Morgunblaðið - 31.05.1961, Blaðsíða 16

16
MORCVNKLAÐ1Ð
Miðvikudagur 31. mai 1961
Mesta siglingaþjdð heims
efíir Skúla Skúlason, riisfjóra
SIGLINGAÞJÓÐ hafa Norðmenn
verið svo lengi sem sögur ná
til. Og á þrjú þúsund ára gömlr
um helluristum í Noregi má sjá,
að þjóðin hefur þekkt skip þá.
Og hvað er líka eðlilegra en að
þjóð með mörg þúsund kílómetra
strandlengju og í landi, sem var
svo háttað að víða var ófært
milli byggðarlaga á landi, lærði
snemma að sigla?
En alla tíð síðan saga hófst á
Norðurlöndum hafa Norðmenn
verið siglingaþjóð. Þeir gerðust
kaupmennskuþjóð að víkingaöld
inni liðinni, en gátu ekki staðizt
Hansakaupmönnum snúning, og
hnignaði því siglingunum. En sjó
menn voru þeir eigi að síður, og
það er engin tilviljun að ýmsar
frægustu sjóhetjur í her Dana á
frægðaröld þeirra, voru Norð-
menn. Og eftir skilnaðinn við
Dani í byrjun 19. aldar hefst
frægðarsaga Norðmanna sem sigl
ingaþjóðar á ný. Fram til 1890
er það saga seglskipanna — þess
vegna segir skáldið: ,,VSr ære og
vðr magt, har hvide seil oss
bragt“. Á fyrstu áratugunum eft-
ir miðja 19. öld fjölgaði seglskip-
um mikið í Noregi og Norðmenn
fóru að stunda siglingar fyrlr
aðrar þjóðir. Og á árunum 1880
—90 áttu þeir hálfa aðra milljón
lesta seglskipaflota, og hefur
hann orðið það mestur, því að
síðan tekur seglskipunum að
fækka. svo að í byrjun fyrri
styrjaldarinnar, 1914, átti þjóð-
in ekki nema um 700.000 lesta
flota undir seglum. Nú stunda
engin seglskip í Noregi atvinnu-
siglingar.
Árið 1880 var eimskipafloti
Noregs ekki nema um 200.000
lestir, en var orðinn kringum
700.000 lestir aldamótaárið, en þá
var seglskipaflotinn enn kring-
um milljón lestir. En nú fara
eimskipin að sækja sig og 1914
er norski flotinn orðinn yfir 2,5
milljón lestir alls, þar af aðeins
0,7 milljón lestir seglskip. Árið
1850 hafði norski skipastóllinn
numið 3,6% af heimsflotanum
og Norðmenn voru 6. mesta
siglingaþjóð heimsins, en 1880
var norski flotinn orðinn sá 3.
stærsti, næst eftir Bretlandi og
Bandaríkjunum, en á síðasta ára
tug aldarinnar fóru Þjóðverjar
fram úr Noregi, og Norðmenn
urðu að una við að vera í 4. sæti
fram að styrjöldinni síðari.
Með tilkomu gufunnar breyt-
ist tilhögun útgerðarmálanna. Á
seglskipunum var skipstjórinn
oftasf meðeigandi í fyrirtækinu
ásamt fáeinum öðrum mönnum,
þar á meðal einhverjum kaup-
manninum í bænum sem skipið
gekk frá, og oft átti stöðin, sem
smíðaði skipið, hlut í því.
Fram til aldamóta náði verka-
hringur norskra áætlunarskipa
varla út fyrir Evrópu, en mestur
hluti flotans, vöruflutningaskipin
eða „trampskipin" voru farin að
stunda siglingar miili fjarlægra
hafna. En frá aldamótum og fram
að fyrri styrjöldinni verður breyt
ing á þessu. Norska-Ameríkulín-
an var stofnuð 1910, með inn-
lendu og amerísku fé og 1913
hafði hún eignazt sín fyrstu far-
þegaskip: „Kristianiafjord“ og
„Bergensfjord“. (um 10.600
brúttól. hvort). Hið fyrnefnda
fórst 1917, en „Bergensfjord" var
selt úr landi 1946. í stað .,Krist-
ianiafjord" lét félagið smíða
,,Stavangerfjord“ 1918, sem enn
er í siglingum. En „Bergens-
fjord“ var endurnýjaður 1956. Sá
nýi er 18.739 lestir og stærsta far-
þegaskip undir norskum fána.
