Morgunblaðið - 31.05.1961, Blaðsíða 10

10
MORGVNBLAÐ1Ð
Miðvikudagur 31. maí 1961
Upphaf síldveiðanna við Island
efíir Svein Benediktsson, framkvæmdastjóra
FRA því .á , la(ndinámsö4d .faira
litlar sógurVaf sildveiði við is-
land allt fnam á síðari hluta 19.
aldar, að Norðmenn hófu síld-
veiðar við strendur landsins. Að
vísu hafði ádráttarveiði verið
stunduð á einstaka stað á fjörð-
um inni, en í svo smáum stíl, að
það hafði litla sem enga þýðingu
fyrir aíkomu l£m.dsmianná.
Á árunum 1602—1855 var einok
unarverzlun á Islandi. Miklar
hömlur voru á siglingum til lands
ins og lengst af bönnuð við-
skipti við aðra kaupmenn og
önnur skip, en þau sem voru á
vegum hinnar dönsku konungs-
vferzlunar eða höfðu fengið einka
leyfi konungs til verzlunar og
feaupferða. Einokunarverzlunin
og siglingabannið höfðu afar
slæm áhrif á afkomu lands-
manna.
Hallæri og hungursneyðir
urðu tíðar og íbúum landsins
fækikaði. Árið 1855 fékfe ísland
fullt verzlunarfrelsi og siglingar
til landsins voru leyfðar erlend-
um skipum.
Þrem árum síðar árið 1858
gerðu Norðmenn fyrstu tilraun-
ina til síldveiða við fsland.
í þessum fyrsta léiðangri voru
tvö skip, og voru þau útbúin
landnótum eins og þá tíðkaðist.
Leiðangursmenn biðu eftir því,
að síldin gengi að landi í Skaga-
firði, Siglufirði og Eyjafirði, en
bið þeirra varð árangurslaus, því
að síldin gekk ekki upp í land-
steina þetta ár.
Síldin hélt sig úti í fjörðun-
um, og þar sáu leiðangursmenn
margar stórar torfur.
>á kunnu Norðmenn ekki til
síldveiða á rúmsjó, og urðu því
að hverfa heim við svo búið.
Landirótaveiði hefst
Norðmenn héldu áfram síld-
veiðitilraumun sínum við fsiand
öðru hvoru næstu ár. Fyrsti leið-
angur þeirra, sem fékfe veruleg-
an afla, var gerður út frá Man-
dal sumarið 1868.
Leiðangri þessum stjómaði
norsfeur maður, Oitto Wathne, og
öfluðu þeir 2500 tunnur síldar í
Seyðisfirði. Næstu ár var aflinn
stopull, enda fáir, sem stunduðu
veiðina.
Um 1870 hvarf stórsíldin frá
NoregsStröndum og feom ekfei aft-
ur fyrr en eftir 20—30 ár. Ýtti
þetta undir Norðmenn að hefja
BÍldveiðar hér við land.
Árið 1879 urðu straumhvörf í
síldveiðirmi við fsland. Norð-
menn öfluðu vel þá um sumarið
í Eyjafirði, en þó einkum um
haustið í Seyðisfirði. Mun afli
þeirra hafa verið samtals rúm-
ar 11 þúsund tunnur.
Upp frá þessu höfðu Norðmenn
oftast forustunia í síldveiðum við
ísland allt fram til ársins 1916.
Árið 1880 gerðu þeir út 75 skip
með 578 manna áhöfn til síld-
veiða hér við land. Á þessá út-
gerð öfluðust 115 þúsund tunn-
ur, mest í Eyjafirði og á Aust-
fjörðum. Árið 1881 náði síldveiði
Norðmanna með landnótum og
lagnetum hámarki við fsland.
Nam afli þeirra þá 167 þúsund
tunnuim. Eftir það fór að draga
úr veiðinni.
