Morgunblaðið - 31.05.1961, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 31. maí 1961
MORCVTSBLÁÐIÐ
7
NOREGUR er rúmlega þrisv-
ar sinnum stærri en ísland að
flatarmáli. Landið er 322.600
ferkílómetrar (ísland um
103.000). Hér eru þó ekki tald-
ar með hjálendur Noregs í
Norðurhöfum, Svalbarði og
Jan Mayen, sem eru rúmlega
63.000 ferkílómetrar. Auk þess
hafa Norðmenn helgað sér
ýmis landsvæði á Suður-
skautslandinu og eyjar í nánd
við það. Fjarlægðin milli
nyrzta og syðsta odda Noregs
er 1752 kílómetrar. Frá syðstu
hlutum landsins er álíka langt
til Mið-Ítalíu og Finnmerkur.
Strandlengja Noregs er um
20.000 kílómetrar á lengd, ef
farið er inn á alla firði, en
þeir eru margir og sumir
stórir. Aragrúi af eyjum er
úti fyrir ströndumm Noregs,
og mynda þær víða samfelld-
an skerjagarð. Eyjarnar eru
alls um 22.500 ferkílómetrar
og margar byggðar. Siglingin
milli skerjagarðsins og megin-
landsins hefir frá fornu fari
Frá átthögum Ingólfs Arnarsonar.
NOREGUR -
eítir Olaf Hansson, menntaskólakennara
verið alfaraleið, og er það
ekki að furða, svo ógreiðar
sem samgöngurnar eru víða á
landi. Algengasta skýringin á
nafninu NoregÖr er sú_ að það
tákni í öndverðu þessa sigl-
ingaleið (Norðurvegur), en
hafi síðan færzt yfir á landið
sjálft. Nokkrir fræðimenn
hafa þó haldið þvi fram, að
fyrri hluti nafnsins sé ekki
norður, heldur nór (skip) og
tákni orðið þá skipaleið. Á
síðari árum hafa komið fram
enn fleiri skýringar á Noregs-
nafninu — Landamæri Noregs
liggja að þremur ríkjum, Sví-
þjóð, Finnlandi og Rússlandi.
Landamæri Noregs og Svíþjóð
ar eru 1657 kílómetrar á
lengd, Noregs og Finnlands
743 km, og Noregs og Rúss-
lands 176 km. Á tímabilinu
milli heimsstyrjaldanna áttu
Noregur og Rússland ekki
landamæri saman, en eStir
síðari heimsstyrjöldina fengu
Rússar Petsamohéraðið að
nýju og komust þá aftur að
norsku landamærunum.
Bæði í hugum Norðmanna
sjálfra og útlendinga eru það
fjöllin sem einkenna Noreg
öðru fremur. í flestum norsk-
um ættjarðarljóðum er ein-
hvers staðar minnzt á norsku
fjöllin. Sum norsku fjallanna
eru hrikalegri en nokkur
fjöll á íslandi. Slík fjöll
getur að líta bæði í Vestur- og
Norður-Noregi og í Jötun-
heimum á miðhálendinu.
Strandfjöllin við Sognsæ og
Norðfjörð eru svo stórhrika-
leg í sniðum að við hlið þeirra
mundu Hornbjarg Og Lóma-
gnúpur virðast snotur brúðu-
húsfjöll. Hæstu fjöll Noregs,
Galdhöpiggen og Glitretind,
eru í Jötunheimum. Þau eru
næstum 2500 metrar á hæð. 1
norsku fjöllunum er minna
um syllur og stalla en á hin-
um íslenzku, en víða eru þar
gínandi hengiflug eins og fjall
ið sé skorið með hníf. Sum af
þessum hengiflugum eru hátt
á annað þúsund metrar á hæð.
Suðaustur-Noregur og hlutar
af Þrsendalögum eru fremur
láglend, en flatlendi eins og
hérna í Flóanum og Landeyj-
unum er þar ekki. Nær alls
staðar setja ásar og lágir háls-
ar svip á landið. Eiginlegt flat
lendi er helzt að finna á
mjóum strandræmum í Vest-
ur- og Suðvestur-Noregi, t. d.
á Jaðri og Lista.
