Morgunblaðið - 19.11.1983, Síða 32

Morgunblaðið - 19.11.1983, Síða 32
32 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1983 Tuttugu ár frá útkomu Rauðu bókarinnar Alþýðubandalagsforingjar við nám í Austur-Evrópu: Þeir höfnuðu aldrei Sovétkerfinu í þessari lokaupprifjun á SÍA- skýrsiunum, sem forystumenn í Ai- þýðubandalaginu skrifuðu, meðan þeir voru við nám austantjalds, verð- ur rakin afstaöa þeirra til stjórnar- farsins í einræðisríkjum kommún- ismans. SÍA-menn, sem tekið hafa við forystunni í Alþýðubandalaginu á síðustu 10—15 árum, hafa haldið því fram, að þeir hafi snúist önd- verðir gegn sovétkerfinu vegna persónulegrar reynslu sinnar af flokkseinræðinu. Þessi reynsla hafi hjálpað þeim að vísa Alþýðu- bandalaginu nýja leið tii sósíal- isma, sem tryggt geti frelsi og lýð- ræði á íslandi. Hvernig ber slíkum yfirlýsingum saman við skýrsl- urnar, sem SÍA-menn notuðu til að tjá skoðanir sínar af fullri hreinskilni og í trúnaði? Fylltust forystumenn Alþýðubandalagsins andstyggð á stjórnarfarinu í gisti- löndum sínum? Er núverandi stefnuskrá Alþýðubandalagsins til sannindamerkis um það? Það, sem rakið hefur verið hér að framan um tengsl SlA-manna við stjórn- völd í Austur-Evrópu, sýnir hve varlega verður að taka yfirlýsing- um forystumannanna. Það gekk ekki hnífurinn á milli þeirra og „félaganna" austantjalds. Skýrsl- urnar um afstöðu SÍA-manna til sósíalismans leiða enn betur í ljós, að þeir höfnuðu aldrei megininn- takinu í stefnunni, sem þeir segj- ast nú hafa snúið baki við. Hana má líka finna í næsta heilu lagi í stefnuskrá Alþýðubandalagsins árið 1983. Deilt um einræðið Undantekningin sannar regl- una. Tveir menn, sem koma við sögu SÍA, Arnór Hannibalsson og Skúli Magnússon, risu gegn þeim sósíalisma, sem þeir kynntust í framkvæmd. Skúli, sem stundaði nám í Kína, varð fyrri til. Hann hafnaði einræði Flokksins í einka- bréfi til Hjalta Kristgeirssonar, en bréfi þessu var síðan dreift til hinna ýmsu deilda SÍA. Varð þetta upphafið að mikilli deilu um kenningu sósíalismans og fram- kvæmd hans. Skúli hóf bréf sitt með því að kvarta undan þeirri gegndarlausu inrætingu, sem kommúnistar stunduðu í kínverskum háskólum. Sagði hann, að vísindin liðu fyrir kreddur og einstrengingshátt yfir- valda, og stúdentar hefðu varla tíma til að stunda nám sitt nema i frítímum. Af lestri sínum á mál- gagni Sí A, sagðist Skúli vera kom- inn á þá skoðun, að SÍA-menn væru flestir „geðþekkir menn, en enn í hálfrökkri". Þeir sæju ekki gegnum „allan byssnesinn", en svo nefndi hann þær fjarstæður, sem kommúnistar héldu að fólki um stjórnarfar sitt. Hjalti Kristgeirsson, sem var við nám í Ungverjalandi, tók óðara upp hanskann fyrir einræð- iskerfið. í bréfi til Skúla sagði hann það aðalatriðið, að kínversk- ir kommúnistar væru að „þróa framleiðsluöflin" með sósíalískum hætti. Gallarnir, sem Skúli hefði fundið á kínversku þjóðfélags- byggingunni, væru „ekki fólgnir í hinum sós(íalísku) framleiðslu- aðstæðum, heldur a) arfi frá kap- ítalismanum í