Þeir voru margir, sem áttu
virkan hlut að viðgangi norskra
siglinga frá því að eimskipanna
fór að gæta verulega og fram að
fyrri styrjöldinni. En frægastur
þeirra allra var Wilhelm Wil-
helmsen í Tönsberg, sem var orð-
inn stærsti skipaeigandi í heimi
þegar fyirtækinu var breytt í
hlutafélag. Nú er það flutt frá
Tönsberg til Óslóar, því að þang-
að hópast nú siglingafélögin, með
vaxandi tækni í útgerðarmálun-
um. Frá Ósió eru um % kaup-
skipaflotans gerðir út nú.
• Norski flotinnn
og fyrri styrjöldin
Þó að Norðmenn væru ekki
hernaðaraðili í fyrri heimsstyrj-
öldinni kom hún þungt niður á
flota þeirra og sjómannastétt. Til
þess að fá kol varð flotinn að
hlíta ákvæðum bandamanna um
hvernig skipin væru notuð og
hve mikið borgað væri fyrir
farminnn. Voru skipafélögin illa
haldin fyrstu stríðsárin en fengu
norsku krónunnar óstöðugt, bank
ar urðu gjaldþrota og mörg hinna
nýju skipafélaga urðu að leggja
árar í bát. Þetta vandræðaástand
hélzt í þrjú ár, til 1925 og þau
árin óx kaupflotinn ekkert. Að
vísu voru smíðuð ný skip á þessu
tímabili, en skip seld til útlanda
eða rifin, sem svaraði nýja
skipastólnum.
Þessi þrjú ár voru ömurlegasti
tíminn í siglingasögu Noregs á
þessari öld. En það sýnir hæfni
Norðmanna sem siglingaþjóðar
hve fljótt skipafélögunum tókst
að ná sér eftir þetta áfall. Frá
1925 var stöðugur vöxtur í skipa-
útgerðinni alla tíð fram til 1940
og um leið breytingar á útgerð-
menn sættu lagi og bjuggu sig
undir að geta flutf þessa olíu,
þó að engan muni hafa dreymt
um það árið 1920 að aukning olíu
framleiðslunnar yrði jafn gífur-
leg og reynslan sýndi. Árið 1930
var olíuframleiðslan orðin 196
milljón tonn og árið 1940 var
hún orðin 294 milljón tonn. —
Norsku olíuskipin höfðu því nóg
verkefni og gáfu góðan arð. Olíu
flutningar sjóleiðis milli landa
námu þegar síðari styrjöldin
hófst nær 100 milljón tonnum
og höfðu þrefaldast síðan 1925.
Og norski tankflotinn var orð-
inn yfir % af öllum norska flot-
anum; Norðmenn áttu 18% af öll-
nokkru betri samninga árið 1916.
Á því ári misstu Norðmenn 270
þús. lestir og í febrúar árið eftir
hófst hinn ótakmarkaði kafbáta-
hernaður Þjóðverja og árin 1917
og 1918 minkaði flotinn um 750
þúsund lestir, þó að mikið væri
keypt af nýjum skipum á stríðs-
árunum. Álls misstu Norðmenn
í fyrri styrjöldinni 1,3 milljón
lestir — 900 skip — af 2.581.000
lesta kaupflota, sem þeir höfðu
átt £ árslok 1914. Það er að segja
nálægt helmingi flotans. En svo
mikið hafði verið smíðað og
keypt á stríðsárunum, að flotinn
var í árslok 1918 tæpar 1.800.000
lestir brúttó. En mörg skipin
voru niðurnídd, því að ekki hafði
verið tækifæri til að halda þeim
við sem skyldi á stríðsárunum.
Og mörg skipin, sem Norðmenn
höfðu keypt á þessu tímabili voru
gömul.
