sameiginlegri auðlind sem og hagkvæmari fisk- veiðistjórnun. Almennt markmið með veiðigjaldi er að þjóðin fái sem mestan arð af auðlindareign sinni, en rökum fyrir veiðigjaldi má skipta í hagræn rök, réttlætisrök og lagaleg rök. Gjaldtaka fyrir afnot af sameiginlegri auðlind Höfundar skýrslunnar skil- greina veiðigjald sem gjaldtöku tengda úthlutun kvóta fyrir afnot af sameiginlegri auðlind, óháð því hvernig tekjunum er ráðstafað. Þessi skilgreining byggist á því að menn hafa ekki verið sammála um það hvort það teljist veiðigjald þeg- ar gjaldið er eingöngu notað til að greiða kostnað við sjávarútveginn. Samkvæmt þessari skilgreiningu höfunda telst núverandi gjaldtaka í Þróunarsjóð sjávarútvegsins veiðigjald. Bent er á að Þróunar- sjóður sjávarútvegsins hafi frá 1. september 1996 innheimt gjald af núverandi handhöfum kvóta. Það gæti því verið einfaldasta leiðin við álagningu veiði- gjalds að kynna hlutverk sjóðsins betur fyrir al- menningi og sýna fram á að hann geti þjónað hlut- verki veiðigjalds. Fram kemur í skýrsl- unni að margir telja að veiðigjald uppfylli ekki kröfur um að allir njóti arðsins af sameigin- legri auðlind ef það rennur beint til sjávarútvegsins aftur. Höfundar eru ekki sammála þessari röksemd og telja að leiða megi rök að því að þjóðin njóti góðs af þessari notk- un teknanna ef þannig er litið á málið að kostnaðurinn af sjávarút- veginum væri hvort sem er greidd- ur úr ríkissjóði og þvi njóti þjóðin arðsins. Þetta mat höfunda byggist á samanburðarrannsókn þeirra, en ekki er um að ræða afstöðu þeirra til þess hvort taka beri upp veiði- gjald. Þrenns konar rök Höfundar benda á að hagrænu rökin fyrir veiðigjaldi séu þau helst að gjaldið megi nota til sveiflu- jöfnunar. Gjaldtaka af fiskimiðun- um sé hagkvæmari fyrir hagkerfið en almenn skattlagning hins opin- bera. Veiðigjald gæti myndað nýj- an tekjustofn fyrir ríkið og minni hætta væri á að fiskveiðiarðurinn færi úr landi. „Réttlætisrökin eru þau helst að með veiðigjaldi væri hægt að innheimta leigu fyrir afnot af sam- eiginlegri auðlind. Auðlind, sem sumir telja óréttlátlega skipt þegar einungis útgerðarmenn fá og hafi fengið úthlutað kvóta endurgjalds- laust. Með veiðigjaldi gerir al- menningur kröfu um að allir njóti arðsins af auðlindinni, ekki bara sj ávarútvegurinn. Lagalegu rökin eru þau að nytja- stofnar á íslandsmiðum eru sam- eiginleg auðlind allrar þjóðarinnar. Úthlutun veiðiheimilda myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt for- ræði yfir auðlindinni, en atvinnuréttindi eru stjórnarskrárvarin eignarréttindi,“ segja höfundarnir sex m.a. í skýrslu sinni. Af þeim átta útfærslum, sem höfundar skoðuðu, er í sex þeirra gert ráð fyrir að kvóti sé tekinn af handhöfum, í heild eða að hluta, og hann settur á uppboðsmarkað. Tvær útfærslur gera ráð fyrir að jöfnum kvóta verði úthlutað á hvern einstakling. Þróunarsjóður sjávarútvegsins var sérstaklega til umfjöllunar þar sem því hefur ver- ið haldið fram að þróunarsjóðs- gjald sé í raun veiðigjald auk þess sem nýsjálenska aðferðin var skoð- uð sem um margt er lík þróunar- sjóðsgjaldinu. Hér á eftir fara vangaveltur höfunda um kosti og galla hinna ýmsu aðferða, sem rætt hefur verið um í tengslum við veiðigjald. Bent