Morgunblaðið - 30.01.1996, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 30. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
íslensku bókmenntaverðlaunin veitt í Listasafni íslands í gær
Sjálfstæð
persóna, óháð
höfundinum
ÍSLENSKU bókmenntaverð-
launin fyrir árið 1995 falla Stein-
unni Sigurðardóttur og Þór
Whitehead í skaut. Hlýtur Stein-
unn verðlaunin í flokki fagurbók-
mennta fyrir skáldsögu sína
Hjartastað, sem Mál & menning
gaf út en Þór í flokki fræðibóka
og bóka almenns efnis fyrir bók
sína Milli vonar og ótta, sem út
kom hjá Vöku-Helgafelli. Var
þetta gert heyrinkunnugt við
hátíðlega athöfn í Listasafni ís-
lands síðdegis í gær. Forseti ís-
lands, frú Vigdís Finnbogadóttir,
veitti verðlaunin.
Þriggja manna iokadómnefnd,
skipuð þeim Sigríði Th. Erlends-
dóttur, Jóni Ormi Halldórssyni
og Kristjáni Ámasyni sem jafn-
framt var formaður, valdi verð-
launaverkin meðal tólf bóka sem
tilnefndar voru til verðlaunanna
í desember síðastliðnum, sex úr
hvorum flokki.
Að verðlaunaafhendingu lok-
inni stigu verðlaunahafamir í
pontu og þökkuðu fyrir sig. Kvað
Steinunn það sérstakt gleðiefni
að hún skyldi ná að taka við
íslensku bókmenntaverðlaunun-
um úr hendi Vigdísar Finnboga-
dóttur, sem veitt hefur þau frá
upphafi. Þá sagðist Steinunn
kunna lesendum sínum þakkir
fyrir að taka Hjartastað vel.
Steinunn sagði að Hjartastað-
ur hefði búið þannig með sér að
bókin hefði endað sem sjálfstæð
persóna, sem lifði nú sjálfstæðu
lífí óháð höfundi sínum. Kvaðst
hún því jafnframt gleðjast fyrir
hönd bókarinnar.
Bókin í sókn
Þór gerði íslensku bók-
menntaverðlaunin að umræðu-
efni en til þeirra hefði verið
stofnað á tímum myndflóðs. Þá
ræddi hann um stöðu bókarinnar
almennt og kvaðst ekki sjá betur
en allar tilkynningar um andlát
hennar væm ótímabærar og
stórlega ýktar — bókin væri
þvert á móti í sókn nú um stund-
ir.
Að mati Þórs eiga höfundar
fræðibóka að kosta kapps um
að höfða til sem flestra án þess
að slá af fræðilegum kröfum.
Kvaðst hann líta á verðlaunin
sem vísbendingu um að hann
væri á réttri braut og sagði þau
því mikla hvatningu.
Auk verðlaunabókarinnar í
flokki fagurbókmennta vom til-
nefndar skáldsögumar Híbýli
vindanna eftir Böðvar Guð-
mundsson og Dymar þröngu eft-
ir Kristínu Omarsdóttur og
Ijóðabækumar Ljóðlínuskip eftir
Sigurð Pálsson, Höfuð konunnar
Morgunblaðið/Þorkell
STEINUNN Sigurðardóttir og Þór Whitehead, handhafar
Islensku bókmenntaverðlaunanna fyrir árið 1995.
eftir Ingibiörgu Haraldsdóttur
og Það talar í tijánum eftir Þor-
stein frá Haniri.
Tilnefnd fræðirit og bækur
almenns efnis voru, auk verð-
launabókarinnar, Barnasálfræði
eftir Álfheiði Steinþórsdóttur og
Guðfínnu Eydal, Bókmennta-
kenningar síðari alda eftir Árna
Siguijónsson, Handbók um mál-
fræði eftir Höskuld Þráinsson,
íslenska garðblómabókin eftir
Hólmfríði A. Sigurðardóttur og
Ströndin í náttúru íslands eftir
Guðmund P. Ólafsson.
Ólafur Ragnarsson formaður
Félags íslenskra bókaútgefenda
ávarpaði samkomuna og lagði í
máli sínu áherslu á að gildi hins
ritaða orðs mætti ekki gleymast
og að á áhuga komandi kynslóða
gmndvallaðist framtíð bókarinn-
ar. Þá fluttu Bryndís Halla
Gylfadóttir sellóleikari og Auður
Hafsteinsdóttir fíðluleikari þijú
stutt tónverk.
Það gerist
aldrei neitt í
alvöru alvöru...
Morgunblaðið/Sverrir
ÁSTA Arnardóttir í hlutverki sínu.
