Morgunblaðið - 05.03.1971, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. MAR2 1971
13
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
Islenzkt sjónvarp
og myndlist
Fyrir skömmu birtu fjölboðar
íTétt af samþykkt gerðri á aðal
fundi Félags íslenzkra myndlist
armanna þess efnis, að skora á
aila félagsmenn að sniðganga
fréttaflutning sjónvarpsins varð
artdi sýningar félagsmanna.
Ég hefi hug á því að leitast
við að skilgreina þessa ákvörð-
un nokkuð nánar, því að fram
hefur komið, að þetta hefur ver
ið misskilið og fœrt úr raun-
verulegu samhengi. R.ökstuddur
grunur myndUstarmanna hafði
fyrr verið staðfestur af manni
úr útvarpsráði, að sjónvarps-
menn litu á hinn mæðulega
mánudag sem nokkurs konar
ruslakistu, þar sem þessi mál
væru afgreidd af illri nauðsyn.
Fyrirsvarsmenn F.Í.M. hafa því
um skeið leitazt við að koma
þeim sjónarmiðum sínum á fram-
færi að aðgreina yrði sýningar
viðurkenndra málara og al-
gjörra viðvaninga, enda ætti að
vera auðvelt að finna þar við-
unandi lausn. Á ráðstefnu um
myndlistarkennslu á sl. hausti
uppiýsti sami útvarpsráðsmaður
vegna fyrirspumar um þessi
mál, að það hefði verið ákveðið
á fundi í útvarpsráði að fréttir
um sýningar viðurkenndra lista
manna kæmu samdægurs en ann
arra á mánudögum. Framkvæmd
þessarar ákvörðunar réðu sjón-
varpsmenn þó ekki við, svo sem
fram kom stuttu seinna, er vel-
þekktur myndlistarmaður var
settur umbúðalaust í nefnda
ruslakistu, sem móðgaði hann
mjög, þar sem hann hafði sjálf-
ur hlýtt á orð útvarpsráðs-
mannsins á fyrrnefndum fundi.
Nýtt leikrit „The Archit-
ect and the Emperor of Ass-
yria“ eftir spánska leikskáld
ið Francisco Arrabal var frum
sýnt í London fyrir nokkru.
Af því tilefni heimsótti blaða
maður Observer, Ann Head
skáldið í íbúð hans i París og
fer grein blaðamannsins hér
l á eftir í lauslegri þýðingu.
„Arrabal er lágvaxinn með
dökkt, hrokkið hár og grósku
mikið svart skegg. Hann hef-
ur, svört stingandi augu, að
nokkru hulin bak við gler-
augu í stálumgjörðum. Hann
býr með eiginkonu sinni og
ungri dóttur i ibúð á fimmtu
hæð, skammt frá Care del
1‘est.
„Það er einkennilegt, að
fólk virðist halda að ég lifi
stöðugu svall og byltingar
lifí,“ segir hann. „Satt bezt að
segja elska ég aðeins konuna
mína og er í rauninni f jarska
heimakær maður." Kona. hans
er frönsk, kennari að mennt,
og virðist taka með stóiskri
ró sambúðinni með þessum at
orkusama og óútreiknanlega
manni.
I>ó svo hann staðhæfi að
hann lifi viðburðasnauðu lifi,
hefur fortíðin sennilega verið
þvi allmjög frábrugðin. Hann
ólst upp hjá móður sinni og
samband þeirra mæðginanna
Mælirinn var sem sagt fullur, er
F.l.M. samdi nefnda yíirlýsingu.
Svo virðist sem sjónvarps-
mönnum finnist sér það ofviða
að aðgreina myndlistarsýningar
gagnvart fréttaflutningi, og
vaknar þá sú spurning, — af
hverju hafa norska, danska,
finnska og sænska sjónvarpið
ekki sama háttinn á og rugla
saman öilum sýningum, hvers eðl
is sem þær eru og í hvaða gæða-
flokki, sem þær standa. Þeir
telja sig geta gert greinarmun á
sýningum og lagt mat á gildi
þeirra. Erum við svona miklu lít
ilsigldari, og hvernig fáum við
íslendingar staðið með fullri
reisn í hinum menntaða heimi,
ef uppgjöf og nesjamennska,
„próvinsíaiismi", eiga að ein-
kenna viðhorf okkar gagnvart
sjónmenntum ? Á aðhaldsleysið
að vera okkar kennimerki?
