Morgunblaðið - 22.11.1970, Blaðsíða 12

12
MORG-UNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. NÓVEMBBR 1970
JMwpitifylftMfr
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvaemdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstjórnarfulítrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöin Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kiistinsson.
Ritstjóm og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 195,00 kr. á mánuði innanlands.
i lausasölu 12,00 kr. eintakíð.
ÁSK0RUN VESTFIRZKRA
KVENNA
l/'estfirzkar konur, eiginkon-
’ ur og mæður sjómanna á
Vestfjörðum, hafa sent ríkis-
stjóminni áskorun um, að
fullkomin veður- og hjálpar-
þjónusta verði á fiskimiðun-
um út af Vestfjörðum hörð-
usstu vetrarmánuðina, þegar
reynslan sýnir, að mikil
hætta er á sjóslysum.
Áskorun hinna vestfirzku
kvenna til ríkisstjórnarinnar
er svohljóðandi: „Nú er vetur
genginn í garð og á fiskimið-
um út af Vestfjörðum má
segja, að hörmuleg sjóslys
hafi orðið hvem vetur. Vegna
þeirra staðreynda skorum við
eiginkonur og mæður, sem eig
um sjómenn við fiskveiðar á
Vestfjarðamiðum, á ríkis-
stjóm Íslands að sjá þessum
sjómönnum fyrir fullkominni
veður- og hjálparþjónustu á
þessum harðsóttustu fiski-
miðum landsins hörðustu
vetrarmánuðina.“
Undir þessa áskorun hinna
vestfirzku kvenna vill Morg-
unblaðið taka. Hvað eftir
annað hafa hörmuleg sjóslys
orðið úti fyrir Vestfjörðum
yfir vetrarmánuðina og er
óþarft að rifja upp dæmi
þess frá síðustu ámm. Þau
eru öllum kunn. Varðskip
hafa að jafnaði verið við
gæzlu og önnur störf úti fyr-
ir Vestfjörðum á þessum árs-
tíma, en spurningin er, hvort
unnt er að auka þjónustu
þeirra við fiskibátana. Þar
kemur í fyrsta lagi til aukin
veðurþjónusta og í öðm lagi,
að varðskipin taki að sér að
sjá um, að bátamir hverfi til
hafna, þegar illviðri er í að-
sigi eða letji menn þess að
fara út í tvísýnu. Nauðsyn-
legt er, að ríkisstjórnin taki
þessi mál tii athugunar og
skjótrar afgreiðslu. Allt verð-
ur að gera sem unnt er til
að tryggja öryggi sjómanna
okkar á þeim erfiða tíma, sem
nú fer í hönd.
Borgarbókasafnið 50 ára
Dorgarbókasafn Reykjavík-
** ur á hálfrar aldar afmæli
um þessar mundir, en hinn
18. nóvember 1920 samþykkti
bæjarstjórn Reykjavíkur að
stofna Alþýðubókasafn
Reykjavíkur, sem nú er
Borgarbókasafnið. Bókasafn-
ið var opnað þremur árum
síðar og vom þá tæplega 1000
bindi í safninu, en þau eru
nú um 150 þúsund.
Þessi mikla aukning er til
marks um þá breytingu, sem
orðið hefur á sfarfsemi Borg-
arbókasafnsins. Á síðustu ár-
um hafa útlán þess stórauk-
izt og það hefur tekið upp
nýja þjónustu með bókabíln-
um svonefnda, sem ekur í út-
hverfi borgarinnar og er sú
starfsemi mjög vinsæl. Bóka-
kostur Borgarbókasafnsins
hefur aukizt um 62% frá árs-
byrjun 1966 og á árinu 1969
vom lánaðar út 563 þúsund
bækur. Hafa útlán safnsins
aukizt um tæp 100% á sl. 5
árum.
Á þessurn tímamótum í
starfi Borgarbókasafnsins er
nú unnið að undirbúningi
nýrrar bókasafnsbyggingar,
sem rísa á í nýja miðbænum
og er gert ráð fyrir, að teikn-
ingum og annarri undirbún-
ingsvinnu verði lokið innan
eins til tveggja ára. í hinu
nýja bókasafnshúsi er gert
ráð fyrir mun fjölþættari
starfsemi en nú er. Þar verð-
ur tónlistardeild með plötu-
safni og verða plötur lánaðar
út og einnig aðstaða till þess
að hlusta á plötur. Þar verð-
ur deild til ýmiss konar sýn-
inga, salur til fyrirlestrahalds
og bókmenntakynninga, lestr-
arsalur og námsherbergi og
margar útlánadeildir. Af
þessu má sjá, að hið nýja hús
Borgarbókasafnsins verður
mikil menningarmiðstöð, þátt
ur í stóraukinni menningar-
legri uppbyggingu Reykja-
víkurborgar.
