Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1998, Blaðsíða 3

LESBðK MORGUNBLAÐSEVS - MLNNING LISTIR
13. TÖIUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
SeiSur
var forn aðferð til þess að taka í þjónustu
sína dulræn öfl og seiðmenning fylgdi
landnemunum til íslands og stóð fram að
kristnitöku. Meðal þeirra þjóða sem
ræktað hafa seiðmenningu má nefna
Indíána, Síberíuþjóðir og alveg
sérstaklega Sama, sem þóttu betur að sér í
þessari grein en flestir aðrir. Um seið og
seiðmenningu skrifar Guðmundur
Sigurfreyr Jónasson.
Listamannaskálinn
við Kirkjustræti hefur nú fengið á sig ljóma
fjarlægðarinnar en var engu að síður
merkilegt myndlistarhús þó að varla héldi
hann vatni og vindum um það er lauk. Að
honum föllnum lögðu myndlistarmenn 1
púkk með borginni og þá risu Kjarvalsstaðir
á Klambratúni. Þar hefur stærsta
myndlistarhús þjóðarinnar verið síðan, en
hlutverk Kjarvalsstaða hefur samt breyzt
verulega. Um þessi tvö hús og einnig þriðja
myndlistarhúsið sem myndar beina
tengslaröð, Hafnarhúsið, skrifar Pétur H.
Ármannsson arkitekt.
Benedikt Gröndal
var einn afkastamesti bókmenntaskríbent
nítjándu aldarinnar en í skrifum hans
náðu rómantískar hugmyndir um
bókmenntir hámarki hér á landi. Þröstur
Helgason fjallar um ritdóma Gröndals sem
eru sérstakir eins og flest sem frá honum
kom, þeir fjalla til dæmis iðulega um
eitthvað allt annað en bækurnar sem
dæma átti.
Barnabókaútgáfan
1997
er umfjöllunarefni Sigrúnar Klöru
Hannesdóttur. Rýnir hún einkum í þrjá
þætti í grein sinni: Túna sagnanna,
persónur og loks landslag sem hefur
vaxandi athygli sem áhrifaþáttur barna-
og unglingabókmennta.
FORSfÐUMYNDIN er af fossinum Glym í klakaböndum. Fossinn er í Botnsó í Hvalfirði.
Ljósm.Mbl.rÞorkell Þorkelsson.
SIGURÐUR A. MAGNÚSSON
SUMARNÓTT
Mjólkurhvít nótt
kerlingarvella í lægðum
Jarmur úr tjallshlíð
hrafnar voka yfir bænum
Hundgá í fjarska
spói vellirímónum
*
Ain við túnfótinn
kliðmjúk líður að ósnum
Grængi'esið döggvott
falla mun fyrir ljánum
Hel fer með hlíðum
heitir mér stundargi-iðum
Ljóðið er birt I tilefni of sjötugsafmæli höfundorins 31. þ.m. Fyrsta Ijóðabók hans, Krotoð í
sand, kom út 1958, en síðan hafa komið þrjór Ijóðabækur fró hans hendi og ennfremur bók
með úrvali Ijóða úr öllum hinum. Eftir Sigurð liggja auk þess 25 bækur ó íslenzku í óbundnu
móli og 7 frumsamdar ó ensku.
HÁTTOG
SNJALLT
RABB
EF TIL vill hefur það vakið at-
hygli einhverra lesenda þessa
Rabbs að undanfamar vikur
hafa fjölmiðlar nokkuð greint
frá upplestrarhátíð bama í 7.
bekk grunnskóla á nokkmm
stöðum á landinu. Hvert gæti
markmið slíkrar hátíðar verið?
Er kannski látið að því liggja að nemendur í
7. bekk kunni ekki að lesa?
Þegar ég var ungur drengur varð mér
fljótt ljóst að það var mikils virði að kunna
að lesa. Að þeirrar tíðar hætti var ég settur
í svokallaða tímakennslu sem er ein þeirra
stofnana sem nútíminn hefur jarðsett fyrir
löngu. Þar náði ég einhverjum tökum á stöf-
um og byrjaði að stauta. Amma mín tók
mikilsverðan þátt í þessum lærdómi og sat
löngum stundum með mig í fanginu með
heljarmikinn og stórhættulegan prjón í
hendi og rakti sig eftir ævintýrum Grimms-
bræðra. Fyrir það uppskar hún vanþakklæti
enda kallaði margt annað á meiri athygli
mína á þessum árum en undarlegir krókar
og lykkjur stafanna.
Öll þessi viðleitni varð til þess að þegar að
eiginlegu barnaskólanámi kom sýndist ein-
hverjum vitrum manni ég eitthvað kunna
fyrir mér og var ég þess vegna settur í ann-
álaðan ofurmennabekk. Þar hófst nokkur
þrautaganga sem átti rætur í því að kapp-
lestur var stundaður þar eins og um ólymp-
íugrein væri að ræða. Kapplesturinn virtist
byggjast á því að nemendur gætu haldið
sem lengst niðri í sér andanum og látið orð-
in streyma af vörunum í síbylju.
Á sjálfu lestrarprófmu um vorið fengum
við að lesa af blaði sem gekk undir nafninu
„mínútan“ og eins og nafnið gefur ótvírætt
vísbendingu um var hugmyndin sú að nem-
andinn þrælaðist niður allt blaðið á mínútu,
svartur í framan af súrefnisskorti. Brátt
kom í ljós að lestur minn gekk ekki sem
skyldi og eftir tveggja ára barning var ég
tekinn úr séníatölu og iaut því sem á þess-
um samkeppnisárum var kallað „að vera
lækkaður í bekk“.