Og nær 2000 sjómenn misstu
Norðmenn af völdum þessa stríðs,
MiIIi styrjaldanna
Þegar fyrri styrjöldinni lauk
1 inni. sem hafa átt mestan þátt í
að gera Norðmenn ósigranlega í
siglingasamkeppni.
Fyrir 1880 höfðu Norðmenn
eignazt þrjú seglskip, þannig út-
búin að þau gátu flutt steinolíu
umbúðalausa í lest. En fyrsta
eimknúna tankskipið eignuðust
Norðmenn 1907. Það fórst eftir
eitt ár, en 1909 eignuðust Vest-
landske Petroleumscompagni og
skipafélag Chr. Michelsens
(stjórnmálamannsins fræga) 4000
lesta tankskip, sem segja má að
sé upphaf olíuflutninga-ævintýr-
isins í norskum siglingum. Því
að flutningatæki fljótandi farms,
tankskipin, hafa eigi hvað sízt
orðið til þess að tryggja grund-
völlinn undir núverandi sigling-
um Norðmanna og skapa þeim
það alheimsálit, sem þeir hafa
haft síðustu áratugina.
Hin stórbreytingin var sú, að
nú kom dieselvélin til sögunnar.
Fyrsta dieselskipið til úthafssigl-
inga, sem Norðmenn eignuðust
hét m.s. , Brazil“, 3400 lestir, smíð
að af Akers mekaniska Verksted
áttu Norðmenn 30% minni verzl- fyrir skipafélagið Fred. Olsen. En
unarflota en 1914, og tiltölulega báðar þessar nýjungar: hreyfill-
lélegri skip. En útgerðarfélögin inn og tankskipið, voru í bernsku
höfðu safnað fé og sum áttu mik- þegar fyrri styrjöldinni lauk. Af
ið fyrirliggjandi af vátryggingar- 1.858.000 lesta skipastól Noregs
fé týndra skipa. Menn sem höfðu árið 1919 voru aðeins 64.000 lestir
peninga handbæra þóttust vissari tankskip, eða aðeins 13.000 lest-
um arð í skipafélögum en öðrum um meira en nýjasta tankskip
fyrirtækjum og því juku gömub- Norrgs lestar í dag. Og af kaup-
útgerðarfélög hlutafé sitt og ný
voru stofnuð. Og nú voru smiðuð
ný skip. Kostnaðurinn hafði að
vísu aukizt mikið en farmgj öldin
voru líka há. En gróðaöld skip-
anna varð skammvinn í það
skiptið — aðeins 18 mánuðir.
Svo kom kreppa, 1921. Stöðnun í
alheimsviðskiptum, svo að þau
urðu fimtungi minni en fyrir
stríð, en jafnframt hafði kaup-
flotinn í heiminum aukizf um
30%. miðað við árið 1930. Út-
gerðarfélögin biðu stórtjón. Þau
höfðu keppzt svo mikið við að
byggja í skarðið fyrir það sem
tapaðist á stríðsárunum, að árið
1922 var kaupflotinn orðinn eins
stór og hann hafði verið í stríðs-
byrjun, en þessi nýju skip urðu
dýr. Og nú varð fjöldi af þess-
um skipum að hætta að sigla, því
að ekkert var fyrir þau að gera.
Þegar verst var, lá nærri því
helmingur flotans aðgerðarlaus.
Allt var á hverfanda hveli: gengi
flotanum voru árið 1920 aðeins
5% hreyfilknúin, en 84% eimknú
in og 11% voru seglskip. Tuttugu
árum síðar, 1940, var sú gerbylt-
ingin á orðin, að 63% af kaup-
flotanum var hreyfilknúin en
37% eimskip. Seglskipin voru
horfin úr sögunni, og nú áttu
Norðmenn orðið. hlutfallslega
meira af dieselskipum en nokk-
ur önnur þjóð í heimi.