Vísindaafrek Sovétríkjanna
F'yrsta tunglferð Bandaríkja-
* manna er Neil Arm-
strong steig fyrstur jarðar-
búa fæti á tunglið vakti
mikla athygli og sá atburður
mun geymast í sögunni. En
ekki er síður ástæða til að
minna á það afrek, sem Sov-
étríkin hafa nú unnið í könn-
un tunglsins síðustu daga.
Fyrir skömmu lenti ómann
að tunglfar frá Sovétríkjun-
um mjúkri lendingu á tungl-
inu og út úr því ók tungl-
vagn, sem er fjarstýrður.
Bendir allt til þess, að þessi
tunglvagn geti ekið yfir tals-
vert stór svæði á tunglinu og
það um lengri tíma. Tungl-
vagninn safnar margvíslegum
upplýsingum, tekur sjón-
varpsmyndir o.fl.
Þetta er auðvitað mikið
vísindalegt afrek, sem opnar
ÖLD HAMLETS OG
JANS PALACHS
„Úr liði er öidin!,“ segir Hamlet við
þá Hóras og Marselius eftir að vofa
föður hans hefur skýrt honum frá þeim
geigvæniegu atburðum, sem eru upphaf
harmleiksins.
Eins og oft áður iiggur beint við að
vitna til WiMaimis Shakespeares þegar
fjallað er um vandamál samtímans.
Tékkneska skáldið Miroslav Holuib hef-
ur ort ljóð, sem nefnist Prag Jans
Palachs. Þetta er stutt ljóð, en hinar
fáu myndir þess magnaðar og nærtæk-
ar, þótt skírskotanir skáidsins séu
óvenjulegar og í ætt við súrreaiisma. En
flestir gera sér grein fyrir þeirri merk-
ingu, sem til dæmis naut Pioassos og
filar Dallis hafa. Don Quijote er líka
á réttum stað.
En það eru fleiri gestir i Prag. Um
götumar fara Karamazovbræður með
Mk Hamletis á milli sín. „Þar sem mað-
urinn endar tekur löginn við,“ kveður
Holub. Síðan kemst þögmin til valda. I
sannleika sagt heldur fjöldinn sér sam-
an. Eða eins og Shakespeare lœtur
Hamlet Danaprins segja: „Úr liiði er öld-
in! Ó, mig hryllir við/þeim örlögum að
kippa henni í iið.“ SMkur hrollur eins
manns er hrolluír þjóðar, mannkyns.
MIROSLAV HOLUB
OG AUSTUR-EVRÓPSKUR
SKÁLDSKAPUR
Rödd Mirosilavs Holubs berst nú víða
um heim. Nokkur ljóð eftir hann hafa
venið þýdd á ísliensku og birtust þau í
Lesbók Morgumblaðsiins ásamt grein um
skáldið. Fleiri tékknesk ljóð í íslenskum
þýðimgum hafa verið prentuð í Lesbók,
m.a. eftlr Vladimir Holan og Jan Skácel.
Fyrir meira en árafug þýddi Hannes
Sigfússon sex Ijóð eftdr Vitezslav Nez-
val, einm af brautryðjendum tékknesks
nútímaskáldskapar; meðal ljóðanna
var hinn mikli súrreaMski óður Fimm
mínútna leið frá bænum. Þessar þýð-
ingar ásamit þýðingu Hameesar á Ijóði
eftir Konstantin Biebl eru í bókinní
Erlend nútimaljóð, sem Heimskringla
gaf úr 1958, en áður höfðu þær birst í
tímaritum. íslenskir lesendur hafa
einniig fengið að kynmast tékkneskum
sagnaskáldskap. Hver man ekfci Góða
dátann Svæk, eftir Jaroslaiv Hasek, og
einnig má mimma á Salamöndrustríðið
eftir Karel Capek.
Austur-evrópskur skáldskapur er
þróttmifcili þrátt fyrir þann vanda, sem
skáldin verða að giíma við, hina föður-
legu hönd skammsýnna stjórnenda. En
stundum hefur rofað til í andlegum
efnum í kommúniistaríkjunum. Það er
Mka gömul saga, að strangir og harð-
neiskjulegir tirniar eru oft uppspretta
skáldskapar. Pól'sk ljóðiist seinustu ára-
tuga hefur vakið mdkla athygli. Sama
er að segja um ungverska. Árið 1955
hóf Pólverjinn Adam Wazyk uppreisn
gegn staTLnisma í bókmenmtum með
ljóðaflokknum Ljóð handa fuíllorðnuim.