Aldrei nokkru sinni varð ég var við það á
þessum lestrarferli að til væri nokkuð sem
héti fagur lestur, góður framburður, túlkun,
góð líkamsstaða eða annað það sem gerir
lestur áheyi'ilegan og fær hlustendur til að
hrífast með.
Það var ekki fyrr en í gaggó að einn ung-
ur kennari gerði góðan upplestur nemenda
sinna að keppikefli og lagði okkur nokkrar
lífsreglur um áheyrilegan lestur. Mér er enn
í fersku minni þegar Guðmundur Magnús-
son, bekkjarbróðir minn, las ljóðið Hrærek
konung í Kálfsskinni eftir Davíð Stefánsson
af þvílíkum fítonskrafti og innlifun að okkur,
sem á hlýddum, rann kalt vatn milli skinns
og hörunds. Þar fann hann sig með eftir-
minnilegum hætti og varð síðar leikari en
hinn ungi, áhugasami kennari gerði það sem
frjóir kennarar hafa lengi stundað; hann
hætti að kenna og sneri sér að öðru.
Þegar ég varð kennari nokkrum árum
síðar og lauk háskólaprófum hafði ég aldrei
fengið nokkra tilsögn í lestri, góðum fram-
burði eða því hvernig vernda bæri sjálft
meginatvinnutækið, röddina - ef frá eru
taldir þessir fáu tímar hjá unga kennaran-
um í Réttó. Þó er það alkunna að kennara-
röddum hættir til að skemmast við sífellda
notkun mestallan daginn, gjarna í krítar-
skýjum sem síður en svo eru raddvæn.
Kennarar eru raunar ótrúlega oft í miklum
vandræðum með rödd sína, hásir eða alveg
raddlausir.
Fyrir mörgum árum fór ég á námskeið í
Háskóla íslands hjá góðum kennara og
lærði heilmikið um raddbeitingu og radd-
vernd og nam auk þess ýmis heilræði um
það á hvern hátt vænlegt væri að flytja mál
sitt á þann veg að hlustendur héldust a.m.k.
vakandi.
Fyrir u.þ.b. þremur árum gerðist það að
samkennari minn, Baldur Sigurðsson, kom
sér makindalega fyrir í heitum potti Sund-
laugarinnar í Laugardal. Tilviljun eða örlög-
in réðu því að við hlið hans sat kona frá
Slóvakíu ásamt ungri dóttur sinni. Baldur er
mæltur á tékknesku og tóku þau tal saman.
Konu þessari var það mikið stoltsefni að
dóttir hennar hafði náð gríðargóðum ár-
angi'i í keppni í upplestri í heimalandi sínu;
hún hafði sigrað í bekkjarkeppni, skóla-
keppni, héraðskeppni og síðar tekið þátt í
„upplestrarkeppni landsfjórðungsins". Það
er sem sé keppt í fögrum upplestri í Slóvak-
íu og hann talinn til listgreina og vekur
keppnin mikla athygli ár hvert.
Baldur hugsaði ráð sitt ekki lengi en
greindi mér frá samtali sínu við konuna og
lét mig hrífast með. Eg hef síðan starfað að
undirbúningi og framkvæmd þessarar hátíð-
ar með Baldri og öðru valinkunnu fólki. í
fyrra var svo farið af stað með upplestrar-
keppni í Hafnarfirði og þótti hún takast afar
vel. Á þessu ári bættust Kópavogur og stór
hluti skólanna á Suðurlandi við og er nú svo
komið að u.þ.b. 900 nemendur í 7. bekk
grunnskóla á íslandi reyna með sér í upp-
lestri, fyrst heima í skólanum sínum og síð-
an í héraði. Innan fárra ára verður áreiðan-
lega keppt í upplestri um allt land. Snemma
var gripið til þess heillaráðs að gera mynd-
band um góðan upplestur og er það nú kom-
ið á markaðinn og heitir Hátt og snjallt.
Gerir það allan undirbúning keppninnar
auðveldari. Það er ólýsanlega skemmtilegt
og áhrifaríkt að horfa á tólf ára gömul börn
lesa á þann hátt að Ijóst er að þau hafa gert
sér grein fyrir gildi orðsins, lestrarhraðans,
raddbeitingarinnar, réttrar líkamsstöðu,
augnsambands við hlustendur o.fl. sem máli
skiptir.
Ekkert tungumál er í sjálfu sér fallegt.
Fátt er auðveldara en misþyrma þessu við-
kvæma tæki sem þö skiptir okkur svo miklu
máli. Fegurð þess ræðst náttúrlega ein-
göngu af meðferð þess, rituðu og mæltu. Of
lengi hefur verið horft framhjá gildi lestrar-
ins. Góðu heilli hefur þessi upplestrarhátíð
verið tengd Degi íslenskrar tungu og þar
með nafni þess manns sem einna fegurst
hefur beitt móðurmálinu.
Þegar ég var níu ára varð sá tálmi á leið
minni á menntabrautinni að ég var látinn
sitja eftir í skólanum tvo eða þrjá daga í röð,
fjölskyldu minni til sárrar armæðu. Skýr-
ingin var einfóld þegar móðir mín kom til að
sækja syndaselinn. Ég gat ekki lært Gunn-
arshólma Jónasar Hallgrímssonar utanað
eins og krafist var og bunað honum út úr
mér framan í kröfuharðan kennara minn.
Raunar minnist ég þess að ég skildi varla
orð í textanum og fegurð hans laukst ekki
upp fyrir mér fyrr en mörgum árum seinna.
Nú vildi ég óska þess að kennarinn hefði
valið eitthvert annað ljóð og alþýðlegra og
lagt meiri áherslu á að það yrði flutt með
það að leiðarljósi að sá sem á hlýddi hrifist
með, fengi gæsahúð eða jafnvel tár í augun.
ÞÓRÐUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 28. MARZ 1998 3