1 Austur-Noregi og víða í
Þrændalögum er það skógur-
inn, sem setur sinn svip á
landið öllu meira en fjöllin.
Þegar hinu ræktaða landi
sleppir tekur hann við og þek-
ur dali~ hóla og hæðir. Sums
staðar á Heiðmörk virðast
byggðirnar algerlega drukkna
í dökkgrænu skógarhafinu.
Skógahéruðin virðast oft mjög
svo tilbreytingalítil, þegar
ferðazt er um þau. í hvaða
átt sem litið er, er skógur og
aftur skógur, aðeins rofinn af
smáum ræktuðum blettum
eða stöðuvötnum og tjörnum.
Norskí skógurinn er að mestu
leyti barrskógur, laufskóga
getur helzt að líta í nánd við
Oslóarfjörð svo sem hinn
nafntogaða beykiskóg við
Larvik.
Það er Golfstraumurinn,
sem fyrst og fremst gerir Nor-
eg byggilegt land. Ef hans
nyti ekki við, mundi landinu
sennrlega svipa til Grænlands.
Það er einkum Golfstraumur-
inn, sem veldur því, að í
Norður-Noregi langt fyrir
norðan heimskautsbaug má
finna þroskamikinn gróður,
sem minnir á gróður Mið-
Evrópu. Golfstraumurinn ger-
ir Vestur-Noreg að landi rign-
inganna. Þar festir sjaldan
snjó til lengdar, nema í inn-
dölum, en við ströndina rignir
á öllum tímum árs. Bergen er
frægt rigningarbæli, þó að
ekki sé trúandi öllum brönd-
urum, sem sagðir hafa verið
um rigninguna þar, svo sem
því, að hestarnir í Bergen fæl
ist,ef þeir sjái mann, sem ekki
er með regnhlíf. Austan fjalls
er veðráttan öll önnur, þar
eru oft miklir hitar á sumrin,
en hörkufrost á veturna og
snjóar miklir. f Osló kemst
frostið alloft yfir 30 stig. En
loftið þar er svo þurrt og
stillt, að menn finna ekki svo
mjög fyrir þessum kulda. 10
stiga frost í Reýkjavík er öllu
naprara en 30 stiga frost í
Osló.
Þjóðin
Ibúar Noregs eru nú meira
en hálf fjórða milljón. Ekki
hefur Norðmönnum að undan
förnu fjölgað hlutfallslega
jafn ört og fslendingum. Um
síðustu aldamót voru íbúar
landið
landsins 2.240.000, og hefur
þeim því fjölgað um þriðjung
en íbúatala íslands hefur
meira en tvöfaldazt síðan um
aldamót.
Um þjóðernisminnihluta er
varla að ræða í Noregi. Á
Finnmörk eru um 20.000 Lapp
ar (Samar) - og um 10.000
Finnar (Kvenir), en flestallir
munu þeir nú geta talað.
norsku.
Fornleifafundir sýna, að
menn hafa hafzt við í Noregi
allt frá því á ísöld. Þá bjuggu
frumstæðir veiðimenn á ís-
lausum eyjum og nesjum.
Fræðimenn greinir mjög á um
það, af hvaða stofni elztu íbú-
ar Noregs hafi verið svo og
það hvenær forfeður núver-
and; Norðmanna hafi komið
til landsins og með hverjum
hætti. Áður fyrr töldu ýmsir
að þeir hefðu verið í ætt við
Lappa, aðrir, að þeir hefðu
verið skyldir fornþjóðum í-
Vestur-Evrópu, svo sem íber-
um. Báðar þessar kenningar
eru nú taldar mjög hæpnar.
Á bronsöld var blómleg
menning í Noregi, og bera
helluristurnar henni enn vitni.
Þá dýrkaði fólkið í landinu
sólina sem guð. Þá virðast
hafa verið skipuleg riki í Nor-
egi. Síðar virðist þessi blóm-
lega menning hafa hrunið að
mestu í rústir. Á víkingaöld
voru mörg smá ættariki í
landinu. Virðast mörg þeirra
hafa verið byggð á trúarleg-
um grunni, miðstöðvar þeirra
voru hof eða aðrir blótstaðir.