LEIKLIST
Alheimsleikhúsiö í
Borgarleikhúsinu
KONUR SKELFA
Höfundur og leikstjóri: Hlín Agnars-
dóttir. Leikmynd: Jón Þórisson. Bún-
_ ingar: Áslaug Leifsdóttir. Lýsing:
Ogmundur Þór Jóhannesson. Tónlist:
Híjómsveitin Skárr’en ekkert. Leik-
h|jóð og hljóðstjóm: Ólafur Öm
Thoroddsen. Leikarar: Anna Elísa-
bet Borg, Asta Amardóttir, Kjartan
Guðjónsson, María Ellingsen, Stein-
unn Ólafsdóttir og Valgerður Dan.
Laugardagur 27. janúar.
SKEMMTISTAÐIR gegna mikil-
vægu hlutverki í nútímasámfélagi.
Hér á landi hafa þeir þróast I að
verða allsheijar samkomustaðir þar
sem almenningur sleppir fram af
sér beislinu. Þeir em einnig orðnir
eini vettvangurinn þar sem leyfílegt
virðist að leggja drög að líkamlegu
samlífí. Allt fer þetta fram undir
áhrifum áfengis og víman verður
því meira ríkjandi sem á kvöldið
líður.
Leikskáldum er auðvitað ljóst
hvaða möguleika það gefur að láta
leikverk gerast á skemmtistað; Á
slíkum stöðum hittist fólk af ólíkum
toga og ber saman bækur sínar.
Það má minna á að tvö önnur verk,
sem vom sýnd í Borgarleikhúsinu
um helgina, Grámann eftir Valgeir
Skagfjörð og Bar par eftir Jim
Cartwright, gerast einmitt í slíku
umhverfí. Sá reginmunur er þó á
að í Konur skelfa emm við stödd á
kvennaklósetti en í hinum verkun-
um tveimur við barinn.
Vettvangur leiksins gegnir að
sumu leyti sama hlutverki og
kvennaklósettið í samnefndri sögu
Marilyn French. Þar er það eini
staðurinn sem konur geta flúið til;
karlmönnum er ekki leyfður að-
gangur. Reyndar er þessum griða-
stað hér ógnað æ ofan í æ af karl-
manninum í verkinu og svífur tölu-
vert annar andi yfír vötnum þegar
hann er viðstaddur.
Annars er þetta salerni auk þess
að gegna hefðbundnu hlutverki sinu
athvarf kvenna úr öllum áttum. Það
eina sem þær eiga í raun sameigin-
legt er kyn sitt og ákveðna reynslu
sem ákvarðast af stöðu þeirra sem
kvenna í íslensku þjóðfélagi í dag.
Þær uppfylla þarfír hver annarrar,
lána hver annarri snyrtivömr eða
öxl til að gráta á. Þær koma inn á
klósettið til að sjá sig í speglinum
og athuga hvort útlitið sé í lagi.
Hinar konurnar gegna líka mikil-
vægu hlutverki fyrir hvern einstakl-
ing. Sérhver þeirra miðar sig við
hinar og speglar eigin sjálfsmynd,
líkamlega jafnt sem andlega, I sál-
um og líkömum hinna kvennanna.
Verkið er tragikómedía, en sú
áhersla sem lögð er á gleðihliðina
framan af leiðir til þess að áhorf-
endur hlæja, jafnvel á hádramatísk-
um stundum, og dregur þessi vana-
hlátur nokkuð úr vægi alvarlegri
hliðarinnar. Persónurnar eru týpur
sem allir geta viðurkennt sem slík-
ar, en þær em vel dregnar og eiga
rætur sínar - ekki í bókmenntum
- heldur í þeim íslenska raunvem-
leika sem við öll þekkjum. Þetta er
því, andstætt því sem höfundur
hefur sagt í viðtali, mjög raunsær
gamanleikur, bundinn við Reykja-
vík hér og nú. Þessi sterka tilvísun
til raunvemleikans er styrkur
verksins. Þó að tískuviðfangsefni
nútímans séu ekki tengd þræði
verksins vekja skírskotanir til
þekktra hugtaka upp tilfínningu
áhorfandans fyrir að hai)U 'sé að
horfa á brot úr eigin K& *
Höfundur sýnir hér, eiris og í
fyrri verkum sínum, að hann kann
firnavel til verka í leikhúsi. Það
hefur aftur á móti viljað brenna við
að inntak verkanna falli í skuggann
af nýjum og nýjum töfrabrögðum
sem hann galdrar fram en með
þessu verki nær höfundur að segja
áhrifamikla sögu. Einræðurnar,
sem gefa innsýn í sálarlíf persón-
anna, eru líka sérstaklega vel skrif-
aðar.
Verkið er meinfyndið en brandar-
arnir em ekki skot út í loftið heldur
hjálpa til við að gefa skýrari mynd
af persónunum. Ein persónanna
reynist ekki sannspá þegar hún
segir að „það gerist aldrei neitt í
alvöru alvöm á svona skemmtistöð-
um“. Eftir því sem sögunni vindur
fram afhjúpar kímnin betur og bet-
ur örvæntingu kvennanna og endar
í algjöm hruni en eftirmálinn, sem
er prjónaður við til að ganga frá
lausum endum, slær hins vegar aft-
ur á léttari strengi. Hann skekkir
byggingu verksins og dregur úr
áhrifum hinna eðlilegu söguloka.
