Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1969, Blaðsíða 6

að er álitið að vilji menn
fá tölu þess leikjafjölda, sem
mögulegur er í heilli skák,
verði að bæta 50 núllum t.ftan
við töluna einn og þá er feng-
in tala, sem lítur svona út skrif-
uð í tölustöfum: 100.000.000.000.
000. 000. 000. 000. 000. 000. 000
000.000.000.000.000.000. Næst er
tekin talan 10 og margfölduð
jafnoft með sjálfri sér og nem-
ur ofangreindri tölu. Það er
efcki líklegt að þú lesandi góður
hafir nægan pappí' í húsi þínu
til að skrifa á útkomur.a.
Hinn litli hópur Bandaríkja-
manna, sem hefur gert skák
að atvinnu sinni, verður að
sætta sig við þá staðreynd að
flesta beztu letkina er að finna
í skákum Sovétmanna. í Sovét-
ríkjunum er skák ekki bara
leikur til að drepa tímann,
. heldur þjoðarástríða. Hvorki
meira né minna en fjórar mill-
jónir Sovétmanna iðka skák af
það mikilli alvöru og ástund-
un. að þeir geta tekið þátt í
bæjarkeppnum, héraðsmótum
og 'andsmótum I meiré. en tutt-
ugu ár hafa Sovétmenn venð
svo allsráðandi á skákvellin-
um að menn hafa leitt hugann
að því, hvort ekki væri um að
ræða svik í tafli, svo sem sam-
spil þeirra á mótum og þess
háttar. í heimsmeistarakeppn-
inni sem bvrjaði í Moskvu í síð-
asta mánuði var áskorandinn
Rússi og ardstæðingurmn er
einnig Rússi — glaðlyndur, við
utan 39 ára gamali og eitt sinn
götusópari. Hann er reyndar
Armeníumaður að uppruna
J og fer ekki dult með það. Hann
segir:
— Fyrsti leikur minn er æv-
in’ega góður leikur . . .
Þessi maður er Tigran Petro-
sjan heimsme’stari í skák.
Það tekur jafnvel andstæð-
img hans nokkurn tíma að átta
sig á hvað er einkennilegt við
þennan mann — og það, sem
einkennilegt er við hann er það,
að hann lítur alls ekki út eins
og góður skákmaður, hvað pá
heldu.r eins og þessir albeztu.
Það hlióta að vera til þúsund-
ir sveitunga hans 1 bönkum og
verzlunum, sem virzt gætu vera
bræður hans. Andlitið er kringl
ótt og dökkleitt og dökk skegg-
rótin gerir þac' enn dekkra, og
þetta andlit prýðir hið mynd-
arlegasta nef, sem hann ber
sem einskonar áherzlu- og upp-
hrópunarmerki um armenskan
uppruna sinn. Hann er létt-
lyndur að eðlisfari og það er
grunnt á brosinu, en það er
hæverskt. Nú er hann orðinn
gildnari um miðjuna en hann
eitt sinn var.
— Ég er orðinn 75 kiló
núna, segir hann brosandi, ég
hef ekkert að óttast meir.
Það eru aðeins augu hans,
sem koma upp um manninn og
eru ekki heirr.a með meðal-
mennskubragnum, sem yfir
manninum er. Þau eru dökk og
hugsandi og gægjast innan úr
djúpum augnatóftunum eins og
framandi afl á verði sem fylg-
ist með öllu sem fram fer. Þau
spegla hina feykilegu aðgát
mannsins sem þekkt er í skák-
heiminum. Lífið hefur kennt
honum að fara gætilega og taka
ekki á sig óþarfa áhættu. Fróð-
ir menn segja, að enginn hafi
tapað færri skákum en Petro-
sjan á skákferlinum, síðan hinn
óviðjafnanlegi Kúbumaður af-
burðamaðurinn, Capablanca
var uppi. Sé þetta rétt, þá staf-
ar það af hinum djúpa grund-
vallarskilningi hans á þeim ó-
trúlegu flækjum, sem átt geta
sér stað, þegar tveir menn setj-
ast niður að tafli og skáka
mönnum sínum til á hinuni
svörtu og hvítu reitum.
Hann forðast leiftrandi
fléttur eða ,.kombinationir“, en
beinir allri orku sinni að
stöðunni og þreifar sig áfram
hægt en örugglega, líkt og
reiknivél og hindrar algerlega
alla möguleika á árásum. Sú
yfirborðskennda gagnrýni, að
taflmennska hans sé heldur
leiðinleg Vc.rnartaflmennska,
heyrist oft. Þetta er ekkert ó-
svipað því að kalla sigursælt
kmattspyrnulið, sem hefur svo
örugga vörn, að það tekst eng-
um að komast í gegnum varn-
abliðið. Til þess að skora, verða
menn að sækja að marki and-
stæðingsins.