hugsunarhætti fólksins o.s.frv., b) fjandsamlegu umhverfí, c) vanþróuðum fram- leiðsluöflum" (bls. 64). í augum Hjalta var sósíalisminn heilagur og fullkominn en umhverfið spillt af syndum kapítalismans. Hinn þröngi vegur til sæluríkisins var þyrnum stráður, „en verum menn til að viðurkenna „hið nauðsyn- lega slæma"; gerum okkur grein fyrir því, að hið góða er oft ekki hægt að realisera nema gegnum hið slæma". (bls. 64). Að áliti Hjalta voru þeir, sem ekki viður- kenndu þessi sannindi (sbr. Skúli Magnússon), „menn í hálfrökkri". í víti sósíalismans Skúli snerist til varnar í næsta bréfi sínu. Hjó hann nú að rótum þess kerfis, sem Hjalti hafði lofað og prísað. Skúli hafði orðið sjón- arvottur að þeim hörmungum, sem hlotist höfðu af framkvæmd sósíalismans í Kina. Lýsingar hans á þeim voru slíkar, að fátt mun finnast til jafnaðar: Þegar ég (Skúli Magnússon, inn- skot Mbl.) hafði dvalizt nokkra mánuði í landi þessu upphófst mikill annatími. Hann var ekki falinn í þeim störfum, sem ég þekkti vestan af fjörðum: hrognkelsa- og silungsveiði, smölunum og réttum vor og haust, heyskap á sumrum né tó- vinnu á vetrum. Hann var fal- inn í sjálfsmorðum. Sumir átu nagla, títuprjóna og glerbrot, aðrir stukku niður af þriðju og fjórðu hæð, enn aðrir köstuðu sér í vötn þau, sem hér eru í campusinum. Einn prófessor var t.d. dreginn upp úr vatninu og barinn af stúdentum sínum með þeirri yfirlýsingu, að hann hefði gjörla vitað, að vatnið væri of grunnt til að drekkja sér þar í og væri hann bara í þykj- ustuleik; og var téður prófessor hið snarasta sendur á geð- veikrahæli (vinnubúðir). Einn stúdent kastaði sér niður af þriðju hæð og braut á sér báða fætur. „Framvarðalið" verka- lýðsins: Flokkurinn" (með stór- um staf eins og Guð) rak niður tvo þölla á staðnum og negldi þar kassafjöl á með slíkri áletr- an: „Hvaða óhreina plan gegn fólkinu hafði téður stúdent í huga, þegar hann kastaði sér hér niður?" Hér voru á ferðinni þeir menn, sem orðið höfðu við áskorun Maos í ræðu hans 27. febrúar 1957 um blómin og skólana, svo sem frægt er orðið, að segja hug sinn allan. Á þessm mönnum var síðan bar- ið á þann hátt, að æstur var upp skríll, þeir settir í miðjuna í hring, sem skríllinn myndaði, (aðeins einn í hvert skipti að sjálfsögðu) og látnir hneigja höfuð, síðan öskrar skríllinn skammir og svívirðingar að þeim; og við útlendingar hér heyrðum óhljóðin, þegar við fór- um í hressingargöngur á síð- kvöldum. Þeir, sem hættulegri þóttu fengu enga hvíld, hvorki á degi né nóttu. Það var gert á þann hátt, að sendur var hópur manna til að atyrða þá, þegar sá hópur hafði dvalið um stund var annar sendur og svo koll af kolli, dag og nótt, sólarhringum saman. Ein stúlka, örvilnuð af öllu saman, svipti sig öllum klæðum, svo að karlmennirnir kynnu ekki við að dvelja lengur, þá voru stúlkur bara sendar í staðinn. Síðar frétti ég, að stúlkuauminginn hefði sturlazt. Þetta var að því er skólunum viðkemur, fólk í blóma lífsins auðvitað, um tvítugt, flest það gáfaðasta. Engan stúdent