er á að hér er ekki um tæmandi úttekt að ræða þar sem fram hafa komið margar aðrar athyglisverðar hugmyndir sem þó eru minna útfærðar. Með þessari útfærslu segja höf- undar að lagt sé til að veiðigjald verði notað sem hagstjórnartæki til að tryggja stöðugleika með at- vinnugreinum í landinu. Óstöðug- leiki í rekstrarumhverfi sjávarút- vegs er talinn hafa áhrif á eftir- spurn í hagkerfinu, laun og vexti. Því er gert ráð fyrir að tekjuaukan- um af veiðigjaldinu verði beint út úr hagkerfinu og hann notaður til sveiflujöfnunar þegar samdráttur verður í sjávarútvegi. Um þessi atriði eru skiptar skoðanir, t.d. að veiðigjald hafi engin umtalsverð áhrif á gengi. í því sambandi hefur verið bent á að gengi ráðist fyrst og fremst af framboði og eftir- spurn eftir gjaldeyri og veiðigjald hafi engin áhrif þar á. Þá hefur því verið velt upp hvort skynsamlegt sé að einangra fyrirtæki og atvinnuvegi frá sveifl- um þannig að menn hætti að bregðast við þeim. Samtök iðnaðarins eiga hugmyndina að baki þessari útfærslu og tekur hún mið af hagsmunum þeirra. Það er því umhugsunarvert hvort útfærslan sé ekki of einhliða til að vera hlut- laus gagnvart öðrum atvinnugrein- um. Gert er ráð fyrir að þeir sem hafa kvóta í dag fái 20 ára aðlög- unartíma og kemur það vissulega til móts við núverandi handhafa. Útfærslan verður að teljast einföld í framkvæmd en í henni felst jafn- framt nokkur breyting frá núver- andi kerfi þar sem allur kvóti verð- ur á endanum settur á opinn mark- að. Þá felur breytilegt árgjald inn- an átta til tólf ára leigutíma í sér óvissu vegna mögulegra sveiflna í markaðsverði á tímanum. Almennur útboðsmarkaður Átta ára leigutími á kvóta ætti að auðvelda útgerðum áætlana- gerð fram í tímann fremur en leiga til eins árs í senn. Það er þó matsat- riði hvort átta ár séu langur tími í jafn fjármagnsfrekri atvinnugrein og sjávarútvegur er. Möguleikinn á að tengja tilboð í kvóta verði á afurðum, úthlutuðum kvóta og olíu dregur úr áhættu þar sem það gerir útgerðum kleift að tryggja sig fyrir mögulegum sveiflum í verði aðfanga á leigutímanum. Þetta tilboðskerfi virðist flókið og trúlega yrði erfitt að ná sátt um hvernig tilboð einstakra aðila yrðu borin saman þegar útboð kvóta færi fram. Tímabundinn byggðakvóti felur í sér aðlögun fyrir landsbyggðina að kerfinu. Spurningin er hvort um sé að ræða takmörkun á frjálsu framsali á kvóta sem bundið er í núverandi lög um stjórnun fiskveiða. Hugmyndir um byggða- stefnu með útfærslu veiðigjalds eru allrar at- hygli verðar. Það ber þó að hafa í huga að ekki er einhugur um byggðastefnu á íslandi þannig að þessi hugmynd færi væntanlega eftir afstöðu stjórnvalda hveiju sinni. Mörkun byggðastefnu samfara veiðigjaldi kæmi vissulega til mótvægis við niðurstöður Hagfræðistofnunar ís- lands um að álagning veiðigjalds myndi hækka heildarskattbyrði í öllum kjördæmum landsins öðrum en Reykjavík og Reykjaneskjör- dæmi. Magnkvóti í þessari útfærslu er í upphafi gengið út frá núverandi kvóta hvers útgerðaraðila og veldur kerf- ið því lítilli röskun þótt því væri skyndilega komið á. Handhafar kvóta geta verið vissir um að halda alltaf 85% af núverandi kvóta fyr- ir næsta ár á eftir. Það geta þó komið ár þegar þarf að minnka