Áhugi margra Norðmanna,
sem verið höfðu þátttakendur í
síldveiðúm, beindist nú að hval-
Norskir athafnamenn flytja
til íslands
Árið '1880 hafði Otto Wathne
skipstjóri og útgerðarmaður, sem
fyrr getur, sezt að á Seyðisfirði.
Rafe hann upp frá því síldveiðar
í stórum stíl um langt árabil,
aðallega á Austfjörðum.
Hann lét bæði salta síldina og
senda hana ísaða til Englands í
heilum skipsförmum. Mestur afli
á útveg Wathnes á einu ári var
um 40 þúsund tunnur.
Otto Wathne lézt árið 1898 í
hafi á leið til íslands. Hafði hann
lega vel fallin til söltuniar, og
var tekin fram yfir aðra síld á
mörkuðunum í Svíþjóð og Þýzka-
landi.
íslendingar höfðu byrjað til-
raunir með reknetáveiði við Suð
vesturland árið 1899, sem heppn-
uðust vel og var sú síld mest
fryst og notuð til beitu.
Síldveiði Norðmanna við fs-
land fór ört vaxandi á næstu ár-
um og nam 85.000 tunnum árið
1904. Árið 1906 er veiðin kömin
upp í 180.000, en þá munu um 50
Verksmiðjureyk leggur yfir Siglufjörð.
veiðu-m við ísland. Svend Foyn,
hin-n frægi Norðmaður, sem fann
upp nýja gerð hvalskutla, mun
hafa reist fyrstu hvalveiðistöð á
íslandi í Álftafirði vestra.
Hinn 11. september 1884 urðu
Norðmenn fyrir stónkostlegum
sbaða af völdum ofviðris.
Rafe þá á land í Eyjafirði 30
norsk síldveiðiskip og þrjú ís-
lenzk þilskip. Þrettán hinna
norslku skipa urðu að al-geru
strandi, en hin sfeemmdust meira
og minna. Aufe þess varð mifeið
tjón á farmi skipanna; tunnum,
veiðarfæru-m og nótabátum. Þó
fórust ekki nema 3 menn. Aflinn
þetta sumar og árið eftir var
tregur, og árið 1886 er síldveiði-
leiðöngrum Norðmantna með land
nótum og lagnetum við strendur
íslands að mestu lokið. Fram til
ársins 1898 komu þó einstaka
leiðangrar með margra ára milli-
bili.
verið hinn merkasti brautryðj-
andi.
Fleiri atorikusamir Norðmenn
settust að á Austfjörðum og stund
uðu síldveiðar.
Reknetaveiði hefst við ísland
um aldamótin
f lök 19. aldar tóku Norðmenn
að veiða síld fyrir alvöru með
reknetum við Noregsstrendur,
fyrstu tilraunina ti’l síldveiða
með reknetum við ísland gerðu
þeir 1899.
Var það á sfeipi sem var á
þorsfeveiðum, en hafði hiaft rek-
netin með sér til þess að afla sér
beitu.
Fékkst engin afli í n-etin við
Au'Sturland en við Norð-urland
fékfest góður afli á fáum dögum
í september.
Hófst nú refenetaveiði við Norð
urland, og var síldin, sem þar
veiddist síðari hluta sumars, sér-
—60 skip útbúin herpinótum hafa
tékið þátt í veiðinni.
Norðmenn reistu síldar-
stöðvar á íslandi 1903—1914
Hin mifela og öra aukning rek-
netaveiða Norðmanna við ísland
í byrjun aldarinnar ásamt síld-
veiðunum með herpinöt eftir
1904 varð til þess að ýmsir Norð-
menn fengu sér útmældar lóðir
í Siglufirði, við Eyjafjörð, á Rauf
arhöfn o-g Austfjörðum og byggðu
þar hús og bryggjur, sem þeir
notuðu sem verkunarstöðvar fyr-
ir síldina og til síldarbræðslu.
