Morgunblaðið - 31.01.1950, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 31. janúar 1950
Honnes ú Núpstað
Sementsverksmiðja og friðnn
sjötugur
HINN 13. janúar s.l. átti Hann-
es Jónsson á Núpstað 70 ára
afmæli. Jeg mundi hafa reynt
að minnast þessa merka bónda
og hins ágæta heimilis hans
þann dag, ef mjer hefði verið
kunnugt um þetta. En svo var
eigi. Það var fyrst hinn 23. jan.
að mjer barst brjef, ritað 3. jan.
og eftirfarandi afmælisgrein frá
sjera Gísla Brynjólfssyni á
Kirkjubæjarklaustri. — Brjefið
hafði verið þrjár vikur á leið-
inni. Afmælisbarnið verður því
;að afsaka þótt árnaðaróskin frá
okkur sjera Gísla komi nokkuð
*,eftir dúk og disk“, en þær eru
jafn einlægar fyrir því.
Arni Óla.
EKKI verður löngu máli varið
hjer til að minnast þessa tíma-
móta í ævi þessa merka manns.
Aðeins skal notað tækifærið til
að þakka honum í nafni Skaft-
fellinga í báðum sýslum og
allra þeirra mörgu ferðamanna,
víðsvegar að, sem notið hafa
samfylgdar þessa mikla ferða-
garps og hispurslausrar gest-
risni þeirra Núpsstaðahjóna und
anfarna áratugi.
Þegar Hannes á Núpsstað
varð hálfsjötugur, var hans
einkar vel minnst í Tímanum
af Páli alþm. Þorsteinssyni og
;þætti úr lífsstarfi hans og ferða
lögum er að finna í Vatnajökli
dr. Nilsens, í Söguþáttum land-
?póstanna og í 1. bindi af Göngur
'og rjettir. Er þetta ftæsta eðli-
^legt, því margt hefur það gerst
|í lífi Núpsstaðabóndans, sem í
‘frásögur er færandi; a.m.k.
mun öllum þykja svo nema
íHannesi sjálfum, þessum orð-
fáa og yfirlætislausa manni,
sem fáir munu við fyrstu sýn
lætla að væri einn hinn mesti
■ferðamaður okkar tíma í hin-
’um gamla stíl.
Hannes á Núpsstað er borinn
og barnfæddur á óðali sínu og
hefur búið þar allan sinn bú-
skap. Á undan honum bjuggu
^þar forfeður hans í móðurætt.
Kona hans er Þóranna Þórarins
dóttir, ættuð úr Meðallandi;
hafa þau eignast 10 börn. Eru
þau flest gift og ekki heima
nema elstu synirnir, Eyjólfur og
Filippus.
Núpsstaður er landmikil beit
arjörð og mun óvíða á einstök-
um bæ þurfa að smala jafnvíð-
áttumikil heiðarlönd og fjall-
lendi. Það þarf bæði hyggindi
og harðfengi til að nota slík
landgæði og ærið verkefni er
það einum manni að framfleyta
svo stórum barnahóp, sem á
Núpsstað hefur allst upp. Bónd-
inn og heimilisfaðirinn á Núps-
stað ætti því sannast skilið góða
- grein á merkum tímamótum
ævinnar.
En Hannes er kunnari fyrir
annað heldur en búskapinn á
Núpsstað og stóran barnahóp.
Hann hefur verið þannig í
sveit settur, að mjög hlutu á
honum að mæða fylgdir austur
yfir Núpsvötn og Skeiðarár-
sand. Áuk þess var hann póstur
milli Prestsbakka á Síðu og
Hornafjarðar og seinna af Síð-
unni og austur að Kálfafelli í
Suðursveit, en alls mun hann
hafa stundað reglulegar póst-
ferðir um 30 ára skeið. — Það
gefur að skilja, að ekki er það
heglum hent að halda uppi
reglulegum ferðum árið um
kring í allskonar tíðarfari yfir
eyðimerkurnar Skeiðarársand
og Breiðamerkursand og stór-
fljótin, sem um þá falla. En
þetta gerði Hannes á Núpsstað
alla sína póstferðatíð með þeim
ágætum að aldrei varð hann
fyrir nokkru slysi eða áfalli í
öllum sínum löngu og ströngu
ferðalögum. Þetta er ekki á
annarra færi en þeirra, sem
gæddir eru miklu þreki og
miklu áræði. En hvorttveggja
dyggði þó skammt, ef ekki væri
samfara þessu næmur skilning-
ur og meðfædd athugunargáfa,
skerpt í skóla langrar lífs-
reynslu, æfð við hindranir og
erfiðleika langra ferðalaga. Sú
gifta, sem fylgt hefur Hannesi
á Núpsstað á ferðum hans er
þessum hæfileikum hans að
þakka. Og þó mun Hannes
sjálfur nefna hjer til enn eitt,
síðast en ekki síst. Svo segir
hann í Söguþáttum landpóst-
anna: ,,Og hafi jeg lent í ein-
hverju misjöfnu, sem að sönnu
hefur nokkrurn sinnum komið
fyrir, þá hefi jeg líka verið svo
heppinn, að jafnan hefur allt
farið vel, þótt hálf illa liti út:
En það hefur annar staðið við
stýrið
og stjórnin hans gefist svo vel
og þá var jeg öruggur ætíð
oft einmana á lítilli skel“.