Með vaxandi samgöngum og
verzlun á víkingaöld stefnir
þróunin í átt til sameiningar,
en í rauninni tók baráttan fyr
ir sameiningu Noregs margar
aldir. Sameining landsins á
dögum Haralds hárfagra var
ekki á traustum grunni reist,
og á næstu öldum hvarf
norska ríkiseiningin hvað eft-
ir annað úr sögunni. Það er. í
rauninni ekki fyrr en um
miðja 13. öld, að Noregur er
orðinn traust pólitísk heild.
Á 14. öld hófst samband Nor-
egs við Danmörku sem leiddi
til þess, að Norðmenn misstu
allt pólitískt sjálfstæði á 16.
öld. Tunga þeirra, sem mest-
an hluta miðalda hafði verið
mjög 'áþekk hinni fornu nor-
rænu tungu, tók nú að verða
æ meir dönskublandin, eink-
um í borgunum. Hinar dönsku
guðsorðabækur, sem flæddu
yfir landið eftir siðaskiptin,
áttu sinn þátt í þessu. —' Sam-
bandi Noregs og Danmerkur
lauk 1814. Þá komst á sam-
band Noregs og Svíþjóðar, en
Norðmenn höfðu sjálfstjórn í
sérmálum sínum og byggðist
hún á þeirri frjálslegu stjórn-
arskrá, sem var samþykkt á
Eiðavelli 1814. Þjóðarmetnað-
ur Norðmanna jókst hröðum
skrefum á 19. öldinni, og and-
staða gegn sambandinu við
Svía varð æ ríkari. Lauk því
svo, að sambandið var rofið
1905, og Hákon 7. tekinn til
konungs í Noregi.
Rómantík 19. aldar vakti
mikla andspyrnu gegn hinum
dönsku menningaráhrifum í
Noregi og hinu danska rit-
máli, sem þá var ríkjandi í
landinu. Stórskáldið Henrik
Wergeland varð einn af frum-
kvöðlum þessarar baráttu, en
það var Ivar Aasen, sem skap
aði hið nýnorska ritmál, sem
einkum var byggt á talmáli í
þeim héruðum Noregs þar
sem málið var fornlegast, og
minnst dönskuskotið. Aasen
orti mörg Ijóð á þessari tungu,
og njóta sum þeirra mikilla
vinsælda enn í dag, og sama
er að segja um hin nýnorsku
Ijóð Yinjes, samtíðarmanns
hans. Síðar tóku norsku ung-
mennafélögin nýnorskuna upp
á sína arma. Nýnorskan sætti
þó mikilli mótspyrnu, og hófst
nú hatrammt málstríð í Nor-
egi. Mikill fjöldi Norðmanna
vildi byggja áfram á hinum
sameiginlega dansk-norska
menningararfi og ekki gera
neinar róttækar breytingar á
ritmálinu. Ritmál þeirra, sem
nefnt er ríkismál eða bókmál,
hefir þó fjarlægzt dönskuna æ
meir nú á 20. öldinni. Deil-
urnar milli ríkismálsmanna
og nýnorskumanna hafa stund
um verið svo harðar, að póli-
tísku deilurnar hafa virzt sem
barnaleikur í samanburði við
þær. Hámarki náðu þessar
deilur á árunum kringum
1930 einkum í sambandi við
það, hvort skíra slcyldi Þránd-
heim upp og nefna hann Nið-
arós, en fyrir því börðust ný-
norskumenn. Bæði málin eru
nú jafnrétthá í Noregi, og
hreppsnefndir á hverjum
stað ráða því, hvort málið er
aðallega notað í opinberum
plöggum á staðnum og i skól-
um þar. Margir Norðmenn
gera sér nú vonir um, að með
tíð og tíma muni málin tvö
nálgast hvort annað svo, að
gera megi úr þeim sameigin-
legt allsherjarritmál Þetta á
enn langt í land. En deilurn-
ar um nýnorsku og ríkismál
eru nú sjaldnast eins illvígar
og þær áður voru.
Atvinnuvegir
Um það bil þriðjungur
norsku þjóðarinnar lifir á
landbúnaði og skógarhöggi og
annar þriðjungur á iðnaði.