Nokkurt aðhald mun þó þykja
nauðsyn hjá öllum fjölboðum,
hvað efnisval snertir og t.d. hika
ekki dagblöðin við gagnrýni i
flestum listgreinum, a.m.k. ekki
þau sem er annt um menningar-
lega stöðu sína.
1 upphafi hugðist sjónvarpið
að visu fara aðra leið, en þvi
var alltaf stirt (trúlegt er að
hún hafi svikið föður hans,
sem var lýðveldissinni í hend
ur spönsku lögreglunnar árið
1936). Hún neitaði Arrabal og
systkinum hans um að fá að
hitta föður þeirra þar sem
hún sagði hann ekki þess
verðan að vera faðir, úr því
hann væri vinstrimaður. Síð
ustu spurriir, sem höfðust af
föðurnum voru í Burgosfang-
elsinu, eftir að hann hafði ver
ið dæmdur til 30 ára fang-
elsisvistar árið 1942. Árum
saman neitaði Arrabal að
trúa þvi, að faðir hans væri
látinn. Borgarastyrjöldin og
þau áhrif sem hún hefur haft
á þjóðina síðast liðin þrjátíu
og fimm ár hefur skilið eftir
sig óafmáanleg spor sem
endurspeglast í öllum skrif-
um hans.
„Nú er ég að ljúka við
kvikmynd, sem heitir „Viva
La Muerte" og er byggð á
fyrstu skáldsögu minni
„Baal Babylon." Það er saga
borgarastyrjaldarinnar séð
með augum ungs drengs. Hún
er bæði dapurleg og ofsafeng
in. Kannski er hún einstök í
sinni röð. Ég veit, að ég geri
aldrei aðra kvikmynd." Og
vist hlýtur myndin að vera
ofsafengin, þar sem eigin-
kona þekkts blaðaútgefenda
miður var ekki valin sú sjálf-
sagða leið að leita hér listfræði-
legrar aðstoðar til mats á frétt-
næmi myndlistarsýninga. Afleið-
ing þess varð eðlilega mjög nei-
kvæð og olli mistökum. Þannig
hugðist fréttastofan t.d. neita
ungum listamanni um frétt frá
fyrstu sýningu hans hér heima,
en þessi ungi maður hafði þó
þegar getið sér góðan orðstír
viða erlendis og hlotið verð-
laun á merkri alþjóðlegri sýn-
ingu ásamt heimskunnum mynd-
listarmönnum. Hann fékk svar-
ið: Að ekki kæmist hver sem
væri í fréttir Sjónvarpsins! í
stað þess að ieita sér ráðgjafa
um gildi og fréttnæmi sýninga
gáfust sjónvarpsmenn að lokum
upp á öllu aðhaldi og leita sér
nú jafnvel af merkilegri ákefð
að efni í þessa mánudagsrusla-
kistu um allar sveitir með mis-
skilið lýðræði áð leiðarljósi.
Þannig er myndlistin ein allra
listgreina orðin fórnarlamb al-
gjörs aðhaldsleysis.
Er það svo óeðlilegt, að mönn
um, er stundað hafa listnám allt
að áratug við erlenda listahá-
skóla, sem taka einvörðungu úr
val nemenda inn fyrir sína veggi,
— og sem sýnt hafa verk sín
í’íða um heim með góðum árangri.
renni til rifja, þegar starf
þeirra og menntun er einungis
Francisco Arrabal.
í París, veiktist eftir að hafa
séð hana.
Veggirnir í íbúðinni eru
þaktir myndum af honum
sjálfum í ýmsum súrrealistisk
um stellingum og stundum
klæddur framandlegum ein-
kennisbúningum. Hann segir:
„Ég get ekki málað. Faðir
minn var málari og mig lang-
aði til að verða hefðbundinn
fígúrativur listmálari. En mér
tókst það ekki. Flestum öðr-
um hefði tekizt það. Seinna
langaði mig að verða stærð-
fræðingur. Mér mistókst það
líka. Svo hefði mig langað að
verða mikill skákmaður."