Ekki þarf að efa það að þessi
trú Hannesar á handleiðslu for-
sjónarinnar hefur verið honum
mikill styrkur og öflug vernd í
hættum og torfærum.
Þegar bókin „Vestur-Skafta-
fellssýsla og íbúar hennar“ kom
út, var því spáð, að með brú-
unum og bílnuum mundi fækka
vatnagörpum Skaftfellinga. Er
sú spá fram komin. Þá voru
flugvjelarnar ekki komnar til
sögunnar, og því var talið, að
seint mundi Öræfingum og
Fljótshverfingum gleymast í-
þróttin, því á þeirra ábyrgð
yrði ferðamenn að komast yfir
Núpsvötnin og Skeiðará.
Samt er nú svo komið, að
ferðir eru s.a.s. alveg lagðar
niður yfir Skeiðarársand. Síð-
ustu austanpóstarnir í Fljóts-
hverfi, Björn á Kálfafelli og
Hannes á Núpsstað, sitja heima
og horfa á flugvjelarnar svífa
austur yfir Sand með póstinn
og farþegana, sem þeir svo oft
skiluðu heilu og höldnu yfir
mikið forleiði í áfangastað. —
Hlutverki þeirra á þessu sviði
virðist vera lokið, og þökk sje
þeim fyrir það, af hve mikilli
kostgæfni og karlmennsku þeir
inntu það af hendi.
Þeir eru margir, sem minn-
ast Hannesar á Núpsstað á
þessum tímamótum. Sveitungar
hans og samsýslingar þakka
honum hugljúfa viðkynningu
og þeir mörgu ferðalangar, sem
notið hafa traustrar fylgdar
hans og ósvikinnar gestrisni á
heimili hans senda honum og
Framh. á bls. 12.
í DES. S.L. skrifaði Tryggvi
Ófeigsson útgm. grein í Mbl. er
hann nefndi „Sementsverk-
smiðja og tiskimið“, Benti hann
þar ljóslega á hve varhugaverð
ar þær fyrirætlanir væru, að
fara að skafa upp skeljasand af
aflasælustu fiskimiðum Faxa-
flóa. 1
Grein þessi varð til þess að
útvegsmannafjelag Reykjavík-
ur, skipstjórafjelagið Aldan,
Fiskifjelag íslands. Landsam-
band ísl útvegsmanna og út-
vegsmanriaf jelag Gerðahrepps
tóku þetta mál fyrir á fjelags-
fundum og sendu frá sjer ein-
dregin mótmæli við skeljasands
töku í Faxaflóa.
Nú mun hinsvegar svo ástatt,
að bygging sementsverksmiðju
mun ákveðin á Akranesi og enn
fremur ákveðið samkvæmt til-
lögum sjerfræðinga að sækja
hráefnið til hennar út á fiski-
mið í Faxaflóa.
Það mun því koma skýrt í
ljós að hjer verður við ramman
reip að draga, annarsvegar
sjerfræðinga stjórnarvaldanna
og sennilega fjöida áhugasamra
iðnaðarmanna, er sjá þarna
framtíðar íyrirtæki, sem koma
þurfi sem fyrst til starfa. Hins-
vegar þrautreyndir skipstjórn-
armenn og útvegsmenn, er sjá
fram á hve stórkostlega skaðleg
ar afleiðingar slíkur námugröft
ur út á fiskimiðum gæti haft í
för með sjer ekki aðeins fyrir
fiskveiðar í Faxaflóa heldur
einnig beint og óbeint fyrir sjáv
arútveginn í heild.