þekki ég, hvers ég á annað borð hef traust til, sem ekki þjáist undir þessu skipulagi, eins og það er í Árni Bergmann. Hann leitaði að afsökunum fyrir harðstjórninni og taldi að Sovétríkin hefðu horfið frá henni. heild sinni, sem þorir að segja meiningu sina á hinum daglegu fundarhöldum og ekki gerir sér upp falskt hugarfar. Ég tel, að þeir séu þó til, en þar er um undantekningar að ræða og vafasamt, að andleg starfsemi heilabúsins sé normöl. Hverju mannsbarni hlýtur að vera ljóst, að allir eru alltaf að njósna um alla. Margir stúdent- ar eiga engan trúnaðarvin með- al skólafélaga sinna; þeir lifa ekki normölu andlegu lífi. Börn fara hér á skrifstofur „fram- varðasveitar verkalýðsins“ og gefa reglulegar skýrslur um for- eldra sína. Kona og maður og börn þeirra njósna hvort um annað; eðlilegt mannlegt sam- band milli fólks er rofið, en í stað þess iiggja allir þræðir um lófa „Flokksins". Ég fæ ekki betur séð en, að Kommúnistaflokkur Kína sé með verstu úrhrökum, sem ver- aldarsagan greinir. Eignist kínverskur stúdent okkur að vinum og ef upp kemst, eru þeir oftast nær skammaðir og bann- að að hafa við okkur samneyti. Fellum við ást á stúlkum, hverfa þær sporlaust... Allt vald er í höndum eins aðila. Verði honum á mistök er honum innan handar að breiða þar yfir. Öll smávægileg og tilviljunar- kennd spilling og óréttlæti, sem hreinlega getur stafað af mann- iegum breyskleika margfaldast sjálfkrafa með þúsundföldum hraða, þvi að enginn er til að hafa þar eftirlit á. Ekkert afl er í landinu, sem getur myndað mótvægi gegn gerræði flokks- Hjalti Kristgeirsson, hugmyndafræðingur Alþýðubanda- lagsins. Hann varði einræði sósíal- ismans. ins, haldið honum innan viss ramma. Hver einstaklingur er eins og sprek í ólgusjó, getur engu valdið um framtíð sína; getur aðeins lotið boði að ofan ... Hvað sýnir þetta? að leiðtogarn- ir svonefndu skeyta hvorki um rétt né rangt, heldur aðeins geð- þótta sinn. Það myndu líka bæði ég og þú gera í þeirra stöðu, því að annað væri ofurmannlegt. Allt þetta fæ ég ekki skýrt með þínu ABC. Kerfið er despótík, þar liggur meinsemdin grafin. Til varnar vítinu Skúli Magnússon hafði uppgötv- að, að sósíalisminn, sem hans eig- in flokkur hafði á stefnuskrá sinni, var í eðli sínu einræðis- stefna og hörmungar Kínverja mátti rekja til þess. Þetta þoldi „línumaðurinn" Hialti Kristgeirs- son ekki að sjá. I svarbréfi sínu kallaði hann Skúla „revisjónista" (endurskoðunarsinna) og taldi hann kominn „hættulega nálægt hinum alþjóðlega imperíalisma (heimsveldisstefnu, innskot Mbl.) í sumum atriðum". í gistilöndum SÍA-manna höfðu slíkar ásakanir til skamms kostað menn fangels- is- eða jafnvel liflátsdóm, þannig að hátt var nú reitt til höggs. Glæpirnir, sem kínverskir komm- únistar höfðu framið á þjóð sinni, urðu Hjalta ekki tilefni til að for- dæma einræðið í Kína. Þvert á móti, hann gagnrýndi landa sinn fyrir að taka þjáningar Kínverja nærri sér og benda á undirrót þeirra. Hann jafnaði ástandinu í Kína við ógnarstjórn stalínista