„Hvað eiga þeir við með því
að kalla taflmennsku mína leið-
inlega eða ekki álhugaverða,"
spyr hann og kennir nokk-
urrar fyrirlitningar í röddinni.
,,Ég gæti teflt meira „æsandi“
skákir, ef ég vildi, en það er
bara ekki martomiðið í skákí-
þróttinni. Auk þess, sem ég
myndi vitaskvld tapa miklu
fleiri ská'kuim.“
Bezta sönnunin um styrk-
leika Petrosjan er það, að
hann varð fyrstur til að sigra
hinn ósigrandi Botvinnik sem
allt kunnii og vissi í skák. Bot-
vinnik missti heimsmeistaratitil-
inn í hendur Petrosjan árið
1963 eftir tveggja mánaða harða
keppni.
Þegar Petrcsjan gengur til
slíkrar keppni sem þessarar, er
hann magnaður allri þeirri
þrautseiigju og krafti, sem sá
einn býr yfir, sem hefur orðið
að berjast fyrir Bnu pvl, sem
hann hefur hlotrð.
Hann er fæddur af ómenr.t-
uðu foreldri í höfuðborg Ge-
orgíu, Tbilisi, en varð munað-
arlaus 13 ára, og mátti þá
vinna fyrir brauði sínu sem
götusópari. Hann var oft lífs-
hættulega sjúkur og jafnvel
hungraður á hinum erfiðu tím-
um annarrar neimsstyrjaldarinn
ar.
Heimsmeistari
í skák
Tigran
Vartanovich
Petrosfan
Þegar hann talar nú um
æsku sína gerir hann það með
líkum hætti og maður, serr. er
að tala um bílslys, sem hann
hefur lent í fyrir fjölda ára. Það
er aðeins heyrnartækið hans,
sem hann hefur fyrir vana að
fitla við og kippa því ýmist út
úr eyranu eða stinga því inn í
það, sem minnir áþreifanlega á
raunveruleika æsku hans.
„Ég hóf götusópunina um
miðjan vetur og það var hræði-
legt. Auðvitað voru engar vél-
ar þá og við urðum að gera
þetta allt með höndunum. Sum-
ir af eldri mönnunum, sem með
mér voru, hjálpuðu mér. Ég
var veikbyggður drengur. Og
ég skammaðist mín fyrir að
vera götusópari — það er
mannlegt, geri ég ráð fyrir. Ég
fann ekki svo mjög fyrir þessu
fyrst á morgnana meðan enn
var rokkið og fátt fólk var á
götunum, en þegar albjart var
orðið og göturnar fullar af
fólki, þá hataði ég þetta starf
hryllilega.
Hanri sparaði kopeka
til að geta keypt sína
fyrstu bók um skák
,,Ég veiktist og missti eitt ár
úr skólavist minni. Hjá okkur
var Babushka, fö'ðiursystir mín,
og hún bjargaði lífi mínu í
bókstaflegri merkingu orðsins.
Hún gaf mér brauð að éta, þeg-
ar ég var veikur og hungrað-
ur. Það var um þetta leyti, sem
ég fór að finna til veikindanna
í eyrunum. Ég man ekki hvern-
ig þau veikindi hófust. Það er
margt óljóst fyrir mér, sem
skeði á þessum árum.
Petrosjan gat þó teflt skák
og átti það að þakka 12 ára
gömlum vini sínum, sem kenndi
honum mannganginn. „Fyrstu
skákbók mína fékk ég með því
að spara saman kopeka til
kaupa á skákbók í stað þess
að kaupa mat. Þið skiljið það,
að bók, sem maður eignast rneð
þeim hætti er lesin með athygli.
Bókin tók líka hug minn all-
an og svo gersamlega að ég
skildi hana niaumast við mig,
hvort heldur var að nóttu eða
degi, og geymdi hana undir
koddanum minum til þess að geta
lesið í henni strax og ég vakn-
aði að morgni
Hann lærði þessa bók án þess
að hafa skákborð við hendina,
og það sýnir hversu gott minni
hann hefur Jíkt og aðrir stór-
meistarar skákarinnar. Þegar
hann var brettán ára vann
hann sér nokkra frægð með því
að vinna stórmeistara. sem heim
sótti heimabæ hans. Þegar hann
var 17 ára vann hann sovézku
un0flin'*a-lani'qskeT)r>nina og
hafði bá þiarmað að svo mörg-
um stórmeisturum, að honum
var veit.tnr t.iti1Jinn — skák-
meistari. en °3 ára va.r ^ann
útnefndur stArmeist.ari. Warn
kvæntist nú og um betta ^evti
útskrifaðirt. hann úr háskóla.
sem kenn'ari í rússnesku, en
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
18. maí 1969