Dr. Jón Vestdal andmælti
aðvörunarorðum Tryggva
Ófeigssonar og verður ekki ann
að sagt um ritsmíð doktorsins,
en að hún væri fram úr hófi
óvísindaleg, en merkileg þó
vegna þess hve greinilega mátti
af henni sjá. hve doktorinn hef
ir stungið vitinu rækilega nið-
ur í sandinn, og virðist ekkert
vita eða vilja vita um Faxaflóa
annað en að þar sje skeljasand
ur til sementsvinnslu. Hann
reiknar að vísu út á spekings-
legan hátt; að í heila öld þurfi
menn ekkert að óttast um af-
drif sandsílisins vegna skelja-
sandstökunnnar. En hann forð
ast að reikna út hvaða áhrif
slíkt jarðrask myndi hafa á bar
áttu íslendinga fyrir friðhelgi
Faxaflóa á sömu öld.
Nú mun það hinsvegar vera
líffræðileg staðreynd, að sand-
sílið kann einnig dálitið fyrir
sjer í reikningi, þó að það noti
að sjálfsögðu aðrar formúlur
en doktorinn. Reyndir og at-
hugulir sjómenn vita, að sand-
sílið hefst að jafnaði við á 20
til 25 faðma dýpi og ennþá
grynnra á vorin og sumrin og
hrygnir aðeins í mjög grunn-
um sjó. Það myndi því auðveld
lega hafa mjög afdrifarík áhrif
ef farið væri að dýpkva ein-
mitt á þeim stöðum þar sem
það heldur sig mest, þó ekki
væri nema um einn eða tvo
faðma. Það er einnig kunnugt
þeim, sem þurfa eða vilja vita,
að sandsílið er okkur sjerstak-
lega dýrmætur fiskur, þar sem
það er mikill þáttur í fæðu
flestra aðalnytjafiska íslend-
inga eins og þorsks (einkum;
stútungs og stórþyrslings), ýsu,!
ufsa, lýsu smálúðu, skótu, skarl
Faxaflóo
kola og síldar og hefir mikil
áhrif á göngur þeirra. Og í Faxa
flóa, Breiðafirði og víðar, er
sandsílið aðalfæða sumra þess-
ara fiska frá því á vorin og
langt fram á haust
En auk þessa er svo önnur
hlið á málinu og ekki síður al-
varleg, en það e.* friðun Faxa-
flóa.
íslendingar hafa um nærfellt
hundrað ár hamrað á bví að fá
meiri yfiiráðarjett yfir fiski-
miðum landsins, en með litlum
árangri. í tugi ára hefir það
verið efst á baugi hjá okkur, að
fá Faxaflóa friðaðan fyrir botn
vörpuveiði og hafa vmsir af for
ustumönnum þjóðarinnar lagt
mikið kapp á að fá því máli
framgengt. Á fundi Þjóðabanda
lagsins eldra 1928, þar sem dr.
juris Björn Þórðarson var mætt
ur fyrir íslands hönd, lagði
hann sjerstaka áiierslu á hversu
nauðsynlegt væri fyrir íslend-
inga að fá landhelgina rýmkv-
aða. 1929 var haldin ráðstefna
í Haag þar sem núverandi for-
seti íslands Sveinn Björnsson,
þáverandi sendiherra Islands
lagði þessi mál fram og nokkr-
um árum síðar var haldinn ann
ar fundur í London, þar sem
Sveinn Björnsson var einnig
mættur og með honum Árni
Friðriksson fiskifr. til þess að
fylgja þessu máli fram.
Síðan hefir hvert tækifæri
verið notað til þess að bera
þessa kröfu fram og mun það
nú lengst á veg komið með því
að nefnd alþjóða hafrannsókn-
arráðsins. sem hefir haft frið-
un Faxaflóa til athugunar, hef-
ir mælt með því að Faxaflói frá
Garðskaga að Malarrifi verði
lokaður í tíu ár fvrir botnvörpu
og dragnótaveiði í þeim til-
gangi að friða mikilvægar upp-
eldisstöðvar nytjafiska.