heildarkvótann um meira en 15% og þá er mælst til þess að útgerða- Að baki ólíkum út- færslum liggja oft sömu rökin IMytjastofn- ar á íslands- miðum eru sameign þjóð- arinnar LAUGARDAGUR 7. JÚNÍ1997 31 raðilar fái greitt fyrir slíka minnk- un sem myndi valda því að veiði- gjald væri orðið að kostnaði hjá hinu opinbera í stað tekna. Lagt er til að öllum íslenskum einstaklingum og lögaðilum verði fijálst að eiga kvóta sem ætti að auðvelda nýliðum aðgang frá því sem nú er. Spurning er hvort árleg fyrning kvóta um 15% myndi nægj- anlegt framboð á markaði til að nýliðar eigi greiðari aðgang. Þar sem þetta kerfi byggist á þyngd en ekki hlutfalli í heildarkvóta verður að huga vel að hver viðmið- unarþyngdin á að vera í upphafi. Ef of mikilli þyngd er úthlutað í byrjun gæti það reynst ríkissjóði kostnaðarsamt í framtíðinni. Hug- myndir um mörkun byggðastefnu samhliða veiðigjaldi eru einna mest útfærðar með þessari aðferð. Vald- dreifing á sér stað til einstakra byggðarlaga auk þess sem tekjur af kvótasölu myndu styrkja þær fjárhagslega. Það að skipta kvóta t.d. í heimalöndunar- og útflutn- ingskvóta myndi gefa möguleika á að styrkja landvinnsluna sérstak- lega. Forkaupsréttur Forkaupsrétturinn tryggir stöðugleika að því leyti að hand- hafar kvóta eiga möguleika á að halda 90-95% af réttindum sínum milli ára þó með því að greiða 15-25% af markaðsverði. Þetta gerir útgerðinni hægara um vik að gera framtíðaráætlanir og rekstraröryggi útgerð- arinnar er að mestu tryggt. Útfærslan gerir ráð fyrir að allar útgerðir greiði nánast sama verð fyrir kvóta ólíkt núverandi kerfi þar sem sumir stunda veiðar með að- keyptum kvóta á meðan aðrir hafa fengið sinn kvóta endurgjaldslaust. Kerfið leiðir til þess að þeir einir eignast kvóta sem stunda veiðar þar sem forkaupsréttur tapast ef kvóti er leigður út. Þannig má segja að hamlað sé gegn því að aðilar, sem ekki eru í útgerð sjálf- ir, geti haft kvóta og stundað við- skipti með hann. Þetta gæti orðið til þess að draga úr leiguviðskipt- um með kvóta. Hlunnindabréf settur á markað á fyrsta ári heldur afskrifaður á 20 árum sem gefur handhöfum hans aðlögunartíma að kerfinu. Þróunarsjóðsgj ald Margir eru þeirrar skoðunar að þróunarsjóðsgjaldið sé ekki veiði- gjald á þeim forsendum að tekjur af því eru notaðar til að greiða kostnað af sjávarútveginum. Skv. skilgreiningu okkar er veiðigjald óháð ráðstöfun teknanna og því er hér um eina útfærslu veiðigjalds að ræða. Stjórnvöld geta ráðið því hver upphæð gjaldsins er hveiju sinni og með hliðsjón af úthlutuð- um kvóta má áætla nákvæmlega þær heildartekjur sem gjaldið skil- ar. í þessari útfærslu er enginn kvóti boðinn upp á markaði og því tekur hún ekki til verðmyndunar á kvóta eða breytinga á hlut núver- andi handhafa kvóta. Veiðigjald í formi núverandi þró- unarsjóðsgjalds þýðir að miðstýr- ing stjórnvalda er til staðar. Stjórnvöld geta ákveðið gjaldið einhliða sem gerir þeim kleift að beita gjaldinu til sveiflujöfnunar í sjávarútvegi. Með því að takmarka ráðstöfun teknanna við sjávarút- veginn er hinsvegar ekki hægt að nota þær beint til að greiða niður erlendar skuldir eða efla aðrar at- vinnugreinar. Lögin um þróunarsjóðsgjald koma í veg fyrir að gjaldið sé not- að í annað