Frá 1925 vex kaupfloti Noregs
jafnt og þétt til 1940, úr 2.5 millj.
lestum upp í rúmlega 4,7 milljón-
ir. En það er athugunarvert að
af þessari 2,2 milljón lesta aukn-
ingu er langmestur hlutinn tank-
skip. Sá floti var orðinn 1,9 millj.
lestir í byrjun síðari styrjaldar-
innar. Sýndu Norðmenn þar
mikla framsýni. Olíuframleiðsla
heimsins sem árið 1910 hafði
numið 45 milljónum tonnum var
komin upp í 97 milljón tonn árið
1920 og allt benti til þess að
hún héldi áfram að vaxa. Norð-
félögin sjálf kringum helming.
Og norsku tankskipin voru full-
komnari en önnur.
Eftir fyrri styrjöldina voru
255.000 lestir af norska flotan-
um í áætlunarsiglingum, aðallega
milli Noregs og ýmissa erlendra
hafna. En þegar síðari styrjöld-
in hófst hafði þessi floti ferfald-
azt og var orðinn 1.015.000 lestir.
Og nú var sú breyting orðin á,
að í stað þriðjungs árið 1920,
sigldi nú nær helmingur þessara
áætlunarskipa milli hafna fjarri
Noregi, — vestur á Kyrrahafs-
strönd, austur í Asíu og víðar, en
aðeins rúmur helmingur milli
Noregs og erlendra hafna. Þessi
áætlunaskip töldust ekki far-
þegaskip, þau hafa takmarkað
farþegarúm, en flytja aðallega
vörur. í ársbyrjun 1939 taldist
21% af skipastól vera áætlunar-
skip (eða linuskip, sem Norð-
menn kalla), 4% farþegaskip,
32% vöruflutningaskip án áætl-
unar og 39% tankskip. En veiði-
skipaflotinn nam aðeins 4% af
öllum skipastólnum. — Norð-
menn voru á undan öðrum í tækn
inni. Og þeir áttu líka 18% af
öllum tankflota heimsins. Og
nýrri skip en aðrir. Aðeins tæp-
ur fimmtungur flötans var eldri
en 20 ára. Og af tankflotanum
var 70% yngri en tíu ára. Þetta
gefur skýringu á því, hver afrek
þessi floti gat unnið á styrjald-
arárunum. sem nú fóru í hönd.
• Síðari styrjöldin
Hún hafði staðið rúma sjö
mánuði áður en Norðmenn urðu
hernaðaraðilar. Og í nóvember
1939 höfðu Norðmenn samið við
Breta um að leigja þeim 1,5
milljón lésta tankskipastól og
700.000 lestir af öðrum skipum,
gegn því að vesturveldin sæju
Noregi fyrir nauðsynjum. En
þetta fór á aðra leið. Þjóðverjar
hertóku Noreg og þjóðin varð að
vera án aðflutninga frá vestur-
veldunum. Hins vegar bjargaði
norski flotinn Bretum þegar þeim
lá mest á.
Þegar Þjóðverjar tóku Noreg.
var um fimtungur flotans í sigl- í
ingum heima og á þeim svæðum,
þar sem Þjóðverjar höfðu tögl og
hagldir. Þeir náðu á sitt vald
820.000 lestum af flotanum, en
þetta voru aðallega smærri skip
og mörg þeirra gömul. Mörg þess
ara skipa tóku þeir eignarnámi.
\
Helmingurian af þessum flota
týndist á stríðsárunum.
En um 4 milljón lestir norska
flotans voru á slóðum, sem Þjóð
verjar náðu ekki til. Þetta voru
þúsund skip. Það varð að ráði
að ríkisstjórnin tók þennan flota
að sér og rak hann undir nafn-
inu „Nortraship" öll stríðsárin.
Var fyrirtækið rekið á ábyrgð
ríkisstjórnarinnar en undir
stjórn norskra útgerðarforstj óra,
sem tókst að komast til London
og New York. Helmingur þessa
flota var tankskip og fluttu þau
um 30% alls fljótandi eldsneytis
sem Bretar fengu er þeim lá
mest á, sumarið 1940 og enda
lengur.