Á árunum 1908 til 1910 komu
Norðmenn upp litlum síldar-
bræðslustöðvum útbúnum dúka-
pressum á Siglufirði.
f Krossanesi við Eyjafjörð
reistu Norðmenn árið 1913 fyrstu
verksmiðjuna á Xslandi sem vann
með sj'álfvirtou amerísfcu aðferð-
inni. Voru vélarnar að nokkru
leyti teknar úr bræðslustöðvar.
skipinu ,,Evreka.“
Árið 1915 söltuðu Norðmenn
220.000 tunnur við íslamd og
höfðu um 250 skip við veiðarnar,
þar af um 100 gufuskip. íslend-
ingar veiddu þá 160.000 tu'nnur, en
árið 1916 salta fslendingar 201,
557 tunniur, en Norðmenn 152.651,
Síðustu ár fyrri heimsstyTjald-
arinnar hindruðust síldveiðar
Norðma'nna hér við iamd af völd-
um ófriðarins.
Með fiskveiðalöggjöfinni frá
1922 var útlendingum bannað að
hafast við á íslandi eða í íslenzk-
um höfnum til þess að reka héð-
an fiskveiðar utan landhelgi.
Hófst þá síldveiði Norðmanna
á hafinu í núverandi horfi. Veið-
ina hafa þeir stundað jöfnum
höndu-m með herpinótum og rek-
netum. Síldin hef-ur verið söltuð
um borð í skipunum og fram að
árinu 1947 var Norðmönnum veitt
leyfi til tafemarfeaðrar löndun-ar
á bræðslusíld í íslenzkar verfe-
smiðjur.
Síðustu fjórár sumar-síldar-
vertjðirnar hefur mikill -hluti af
afla norsfe'a sífdveiðiflotans við
ísland verið veiddur til bræðsiu
og verið fluttur til Noregs i sér-
stökum flutningaskipium í því
skyni eða veiðisfeipin hafa siglt
sjálf með aflann.
Síldveiðar með herpinót
hefjast við ísland
Norskur skipstjóri Benedikt
Mannes, sem var á útgerð Ths.
S. Falik í Stavamger, gerði fyrslu
tilraunina til síldveiða með
herpinót við ísland. Hiann og
maður að nafni Kaavife höfðu
verið sendir til Ameríku af fram
kvæmdastjóra Falkútgerðarinnar
Hans L. Falk feonsúl í Stavanger,
til þess að kynnast veiðiaðferð-
um vestainhafs. Komu þeir úr
þeissari för árið 1903 með arner-
íska herpinót og ikenndu mönn-
um meðferð þessa veiðarfæris.
Sumarið 1904 sendi Falkútgerð-
in tvö skip til fslands búin herpi.
nótum. Öfluðu þau samtals 5.700
tunnur síldar. Var þessi góði
ánanigur til þess að aufca mjög
trú mamma á þessari veiðiaðferð,
sem nú ruddi sér til rúms við
síldveiðar Norðmanna og síðar
hjá íslendngum.
í herpinótina var með þáver-
andi útbúnaði hægt að veiða
síldina á rúmsjó, ef hún óð í torf
um og til hennar sást í sæmilegu
veðri. Einnig nægði oft, að litar-
breytmg á sjónum sýndi, að þar
væru síldartorfur á ferð. Var Þá
sagt að moraði fyrir síldinmi og
nótinni kastað á morið. Stundum
var lóðað fyrir síldima með lóði,
sem fest var í mjóan streng,
sem nótabassinn hél-t í hendi sér
og þannig rannsakað hvað torf-
unni liði.
Ný tækni
í síðari heimsstyrjöldiinni var
farið að nota bergimálsdýptar-
mæli til þess að finna torfurnar
og fyrir 7 árum var asdictækið
tekið í notkun við síl'dveiðarnar
hér við land.
Voru þá þrjú íslenzk síldveiðl
skip búin asdic-tækjum: Mírnir.
Sigurður Pétur og Víðir XI. Var
Eggert Gíslason skipstjóri á Víði
II. fyrstur íslenzkra og erlendra
skipstjóra til þesis að ná ágætum
árangri með asdictækjum, sem