Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1998, Blaðsíða 20

Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1998, Blaðsíða 20
ENSKUR ÞYÐANDI SJÁLFSTÆÐS FÓLKS í Skáldatíma skrifar Hall- dór Laxness lítillega um J. A. Thompson, enskan þýðanda Sjálfstæðs fólks oq skilur við hann með skrubbu oq fötu á fimmta klassa ensku hóteli. Reynt hefur verið að qrennslast fyrir um Thompson oq komið hefur í Ijós að GÍSLI MÁR GÍSLASON líffræði- prófessor var góðkunningi ^ hans á námsárum sínum á Enqlandi. Gísli fjallar hér um bennan sérkenni- leqa huldumann. NDLÁT Halldórs Laxness varð til þess að ýmislegt í ævistarfi hans var rifjað upp. Samskonar umfóllum hafði átt sér stað á stóraf- mælum hans áður fyrr. Al- loft er fjallað um þýðingar verkum hans á önnur mál og hafa flestir verið sammála um að enska þýðingin á Sjálfstæðu fólki sé ein sú besta. Fátt hefur samt verið skrifað um þýð- andann, sem var mörg ár að vinna verkið. Helst er leitað í Skáldatíma Halldórs, en þar segir hann frá fundum þeirra við lok þýðing- arinnar í London. Pau skrif segja samt ekki allt um manninn, enda bar ekki mikið á hon- um. Nú hefur Sjálfstætt fólk verið endurút- gefín í Bandaríkjunum og selst í stóru upp- lagij samanber frétt í Morgunblaðinu 8. mars sl. Eg ætla að kynna lesendum Lesbókarinn- ar aðeins þýðandann og hvernig ég kynntist honum. * Kynni min nf Thompson Á námsárum mínum í Newcastle upon Ty- ne í Englandi kynntist ég af tilviljun James Anderson Thompson, eða Jim eins og hann var kallaður. Eg og fjölskylda mín fluttum í september 1974 í nýtt hverfi í borginni, Jesmond, sem liggur rétt norðan miðbæjar- ins. Þegar ég hafði búið þar í eina til tvær vikur leitaði ég uppi hverfiskrána Lonsdale. Ég fór á „bar“, sem í þá daga var eingöngu fyrir karlmenn. Ég hafði ekki setið lengi þeg- ar maður á sjötugsaldri tók mig tali. Hann spurði mig hvaðan ég væri og þegar ég skýrði honum frá því sagði hann á lýtalausri íslensku: „Þá talar þú íslensku". Mér var svo brugðið að ég svaraði: „I beg your pardon“. Kom þá í ljós að hann talaði mjög góða ís- lensku, það góða að hann hefði geta ferðast ^ um ísland eins og Rasmus Christian Rask forðum, án þess að nokkur tæki eftir því að hann væri útlendingur, nema hvað hann tal- aði „gamaldags“ mál. Jim varð heimilisvinur og hittumst við a.m.k. vikulega eftir þetta þar til við fluttumst heim í ársbyrjun 1977. Hafði hann gaman af þessum samverustundum og æfði íslenskuna allan tímann. Eftir að við fluttum heim skrifuðumst við á fram til 1984. Við heimsóttum hann sumarið 1977, en þá var hann fluttur til Leeds og aftur talaði ég við hann í síma sumarið 1983, þegar ég vann tímabundið í Vatnahéraði Englands. Mennhiskólakennari ó Akureyri Jim fæddist í Berrwick on Tweed 1910 og fór í Leedsháskóla, og lauk þaðan prófi í ensku og norrænum fræðum. Hann byrjaði síðan að vinna að doktorsritgerð um James Joyce, sem hann lauk ekki. Viðfangsefnið var Ljósmynd Gísli Már Gíslason JIM Thompson með Kristínu Hafsteinsdóttur í skemmtigarði í Leeds í júlí 1977. Ódysseifur (Ulyssis), sem var bönnuð bók í Bretlandi í þá daga vegna þess að hún þótti argasta klám. Gengu rannsóknir Jims því illa. Hann gerðist kennari í Menntaskólanum á Akureyri 1931-32 og hafði þegið kennarastöð- una vegna þess að hann gat ekki fengið bæk- ur James Joyce í Englandi, en Ódysseif fann hann síðan á Amtsbókasafninu á Akureyri. Sem kennari hafði hann þann sið að kasta krít í nemendur sem sofnuðu, og kvaðst hann hafa verið mjög hittinn. Hann var einnig í vinfengi við stúlku á Akureyri sem hann nefndi ætíð Þóru í Bankanum. Kunni hann frá þeim tíma ógrynnin öll af hálfkveðnum vísum og var oft skemmtilegt að hlusta á hann á kránni þylja vísur blaðalaust á meðan aðrir gestir skildu ekki eitt einasta orð, kannski sem betur fer. Þetta þótti samt við hæfi, því oftast var setið á barnum sem ein- göngu var fyrir karla ef vera skyldi að fleiri skildu málið. Hótelhaldari, menntaskóla- kennari og bensínafgreiðslu- maður i Englandi Eftir að hann fluttist frá íslandi