Arrabal fæddist í Marokkó
en lifði bernskuár sín á
Spáni, unz hann kom til
Frakklands liðlega tvítugur.
Hann segir að málverkin öll
hafi vinir sínir gert. „Ég dreg
upp skissur og vinir minir
metin til jafns við viðvaninginn
og stundum jafnvel þrepi neðar.
Engan veginn er stefnt að því
að útiloka tómstundamálara frá
fréttum, enda hefur sjónvarpið
iagt siika rækt við þá og starf
þeirra, að það væri ódrengilegt
að slíta þá römmu taug. En að
aðgreina slikar sýningar frá ris-
meiri sýningum væri annað mál,
og vildum við vekja athygli á
þvi. En eins og er, þá er það
vissulega gæðastimpill á lista-
mann að sniðganga slikan frétta
flutning meðan málum er svo
háttað, þvi að við mótmælum
hiklaust siikum háttum. Hér er
ekki um að ræða að einangra
fréttir við félagsbundna menn,
þvi að myndlistarmenn annarra
félaga, utanfélagsmenn og sjálf
lærðir myindlistarmenn geta
einnig verið vel á vegi staddir
í list sinni, — hér er enginn fé-
lags- né menntunarhroki á ferð.
Líkt og Cézanne mælti eitt sinn
við Van Gogh, er sá kvartaði
undan þvi að hafa takmarkaða
menntun, — þá eru engir „ama-
törar", nema þeir sem mála illa
— af vankunnáttu og hæfileika-
skorti.
Hinn gagnmenntaði og reyndi
arkitekt ætti á líkan hátt að
hafa meiri innsýn og víðsýni yf-
ir eðli byggingarlistarinnar en
t.d. maður, sem aldrei hefur
kynnt sér undirstöðuatriði
hennar, þótt hann hafi máski
fengizt við að raða upp kubb-
um i bernsku, — en þó eru hér
jafnan einnig fyrir sjálflærðir
menn með skilning fyrir eðli
byggingarlistarinnar og auga
fyrir þvi sem máli skiptir.
Menntun og þekking margra
myndlistarmanna er engu minni
en arkitektsins, myndlistarmað-
urinn þarf engu síður að ganga
í skóla tækni, aga og þjálfun-
ar, auk þess sem hann lærir að
þroska tilfinningar sínar gagn-
vart umheiminum. En þegar t.d.
kemur að því, að sjónvarpið reis
ir sér hús í framtiðinni, til hvors
aðiians mun það leita? Viðvan-
ings á sviði húsagerðarlistar
eða menntaðs arkitekts? Svarið
virðist liggja I augum uppi. —
Er þá komið að þeim almenna
framslætti í spumingarformi
þ.e.: Hver treystir sér til að
draga mörkin, og hver á að
dæma um, hvað er list og hvað
er ekki list ? Hér er ranglega
spurt, því að persónulegur
smekkur og listrænt mat eru
ólík einkenni og augljóst má
vera, að ekkert listrænt mat er
mögulegt án raunhæfrar þekk-
ingar á list og listrænni menn-
ingu jafnframt þvi, að sér-
hver raunverulegur listamaður
hefur þroskaðan og persónuleg
an skilning á fegurð, og slikan
skilning ber að efla og miðla al-
menningi, þvi að listrænar til-
finningar eru ekki ódeilanlegar
svo sem atómkjarnar.
Sjónvarpsmenn munu sjálf-
sagt einnig frekar leita til upp-
skurðar í sjúkrahús til hins
menntaða skurðlæknis en i slát-
urhús, þótt enginn frýi slátrar-
anum þess, að hann kunni
að handfjatla hnif, — öll kunn
um við raunar að h»ndfjatla
hníf, sem við gerum daglega, en
við kunnum þó ekki að beita
honum á sama hátt og skurð-
læknirinn, og þannig geta einn-
ig allir haldið á pentskúf, þótt
það vefjist fyrir þeim að beita
honum á sama hátt og málaran-
um. Þá munu læknar trú-
lega andsnúnir þvi, að skottu-
Franthald á bls. 19
mála. Ég hef meira að segja
teiknað legsteininn rninn."