Sviðsmyndin þjónar vel tilgangi
sínum. Hún er algjörlega realísk
en ýktur glæsileiki hennar virkar
kómískur undir þessum kringum-
stæðum. Búningarnir eru mjög mik-
ilvægir til að hjálpa okkur að flokka
Tónleika-
ferð Einars
EINAR Kristján Einarsson gítarleik-
ari heldur tónleika víða um land á
næstunni. Hann leikur í Safnahúsinu
á Húsavík fimmtudaginnl. febrúar,
og sunnudaginn 4. febrúar verður
hann í Listasafninu á Akureyri. Hinn
7. febrúar verður Einar með tónleika
í Borgameskirkju og laugardaginn
10. febrúar í Seltjamameskirkju.
Síðustu tónleikarnir í þessari tón-
leikaröð verða í Njarðvíkurkirkju
fimmtudaginn 15. febrúar.
Allir tónleikarnir hefjast klukkan
20:30 nema tónleikarnir á Seltjarnar-
nesi sem hefjast klukkan 16:00. Á
efnisskránni em verk eftir Fernando
Sor, J.S. Bach, Benjamin Britten og
Nikita Koshkin.
Nýjar bækur
• ÍSLENSKI kiljuklúbburinn hefur
sent frá sér þijár nýjar bækur; Kvika-
silfurer skáldsaga eftir EinarKára-
son. Þetta er sjálfstætt framhald
skáldsögunnar Heimskra manna
ráð, en leikritið íslenska mafían,
sem nú er sýnt í Borgarleikhúsinu,
er byggt á þessum tveimur bókum.
Bókin er 233 bls. og kostar 899 kr.
Lesið ísnjóinn eftir danska rit-
höfundinn Peter Hoeg er skáldsaga
sem farið hefur sigurför um heiminn
undanfarin ár. Þetta er saga um
Smillu, 37 ára stærðfræðing og
jöklafræðing, og ótrúlega atburði
sem verða þegar hún fer að grafast
fyrir um dauða besta vinar síns, 6
ára grænlensks drengs sem býr í
sama stigagangi og hún.
Eygló Guðmundsdóttir þýddi sög-
una sem er 437 bls. Hún kostar 799
kr.
Vetrarvík er skáldsaga eftir
Svíann Mats Wahl. Hún fjallar um
unglinginn John-John sem er að
hefja leiklistamám þegar óvæntir
atburðir hindra áætlanir hans og
hann lendir upp á kant við fjölskyld-
una og vinahópinn.
Hilmar Hilmarsson þýddi bókina
sem er 286 bls. Hún kostar 890 kr.
persónurnar í þær týpur sem þær
virðast tilheyra í byijun. í stað þess
að mynda heildarmynd undirstrika
þeir einstaklingseðli hverrar per-
sónu og að hvaða leyti hún er frá-
bmgðin hinum. Tónlistin á alltaf
mjög vel við, hvort sem hún undir-
strikar stemmninguna eða er sú
innantóma danstónlist sem er í bak-
gmnni. Hljóðum og ljósum var stýrt
af öryggi og kunnáttu.
Leikurinn var undantekningar-
laust í hæsta gæðaflokki. Ásta Arn-
ardóttir lék það hlutverk sem hafði
mest vægi í sýningunni. Hún náði
mjög vel að sýna niður í hyldýpi
örvæntingarinnar þar sem persóna
hennar sat föst án undankomuleið-
ar. Anna Elísabet Borg dró upp
skýra mynd af þreyttri einstæðri
móður sem átti það til að gleyma
sér í eigin hugrenningum. Texta-
framburður hennar í eintali var til
fyrirmyndar. María Ellingsen sýnir
nýja hlið á sér í líki tískudrósarinn-
ar Maggýjar. Hún er greinilega
gamanleikkona af guðs náð.
Steinunn Ólafsdóttir lék vel á
fínlegu nótunum í hlutverki Guð-
rúnar bókavarðar. 1 stað þess að
flýja á náðir snyrtivara, fata, sjálf-
stortímingar eða dagdrauma sökkti
hún sér í bækur. Valgerður Dan
skapaði skemmtilega litríka heildar-
mynd af aldursforsetanum Regínu
sem reyndi að sparsla í sprangur
með meiri kremum og yngri mönn-
um. Eini karlmaðurinn í hópnum,
Kjartan Guðjónsson, stóð þessum
sterku leikkonum vel á sporði sem
karlmaðurinn sem allar vilja eiga.
Hvert augnatillit var úthugsað og
hver hreyfing vandlega útfærð.
Undir styrkri stjórn höfundar náðu
þessir leikarar samleik sem unun
var að horfa á. Uppfærslan er sér-
staklega vandlega unnin og æfð og
óhætt að mæla með þessari sýn-
ingu.
Sveinn Haraldsson