giftist hann frænku sinni frá Berrwick og fengu þau í arf hótel með krá, sem þau ráku í nokkur ár. Var arfurinn bundinn því að þau giftust. Þetta er sennilega hótelið sem Jim rak í London í lok stríðsins og Halldór skýrir frá í Skáldatíma. Þetta hótel rak hann 1948, þegar Ingvar Gíslason fyrrverandi mennta- málaráðherra hitti hann. Þau fluttu seinna búferlum til Leeds, sennilega 1949 og ráku fyrst lítið hótel þar, en síðan gerðist hann menntaskólakennari. í upphafi 8. áratugarins fékk hann taugaáfall og hjónin skyldu að borði og sæng. Bjó hann í „bedsitter" í Jesmond og var afgreiðslumaður á bensín- stöð ICI í sama hverfi. Hann flutti til kon- unnar aftur í ársbyrjun 1977, þegar hann komst á eftirlaunaaldur. Hann vann sem vörður í leikfimihúsi Leedsháskóla eftir að hann flutti þangað aftur. Þeim hjónum varð ekki bama auðið, en konan eigaðist son áður en þau giftu sig, sem var kominn á fimmtugsaldur þegar ég hitti hann 1977, á meðan við gistum hjá þeim í Leeds. Konan var þá orðin rúmliggjandi, en hún var enn á lífi 1983. Þýðingin á Sjólfstseðu fólki Þó að Jim heimsækti okkur oft í Newcastle, bauð hann mér aðeins einu sinni inn í herbergi sitt. Það var frekar fátæklegt, en hann átti þó eina kistu, þar sem hann geymdi bækur og bréfaskriftir sínar við Hall- dór Laxness, sem hann hélt mikið upp á. Hann gaf mér við það tækifæri Gerska ævin- týrið, sem Halldór hafði gefið honum. Jim vann lengi að þýðingu Sjálfstæðs fólks, sem kom út hjá George Allen & Unwin Ltd. árið 1945. Síðar var hún gefin út af bandarísku forlagi, Alfred A. Knopf í New York 1946 og það var sú útgáfa sem kom út í 150 þúsund eintökum og gerði Halldór frægan meðal enskumælandi manna. Jim talaði ætíð illa um þá útgáfu, taldi að miklu hefði verið breytt, „af því að Ameríkanar skilja ekki ensku“. Maðurinn Thompson Jim var myndarlegur maðm-. Hann var hávaxinn af Breta að vera, um 175 cm hár, grannur með dökkt hár, sem lítið var farið að þynnast í kollvikunum. Hann var með dökkt yfirvararskegg, ekki ólíkt því sem Ad- olf Hitler lét sér vaxa, sem hann hafði rakað af sér 1977. Hann keðjureykti sígarettur, sem hann vafði sjálfur, sennilega vegna blank- heita, enda gefa verkamannastörf í Englandi ekki mikið af sér. Hann drakk ætíð „Best Scotch" ölið frá Scottish and Newcastle Breweries og stakk nokkuð í stúf við aðra gesti Lonsdale fyrir málfar og umræðuefni. Lonsdale var verkamannakráin í hverfinu, en millistéttarmenn og háskólamenn sóttu aðal- ega Cradlewell, aðra krá lengra frá heimilum okkar beggja. Jim skýrði mér einnig frá því að hann hefði komið í heimsókn til íslands 1948 og hugsan- lega gæti hann hafa heimsótt landið einu sinni síðar. Hann átti nokkra kunningja á Islandi, hann nafngi-eindi aðeins fyiTnefndu Þóru, Bjúsa (Björn Bjarnason magister) og Halldór. Auk þess hitti hann nokkra íslendinga sem voru við nám í Englandi, sérstaklega í Newcastle. Ég held að Jim hafi látist 1984 eða þá hafi hann orðið mjög sjúkur, því þá fékk ég endursent bréf sem við skrifuðum honum og var bréfið kyrfilega merkt að viðtakandi væri óþekktur. Einnig reyndum við að hafa upp á honum eftir öðrum leiðum án árangurs. Öll bréf hans til mín voru á ensku, þó að ég skrif- aði honum á íslensku. I bréfum sínum nefndi hann frúna ofast „the battle axe“. Mér fannst rétt að fræða lesendur Lesbók- arinnar um manninn. Jim var mjög vel lesinn, bæði í enskum og íslenskum bókmenntum og ég held að hann hafi lesið allar bækur Hall- dórs, sem hægt er að finna á bókasöfnum í Englandi, m.a. á bókasafni Leedsháskóla, þannig að það er ekki rétt hjá Halldóri að „[maðurinn] mátti aldrei framar sjá bók eftir það“ (þ.e. þýðingu Sjálfstæðs fólks). Mér finnst þýðingarstarf Jims vera mjög markvert og áhugavert væri að hafa upp á bréfaskriftum þeirra Halldórs. Ég tel að Jim eigi skilið verðugan sess í bókmenntasögu okkar, sérstaklega fyrir framtak hans í að kynna enskumælandi fólki stórskáldið okkar. -( 20 LESBÓK MORGUNBLAÐSJNS ~ MENNING/LISTIR 28. MARZ 1998

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.