Hann væntir ekki róttækra
breytinga á Spáni. „Franco er
ekki eins blóðþyrstur og
hann var. En ég held að upp
dráttarsýkin hafi byrjað í
stjórnartíð kaþólsku konung-
anna, sem neituðu að viður-
kenna önnur trúarbrögð."
Lífið í Frakklandi hefur
ekki alltaf verið rósum stráð.
Sumir eru þeirrar skoðunar
að bezt væri að senda hann
heim til Spánar með fyrstu
lest og banna bækur hans.
Hann tekur þetta ekki hátíð
lega og segir þessar skoðanir
ekki dæmigerðar fyrir
Frakka. „Þegar ég kom fyrst
til Parísar var ég 23 ára gam
all og sjúkur af berklum. Þeg
ar það uppgötvaðist var ég
sendur á hressingarheimili há
skóians. Ég var þar í hálft
annað ár, fékk bækur að
lesa, mér var leyft að skrifa
og ég fékk meira að segja
vasapeninga. Þér sjáið hvílík
ur lukkunnar pamfill ég hef
verið. Hér get ég hagað mér
að eigin geðþótta. Verk min
hafa verið gefin út í flestum
löndum heims að Sápni und-
anskildum.
Hann segist ekki hafa átt-
að sig á hvað erótíkin og
kynferðislífið voru í raun-
inni mikilvægir þættir mann
legrar sálar og mannlegs lik
ama — fyrr en hann kom til
Frakklands.
— Þar sem ég ólst upp, úti
í spánskri sveit, lifði fólkið í-
nánum tengslum við landið.
Ég geri mér grein fyrir því
núna að lifið þar var þrung-
ið af holdsins girndum. Kon-
urnar voru fagrar og elskuðu
eiginmenn sina, sem oft börðu
þær sundur og saman. Barn
minnist ég að á kvöldin voru
hljóðin að utan sambland af
hlátri, tárum og barsmiðum.
Stundum opna ég gluggana
mína hér og hlusta og heyri
aðeins sjónvarpsskruðning-
ana.
Svo kom ég sem sagt til
Parísar og uppgötvaði að
fólk var í alvöru að leggja
stund á ýmis fræði við Sor-
bonne, sem ég var i fyrstu
mjög feiminn við — sadisma,
masókisma og flóknir fyrir-
lestrar voru haldnir um kyn
ferðismál. Ég varð furðu lost-
inn, þegar ég uppgötvaði, að
ég hafði verið að skrifa um
þetta allt án þess að gera
mér grein fyrir því. Eitt af
fyrstu leikverkum mínum
Fando og Lis, var sagt vera
dæmigert Parísarverk. En ég
skrifaði það reyndar undir
þeim áhrifum sem lífið í litlu
frumstæðu, spönsku sveita
þorpi hafði á mig.
Auðmýkt er ekki hans höf-
uðdyggð. Hann lítur svo á —
rétt eins og Picasso og Bunu-
el — að hann sé ekki í póli-
tískri útlegð heldur menning
arlegri. Hann segir að sú
persóna sem hann dái framar
öðrum sé St. Teresa frá Avila,
sem barn að aldri —- á ríkis
stjórnarárum Filippusar ann-
ars, hljóp að heiman með
yngri bróður sínum. Þegar
þau náðust sagði hún til skýr
ingar. „Ég varð að fara frá
Spáni til að finna frelsið og
dýrðina." Hann tekur undir
orðin og bætir við: „Að vera
rithöfundur á Spáni er jafn
fráleitt og ætla sér að rækta
tré án þess að jarðvegur sé
fyrir hendi.“
Frá Spáni að finna
frelsi og dyrð
Úr viðtali brezks blaðamanns
við leikskáldið Arrabal
skrifar um
MYNDUST