í Ungverjalandi 1950—53, og lýsti henni með þessum orðum: „1952 er talið, að 100.000 manns, 1% þjóðarinnar (ungversku, innskot Mbl.) hafi verið hér í vinnubúðum, margir fyrir litlar eða engar sakir. Enginn var óhultur um líf sitt eða limu; öll andstaða og mögl gegn ríkjandi skipulagi var barin niður i bókstaflegri merkingu). Fram- leiðsla jókst að vísu, en lífskjör versnuðu engu að síður. Verka- menn voru að mestu sviptir frelsi til að ráða vinnustað, bændur kúgaðir með afurðaaf- hendingarskyldu. í andlegu lífi ríkti skematískur formalismi á hæsta stigi.“ (bls. 76). Orsakir þessarar ógnarstjórnar, eins og hinnar kínversku, fullyrti Hjalti að mætti rekja til þeirra leifa „kapítalismans", sem hann hafði áður fullyrt að hindruðu menn í að höndla að fullu sælu sósíalismans (fjandsamlegt um- hverfi og svo frv.); „Á svona viðsjárverðum tímum ... er sentralísering (miðstýr- ing, innskot Mbl.) valdsins eðli- leg ... Það er sem sé ekki hægt að treysta á frumkvæði fólksins, heldur telst nauðsynlegt að reka það áfram eins og sauðfé í rétt. Hér kemur og til greina atriði, sem ég sannast sagna gleymdi í fyrra bréfi ... óhæfir kaderar (fyrirliðar í Kommúnistaflokkn- um, sbr. SÍA-menn, sem með námi og starfi sóttust eftir því að vera ábyrgir og pólitískt þroskaðir „kaderar" á austur- þýskan mælikvarða. Innskot Mbl.)... Gerði Flokkurinn sig sekan um villur á umræddum tíma? Vafa- laust... Samt vil ég fullyrða, að í grundvallaratriðum hafi ekki verið um aðra leið að velja fyrir Ungverjaland, ef það átti ekki að hafna sósíalismanum, hvers basis (grundvöllur, innskot Mbl.) var þó sannanlega lagður á þessum tírna" (bls. 77). Hjalti var sjálfum sér sam- kvæmur. Árið 1956 hafði ung- verska þjóðin gert uppreisn gegn því kúgunarkerfi, sem hann lýsti hér að ofan. Sovéski herinn hafði skorist í leikinn, brotið uppreisn- ina á bak aftur og fangelsað og líflátið fjölda ungverskra föður- landsvina. Þegar blóðbaðið í Ungverjalandi stóð sem hæst haustið 1956, hafði Hjalti komið hér fram í Ríkisútvarpinu og látið í ljósi velþóknun sína á íhlutun Rauða hersins. Hafði þetta vakið þjóðarathygli á íslandi. Af bréfinu til Skúla, sem skrifað var tæpum fjórum árum eftir þessa atburði, má sjá, að Hjalti var enn sömu skoðunar. 1 trausti þess að bréfið kæmi aldrei fyrir almenningssjón- ir, gekk Hjalti raunar enn lengra en í Ríkisútvarpinu og réttlætti ógnaræði stalínista á tímabilinu 1950—53. Að þessu leyti má segja, að hann hafi verið kaþólskari en páfinn, því að eftir dauða Stalíns, höfðu ungversk stjórnvöld for- dæmt verstu hryðjuverk fyrri valdhafa og látið grafa upp lík sumra fórnarlambanna og „endur- reist" mannorð þeirra. Sósíalismi er það Það stjórnarfar, sem nú ríkti í Ungverjalandi í skjóli sovésks hervalds, var Hjalta líka mjög að skapi: „Við, sem erum hér vestur í álfu, en fyrir austan tjald þó, lifum í hugmyndaheimi, þar SÍA-menn töldu ógnarvcrk Stalíns hafa verið í þágu sósíalismans og því réttlætanleg.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.