Nærfellt árlega hafa sam-
bandsþing F. F. S. í., Fiskifje-
lag íslands og L. I. U. sent
ályktanir þess efnis til Alþingis
að unnið yrði að þvi að fá Faxa
flóa friðaðan, að landhelgin
fengist stækkuð og að íslending
ar fengju umráð yfir landgrunn
inu. Og Pjetur Ottesen alþm.
hefir í nokkur ár borið fram
frv. á Alþingi um friðun Faxa-
flóa og jafnvel gengið svo langt
að vilja banna innlendum skip
um botnvörpuVeiði þar. til þess
á þann hátt að ranna fyrir út-
lendingum, hver hugur fvlgdi
máli og hve mikils virði við
teldum friðun flóans. Og á s.l.
ári var landhelgissamningn-
um illræmda er Danir gerðu
við Englendinga um íslenska
landhelgi 1901 sagt upp, að
sjálfsögðu til þess að geta énn
betur snúið sjer £)ð því að vinna
að rýmkun landhelginnar og
þá fyrst og fremst friðun allra
fjarða og flóa fyrir rányrkju-
veiði.
Á öllum ráðstefnxim fiski-
fræðinga erlendis á síðustu ár-
um hafa fulltrúar okkar Islend
inga barist fyrir friðun Faxaflóa
sem uppeldisstöðvar fyrir nytja
fiska og að því er jeg best veit,
hafa erlendir fiskifræðingar
stutt þessa kröfu Islendinga við
ríkisstjórnir sínar og enda þótt
við ramman reip sje að draga
þar sem andstaða erlendra hags
muna um gullvæg fiskimið er
að ræða, mun mega ætla að
ekki vanti nema herslumuninn
til að þetta nái fram að ganga.
Það þarf engum getum að því
að leiða hvernig útlendingar
myndu líca á svo afkár.aleg
vinnubrögð Islendinga, að berj
ast fyrir því ár eftir ár með
öllum ráðum, að fá Faxaflóa
friðaðan íyrir ágangi veiði-
skipa, til þess að hnnn gæti not
ið sín sem uppeldisstöð fyrir
nytjafisk, en ryðjast svo út í
flóann mcð uppmoksturstæki
til þess að róta upp botninn og
sjúga af honum skeljasand sem
er þar á takmörkuðu svæði og
eiga þó svo að segia heil fjöll
af skeljasandi á þurru landi.
Allir þeir sem áður hefðu
stutt kröfur okkar um friðun
flóans, myndu nauðbeygðir að
draga sig til baka, vegna svo
vitfirringslegrar framkomu
okkar, en ávinnineur að öðru
leyti yrði sá, að uppskera at-
hlægi allra annara manna.
Það er að vísu ekki hægt úr
því sem komið er, að þegja
þessi áform í hel. bví ráðgjaf-
ar ríkisvaldsins bafa þegar lýst
því yfir og laet eind-'-egið til, að
Faxaflói jmði valinn til námu-
greftrar fyrir hráefni til sem-
J entsverksmiðiunnar. En það er
hægt að stöðva slíkt glapræði
áður en til framkvæmda kemur
en til þess má engum tíma
spilla og enaa krafta spara.
Væntanleva taka Fiskifjelag
Islands, Farmanna- og fiski-
mannasamb. íslands og Lands-
samband ísl útveffsmanna mál
| þetta föstum tðVum og vinna
að því sameivinlera að skvn-
sámleg lausn féist á því.
Það er af flestum vitað að
gnægð af skelias.mdi mun vera
á ýmsum stöðum vestanlands
og víðar, cn ef svo er að sem-
entsverksmiðia tfetnr ekki starf
að hjer á Islandi á öðrum grund
velli, en að sækia h^áefni sitt á
víðfrægustu fiskimið landsins,
þá á hún alls pu'mrv riett á sjer.
Halldór Jónsson.
............
Uppboð
Opinbert uppboð verður haldiðj
í Lækjarbug við Blesugróf mið- j
vikud. 8. þ.m. kl. 11,80 f.h. j
Seld verður brún, óskila hryssa j
ca. 4ra vetra gömul. Greiðsla j
fari fram við hamarshögg.
BorgarfógPtinn í Reykjavík. j
niHiiiiiiiiiiiiiiniii
EINARSSON & ZOEGA
Frá Hull
M.s. Foldin fermí^ í HuU 3. febnirir.
■iiiniiiii 111111111111 n iiiiiiiiiiiiiiiiiiimtiiiiiiiiiiiiiiniiiim
HAINNWívv. USSONfidl.
rnálfliitnin gsskrifstofa
Tiarnargötu 10. Sími 80090