en kostnað tengdan sjáv- arútvegi og því vaknar sú spurning hvort öll þjóðin njóti fiskveiðiarðsins. Leiða má rök að því að þjóðin njóti góðs af þessari notkun teknanna ef litið er þannig á málið að kostnaðurinn af sjávarútveginum væri hvort sem er greiddur úr ríkissjóði og því njóti þjóðin arðsins. Benda má á þann möguleika að útfæra þróunarsjóðsgjaldið á þann hátt að gjaldið rynni ekki beint til sjávarútvegsins aftur, eins og það gerir í dag. í því sambandi þyrfti lagabreytingu varðandi hlutverk sjóðsins. Þá mætti hækka gjaldið þannig að það næði að greiða allan kostnað tengdan sjávarútvegi og jafnvel umfram þann kostnað. Þetta yrði þó væntanlega að skoðast í samhengi við afkomu sjávarútvegs. Þjóðin fái sem mestan arð af auð- lindareign sinni í þessari útfærslu er tryggt að landsmenn njóti á sýnilegan hátt arðs af sameign þjóðarinnar með útgáfu hlunnindabréfa til hvers einstaklings. Með því að setja bréf- in á markað og ákveðinn hluti renni beint til ríkisins skapast möguleiki á nýtingu veiðigjalds sem hag- stjórnartækis. Þá er afkoma út- gerða tryggð með forleigurétti en sú hugmynd kallar á laga- setningu ef komið yrði á fijálsum uppboðsmarkaði með kvóta. Þessi útfærsla getur aftur á móti orðið flókin í framkvæmd og kostnaðarsöm. í því sam- bandi má nefna að þörf .... væri á víðtækari kynn- ingu og gefa þyrfti út um það bil 200 þús. hlunnindabréf árlega. Engar hugmyndir koma fram um fyrirkomulag uppboðsmarkaðar, en kostnaður yrði væntanlega tals- verður og óvíst er hve mikill arður skilaði sér til þjóðarinnar. Eignaréttur landsmanna Þessi útfærsla er í grófum drátt- um eins og „hlunnindabréf" á alla landsmenn. Hér er þó ekki um það að ræða að ríkið fái til sín hluta af arði auðlindarinnar. Eignaréttur stofnast við fæðingu í stað kosn- ingaréttar og því verða hlutabréfin mun fleiri en í fyrri útfærslunni. Á móti kemur að útfærslan er vænt- anlega hagstæðari fyrir barnmarg- ar fjölskyldur. Hún tekur ekki á því hvernig arðgreiðslur skuli ákveðnar, hver skuli ákveða upp- hæð þeirra eða hvernig viðskiptin fari fram. Kvótinn er ekki allur Veiðigjald er óháð því hvernig tekj- unum er ráð- stafað Nýsjálenska aðferðin Rökin að baki veiðigjaldi Ný-Sjá- lendinga voru m.a. að ríkið fengi til baka frá atvinnugreininni útlagð- an kostnað vegna fiskveiðistjórnun- ar og rannsókna. Á árunum 1989- 1993 náði veiðigjaldið ekki að greiða kostnað af sjávarútveginum. Að þessu leyti hefur kerfið ekki skilað þeim árangri sem ætlast var til í upphafi. Þar sem upphæð veiðigjaldsins miðast við markaðsvirði kvótans hveiju sinni get- ur ríkið ekki vitað fyrir- fram hve miklum tekjum það skilar árlega. “““Önnur röksemd fyrir veiðigjaldi Ný-Sjálend- inga er að það sé eðlilegt endur- gjald til samfélagsins sem eiganda auðlindarinnar. Þar sem veiðigjald- ið er notað til að greiða kostnað af einni atvinnugrein, er það álita- mál hvort hægt er að segja að arðurinn fari til samfélagsins í heild. Það má ætla að arðurinn skili sér óbeint til samfélagsins þeg- ar ríkið ber minni kostnað en ella. Lagalega séð ætti þessi útfærsla ekki að vera fiókin í framkvæmd hér á landi með það í huga að nú þegar er greitt gjald af úthlutuðum kvóta í Þróunarsjóð sjávarútvegsins sem ráðstafað er