1 ljóðinu eru m.a. þessar Mnur:
Þeir komu hlaupandi, hrópuðu:
í sósialisku þjóðfélagi
sbingur maður sig í fingur
án þess að kenna ti'L
Þeir stungu sig í fingur.
Það var sárt.
Efinn skaut rótum.
Yngri skáld en Wazyk fylgdu svo til
siguns nýrri raunsærri, opinmi ljóðagerð,
einkum þeir Tcideusz Rózewicz og
Zbigniew Herbert. Þeir höfðu orðið fyr-
ir áhrifum skálda í Vestur-Evróþu og
Bandaríkjunum, en ljóðagerð þeirra átti
svo eftir að hafa töiuverð áhrif vestan
járntjalds. Samtímis þeim voru pólskir
kvikmyndaihöfiundar aö vinna sigra
á alþjóðlegum vettvangi.
Nýjustu frét'tir herma að stalínisminn
sé að ganga aftur í pólsku menmingar-
Mfi. Þá verður öll l'istræn sköpun að
fara fram bakvið tjöldin eins og í Sov-
étríkjunum. Nokkuð hefur verið þýtt
af póiskri eftirstri'ðsljóðagerð á ís-
lensku. Þýðingarnar hafa yfirleitt birst
í Birtingi, Tímariti Máls og menningar
og Lesbók Morgunblaðsins. Aftur á
móti ber að harma það að ungverskur
skáldskapur er ísienskum lesendum nær
ókunnur, en meðal mierkra ungverskra
skálda eru Sandor Weöres og Ferenc
Juhász.
Ef unnt er að tala um sameiginiegt
einbenni skálda í Austur-Evrópu, þá er
það ei'nkum hæfilerklmn til að gera
hversdagslegan, áþreifanlegan veruleák
að lifandi skáldskap, sem stundum er
margræður í einfaldleik sínum. Þessi
ljóðagerð hafnar öllu flúri en leitar
hinnar réttu myndar í sínu rétta um-
hverfi. Ljóð Miroslavs Holubs mdnna til
að mynda á léttleika og barmsleiga ein-
lægni franska skáldsins Jacques Prév-
ert. Þau eru í senn tilfimmimgalegur og
vitsmunalegur skáldskapur og njóta
vísindalegrar menntunar skáldsins, sem
er Mfeðlisfræðingur. Holub hefur hneigð
til að draga fram fáránleik mannlegrar
fcilveru, en leiftrandi mymdir hans eru
alltaf í tengslum við raunveruleikann,
stundum kaldan og ógnvekjandi eins og
í ljóðinu um Jan Palach, hið brennandi
tákn undirokaðrar þjóðar.
„Sigruð munum við aM'taf sigra,“ seg-
ir Miroslav Holub í ljóðinu Til gleðinn-
ar.
FRAMANDI GESTUR í IDNÓ
Það er kominn gestur, eftir István
Örkéniy, sem Leifcfélag Reykjavíkur
sýnir um þessar mundir, er táknræn
mynd ástandsins í Austur-Evrópu. Tót-
fjölskyldan verður að gera gestimum
aMt til hæfis, þola hvers kjrns auðmýk-
imgu af hans hállfu, til að móðga hann
ekki.
Isfcván Örkény er ungverskur riithöf-
undur og þekkir framandi gesti jafnvel
og Miroslav Holub. Það er kominn gest-
ur er þörf hugvekja, en hver og einn
mun að sjálfsögðu skillja verkið á sinn
hátt. Þetta ungverska leitorift er framúr-
skarandi skemmtilegt. Skop þess miinnir
á Góða dátann Svæk. Að það skuli ekki
vekja meiri áhuga leikhúsgesta er mér
óskiljamlegt Þeir, sem ekki vilja missa
af góðrt leikli'st og fyrsta flokks
evrópsku verki, ættu ekki að iáta gest-
inn í Iðnó fara frarmhjá sér.
nýja möguleika í könnun
geimsins og fjarlægra hnatta.
Sovétmenn virðast hafa tekið
þá stefnu í geimrannsóknum
sínum að gera minna af því
að senda mönnuð geimför á
loft en leggja þeim mun
meiri áherzlu á körnnm
geimsins og tunglsins með
ómönnuðum fjarstýrðum
tækjum. Vera má, að þegar
til lengdar lætur sé það kostn
aðairminna og öruggara en
áhættusamar mannaðar geim
ferðir.