Þróunin að undanförnu hefir
verið sú, að iðnaðurin*- hefir
unnið á á kostnað landbúnaðar
ins. Hinir skiptast á margar
atvinnugreinar. Ekki nema
um 7% Norðmanna hafa 'isk-
veiðar að aðalatvinnu. en
margir strándbúar stunda þær
sem aukaatvinnu.
Landbúnaður. — Bændabýli
í Noregi eru um 330.000, en
margar jarðir eru svo litlar,
að bændurnir stunda ýmsa
aðra atvinnu jafnhliða bú-
skapnum. Noregur er sjálfum
sér nógur að þvi er snertir
framleiðslu á kartöflum. höfr-
um og byggi en flytja verður
inn mikið af hveiti og rúgi.
Sauðfjárrækt er ekki nærri
eins mikilvæg í Noregi og á
íslandi, en geitarækt hefir
talsverða þýðingu þar, eink-
um í Vestur-Noregi, ekki sízt
í Sogni. Vélvæðing landbún-
aðarins hefir ekki verið eins
hröð í Noregi og hér á landi,
og því fækkar hestum ekki
eins ört þar og hér. Loðdýra-
rækt. einkum silfurrefarækt,
hefir áratugum saman verið
mjög mikilvægur atvinnuveg-
ur í Noregi.
Skógarhögg. — Um fjórð-
ungur Noregs er skógi vaxinn,
og skógarhögg er ein hin mik-
ilvægasta atvinnugrein í land
inu austanverðu og sums stað-
ar í Þrændalögum. Gengið
hefur á ýmsu um afkomu þess
arar atvinnugreinar, og valda
þvi timburverð á heimsmark-
aðinum og ýmsar aðrar or-
sakir, svo sem afkoma papp-
írs- og sellulósuiðnaðarins.
Um 65% af skóglendj Noregs
er í eigu bænda, um 16% í
eigu iðnfélaga, en afgangur-
inn er að miklu leyti ríkis-
eign.
Fiskveiðar. — Norðmenn
eiga um 35.000 fiskiskip, og
kveður þar langmest að vél-
bátum af ýmsum gerðum.
Frægastar eru fiskveiðarnar
við Lófót en þar er aðalver-
tíðin á útmánuðum. Um sama
leyti er síldarvertiðin sunnar
við vesturströndina. Norð-
menn framleiða mikið af salt-
fiski og harðfiski, og eru þar
keppinautar okkar á ýmsum
mörkuðum. Hlutfallslega kveð
ur þar miklu minna að fryst-
ingu á fiski en hér á landi, en
hins vegar miklu meira að
niðursuðu.
Hvalveiðar. — Um langan
gldur hafa Norðmenn verið
forustuþjóð á sviði hvalveiða.
Á 19. öldinni var skörungur-
inn Svend Foyn brautryðjandi
á þessu sviði. Hann fann upp
sprengiskutulinn. Áður fyrr
stunduðu Norðmenn aðallega
hvalveiðar í Norðurhöfum,
m. a. við ísland, en hina síðari
áratugi mest í Suðurhöfum.
Hin árlega veiði hefir oftast
verið milli 10.000 og 20.000
hvalir. Hvalveiðaskipin eru á
annað hundrað. Mestu hval-
veiðibæirnir eru Tönsberg,
Sandefjord og Larvik við
Oslóarfjörð vestanverðan. —
Mikill fjöldi norskra hval-
veiðimanna hefur löngum
starfað á hvalveiðaskipum
annarra þjóða.
Vatnsorka. — Ekkert land
í Evrópu á eins mikla vatns-
orku og Noregur (ef Asíu-
lönd Rússa eru ekki talin
með). Vatnsorkan í Noregi er
áætluð um 12 milljónir kíló-
watta og er um fjórðungur
hennar virkjaður. Hin mikla
iðnþróun í Noregi byggist auð
vitað fyrst og fremst á vatns-
orkunni.
Iðnaður. — Margvísleg stór-
iðja hefur þróazt í Noregi á
20. öld. Má þar nefna áburð-
ariðnaðinn sem er mestur á
Þelamörk og alúmíníumsiðn-
aðurinn, sem er mestur á vest-
urströndinni á ýmsum stöð-
um, þar sem fara saman vatns
orka og góð hafnarskilyrði.
Frarnh. á b's 8