til sjávarútvegs- ins. Hinsvegar er það gjald ákveðin upphæð en ekki miðað við markaðs virði kvótans. í ljósi þess að kvóti er framseljanlegur á íslandi væri hægt að nota ákveðið hlutfall af markaðsvirði kvótans eins og gert er á Nýja-Sjálandi, segja höfundar í 'úttekt sinni. Skipulags- og byggingarlög samþykkt á síðasta Alþingi Skipulagsstj órn ríkisins verður lögð niður EGAR skipulags- og bygg- ingarlög, sem sett voru á síðasta Álþingi, taka gildi í upphafi næsta árs verður skipulagsstjórn ríkisins lögð niður og nafni Skipulags ríkisins breytt í Skipulagsstofnun. Frumkvæði og ábyrgð af gerð aðalskipulags og deiliskipulags verður flutt til sveitar- félaga frá stofnunum ríkisins og aukin áhersla lögð á kynningu til- lagna og málsmeðferð. Að stofni til eru gildandi skipu- lagslögfrá árinu 1964. Stefán Thors, skipulagsstjóri ríkisins, segir að í lögunum hafi verið gert ráð fyrir því að skipulagstjórn ríkisins eigi frum- kvæði að og beri ábyrgð á gerð aðal- skipulags og deiliskipulags. Undan- farin ár hafi þróunin orðið allt önnur og í þá átt að auka frumkvæði og ábyrgð sveitarfélaganna í skipulagsmálum og ein- falda meðferð skipulags- og byggingarmála. Með nýju lögunum er þessi þróun staðfest, skipulagsstjórn er lögð niður og verkefni hennar falin ann- ars vegar sveitarfélögunum og hins vegar Skipulagsstofnun, eins og Skipulag ríkisins mun heita eftir gildistöku laganna, án þess að breyt- ingin leiði til teljandi breytinga á mannahaldi og stöðu þeirrar stofn- unar að því er Stefán Thors telur. Skipulagsstjórn lögð niður lags þar sem kveðið er nánar á um útfærslu aðalskipulags, m.a. varð- andi einstakar lóðir og byggingar á ^ þeim. Við staðfestingu deiliskipulags er sveitarfélagi eingöngu skylt að senda skipulagsstofnun gögn máls- ins ásamt athugasemdum og um- sögnum um þær og einnig skal senda þeim sem gerðu athugasemdir um- sögn sveitarfélags. Nýju lögin létta fleiri verkum af umhverfisráðherra varðandi stað- festingu skipulags því stofnuð verður sérstök þriggja manna úrskurðar- nefnd skipulags- og byggingarmála til að kveða upp úrskurði í ágrein- ingsmálum. Úrskurðir nefndarinnar eru fullnaðarúrskurðir á stjórnsýslu- stigi, sem þýðir að þeir verða ekki kærðir til ráðherra heldur aðeins bornir undir dómstóla. í stað þess að kæra t.d. veitingu byggingarleyfis sem fólk telur brjóta í bága við deiliskipulag tii umhverfisráðherra ber samkvæmt lögunum að senda kæru þessari úr- skurðamefnd og undir hana má einn- ig bera erindi sem til þessa hafa verið send ráðherra um hvort rétt sé staðið að afgreiðslu og auglýsingu skipulagstillögu. Niðurstaða nefnd- arinnar á almennt að liggja fyrir ; eftir 2 mánuði og í flóknustu málum ekki síðar en þremur mánuðum eftir að kæra barst. Aukið frum- kvæði og ábyrgð sveit- arfélaga Til þessa hafa sveitarstjórnir þurft að óska heimildar skipulagsstjórnar, sem er fimm manna ráð, skipað m.a. húsameistara ríkisins, vegamála- stjóra og vita- og hafnarmálastjóra, til að auglýsa tillögu að skipulagi. Með nýjum lögum verður skipulags- stjórn lögð niður eins og fyrr sagði og auglýsing skipulagstillögu verður verkefni sveitarfélagsins sjálfs og á ábyrgð þess en Skipulagsstofnun verður falið eftirlitshlutverk, sem felst í því að