Áður en Norðmenn urðu stríðs
aðilar hafði norski flotinn misst
um 120.000 lestir. En alls varð
skipatjón þeirra til stríðsloka 2.3
milljón lestir, eða 47% af flotan-
um, sem þeir áttu þegar stríðið
hófst 1939.
Og lítið bættist við flotann í
staðinn þessi ár, aðeins 300.000
lestir, þannig að flotinn rýrnaði
um 2 milljónir lesta á árunurn
1939—-45 og var nú aðeins 2,7
milljón lestir, eða litlu stærri en
hann hafði verið 1925.
Síðari styrjöldin hjó enn
stærra skarð í sjómannastéttina
en sú fyrri, því að 3050 norskir
sjómenn týndu lifi. Og margir
sem lifðu af fengu varanleg ör-
kuml af meiðslum og hrakning-
um. Sem lítils háttar viðurkenn-
ingu fyrir hið ómetanlega starf
sjómannanna var ákveðið að
leggja 186 milljónir af fé „Nortra
ship“ fram til stofnunar eftir-
launasjóðs sjómanna sem síðar
var lögfestur.
Það má segja að afrakstur
norska flotans hafi gert hinni
löglegu stjórn Noregs kleift að
starfa í útlegðinni. Fyrir þá pen
inga gat stjórnin kostað liðsafl-
ann, sem Norðmenn komu sér
upp á stríðsárunum, styrkt
norska flóttamenn erlendis, ekki/
sízt í Svíþjóð — og goldið vexti
og afborganir af erlendum ríkis-
lánum. Barátta Noregs fyrir sjálf-
stæðinu var kostuð af norska flot
anum.
• Eftir striðið
Þó að vöxtur norska flot-
ans milli styrjaldanna væri mik-
ill, hefur hann þó orðið stórum
meiri þau 16 ár, sem liðin eru
frá striðslokum. Úr 2,7 milljón
lestum hefur hann vaxið upp í
meira en 11 milljón lestir, eða
fjórfaldazt. Slík aukning er al-
gjört einsdæmi, og betri sönnun
fyrir því að Norðmenn séu hag-
sýn siglingaþjóð er ekki hægt að
fá. —.
Löngu áður en stríðinu lauk
voru Norðmenn farnir að gera
samninga um smíði á nýjum skip.
um, ekki sízt í Svíþjóð, sem var
hlutlaust land. Þegar stríðinu
lauk áttu Norðmenn mörg ný
stórskip í Svíþjóð — sum pönt-
uð fyrir strið — sem biðu þar
þangað til stríðinu lyki. Fyrstu
skipin fengu þeir fyrir hagstætt
verð. Fyrir stríð kostaði 15.000
lesta tankskip kringum 3,5 millj,
norskar krónur, en undireins og
stríðið hófst var farið að hækka
vátryggingu skipa allt upp í tvö-
falt verð. Hrökk það langt fyrir
byggingárkostnaði skipa, sem
smíðuð voru fyrstu tvö árin eftir
stríð, en á næstu árum hækkaði
skipaverð um 50—100% og hélt
ennafram að hækka, svo að fyr-
ir þrem árum voru skip orðin 7
sinnum dýrari en árið fyrir stríð,
Flotinn var orðinn 4 milljóu
lestir í árslok 1947, en útgerðar.
félögin voru ekkf ánægð með
sumt af hinum nýja skipakosti,
Þau höfðu m.a. fengið 800.000 lest
ir af amerískum skipum, sem
sum þóttu illa henta og vorui
seld aftur þegar tækifæri gafst.
Og margt af þýzku skipunum
sem Noregur fékk voru aflóga
gripir. Gjaldeyrisstaða Noregs
var erfið um þessar mundir og
greip stjórnin því til þess úr-
ræðis að banna kaup á nýjum
skipum, nema því aðeins að kaup
endurnir gætu fengið þau án þesg
að biðja um gjaldeyri. Gekk svo
til haustsins 1950 er skipakaup
voru leyfð á ný, en útgerðarmenn
telja sér hafa orðið stórtjón að
þessu banni sem bæði seinkaði
skipakaupum og gerði þau dýr-
Framh. á bls. 18.