fara yfir hvort unnið hafi verið að gerð og kynningu skipu- lagsins í samræmi við lög og reglur. „Hlutverk stofnunarinnar verður stuðningur við starf sveitarfélaga og um leið ákveðið eftirlit, sem á ekki síst við form málsins, s.s. hvort skipulagstillögur séu auglýstar á áberandi stað, þeim sem eiga hags- muna að gæta sé gefinn kostur á að kynna sér mál- ið og hvort það sé ekki ör- ugglega fjallað um allar athugasemdir sem fólk kann að hafa gert við skipulagstillögur. Þannig má segja að það sé verið að auka réttaröryggið og leggja meiri áherslu á kynningarþáttinn fýrir almenning,“ segir Stefán Thors. „Þetta er sá andi sem unnið hefur verið eftir að skipulagsmál séu fyrst og fremst mál sveitarfélaganna, þau vinni skipulagsvinnuna en við eigum að styðja og veita leiðbeiningar." Dregið úr afskiptum ráðherra Að fenginni umsögn Skipulgs- stofnunar um þessa formhlið skipu- lagsvinnunnar og -kynningarinnar fær umhverfisráðherra skipulag til staðfestingar, þ.e. ef um er að ræða aðalskipulag sveitarfélags eða svæð- isskipulag, þ.e.a.s. skipulagsáætlun sem tekur yfir fleira en eitt sveitarfé- lag til að samræma stefnu og fram- kvæmdir á því svæði. Ekki þarf hins vegar að koma til kasta ráðherra ef um að ræða deli- skipulag, þ.e.a.s. skipulagsáætlun byggða á aðalskipulagi fyrir afmark- aða reiti, eða hverfi, innan sveitarfé- Möguleikar á auknum áhrifum almennings Stefán Thors segir að það sé eitt meginatriði nýju laganna um skipu- lags- og byggingarmál að kynning- arþáttur skipulags sé markvissari og skýrari en áður og að möguleikar almennings á að hafa áhrif og koma athugasemdum á framfæri séu bætt- ir frá því sem verið hefur. „í gildandi lögum segir að sveitar- stjórn eigi að auglýsa skipulagstil- lögu eins og venja hefur verið um auglýsingu skipulagsyfirvalda á við- komandi stað, þannig að þess vegna hefur verið hægt að hengja upp í kaupfélaginu eða birta í Lögbirtinga- blaðinu auglýsingu sem engin tekur eftir en nú er lögð áhersla á fleiri en eina kynningu í upphafi meðan tillagan er að mótast og skýrt tekið fram í lögunum að slíkar auglýsingar þurfi að birta á áberandi hátt,“ segir Stefán. Nýju lögin eru byggð á frumvarpi sem samið var í samvinnu umhverfis- ráðuneytis, Skipulags rík- isins og Sambands íslenskra sveitar- félga og hlaut ítarlega meðferð hjá umhverfisnefnd Alþingis. Þau leysa ekki aðeins af hólmi skipulagslögin frá 1964 heldur einnig byggingarlög frá 1978. Stefán Thors segir að þetta hafi þótt nauðsynlegt vegna þess að milli þessara málaflokka hafí verið stórir og miklir tengifletir en ekki samræmi milli hugtaka og skilgreininga. Raunar hafi verið stefnt að því að fjalla í sömu lögum um mat á um- hverfisáhrifum en á síðasta stigi við samningu frumvarpsins, var því fre- stað. Stefán Thors segir að hins veg- ar tengsl milli margra atriða í endar^ legri gerð skipulags- og byggingar- laga og laganna um mat á umhverf- isáhrifum. T.d. hafi nú verið lögfest að við gerð skipulagsáætlunar skuli meta áhrif þeirrar heildarstefnu sem mótuð er í aðalskipulagi á umhverfið en ekki láta við það sitja að meta umhverfisáhrif einstakra fram- kvæmda. ^ Urskurðar- nefnd skipu- lags- og bygg- ingarmála

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.