Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1998, Blaðsíða 8

Morgunblaðið/RAX
HAFÍS úti fyrir mynni Dýrafjarðar 18. marz 1998. Hafís getur rekið að landinu þrátt fyrir aukin gróðurhúsaáhrif og hann er engin sönnun
þess að hlýnun af völdum gróðurhúsaáhrifa sé orðum aukin.
AUKIN GRÓÐURHÚSA-
ÁHRIF í ÍSLENSKUM
VEÐURATHUGUNUM
EFTIR TRAUSTA JÓNSSON
Þegar litið er til þess að í marz á þessu ári varð um
25 stiga frost í Mývatnssveit, mætti halda að allt tal
um hlýnun af völdum gróðurhúsaáhrifa sé marklaust.
Greinarhöfundurinn telur samt að svo sé ekki og að
á Islandi hafi hlýnað alveg jafn mikið og á norður-
hvelinu öllu þegar til langs tíma er litið.
IFJÖLMIÐLUM og manna á meðal er
talsvert rætt um hlýnun af völdum
aukinna gróðurhúsaáhrifa. Sem von-
legt er sýnist sitt hverjum og er reynd-
ar ástæðulaust að halda að öll kurl séu
endanlega komin til grafar í þeirri um-
ræðu. Nokkuð hefur á því borið að
hegðan veðurlags á íslandi síðustu
; áratugi sé notuð sem röksemdafærsla gegn
j hugmyndum þorra vísindamanna um hlýn-
; andi veðurlag. Hér sé þrátt fyrir allt kaldara
» nú en var fyrir miðja öldina. Hér er ætlunin
» að fjalla lítillega um þetta mál.
Mýnun á norðurhveli jarðar
Lítum fyrst á kunnuglega mynd sem sýn-
ir meðalhita á norðurhveli frá 1851 til 1997
(1). Súlumar sýna frávik meðalhita hvers
árs frá meðaltali áranna 1951-1980, en þykk-
ari línan sýnir 15 ára keðjumeðaltal. Stöldr-
um nú við nokkur atriði. Frá upphafí línu-
ritsins til um 1920 er hitinn lengst af að
sveiflast svona 0,2° til 0,4° undir meðallaginu
áðumefnda. Um 1920 fer ferillinn að sveigja
uppávið. Þó „brekkufóturinn" sé við 1917 er
það ekki fyrr en síðar sem greinilegt er að
farið er að hlýna. Ef bmgðið er blaði fyrir
þann hluta myndarinnar sem sýnir tímann
eftir 1929 sést að fram undir það era árin
flest á svipuðu róli. En síðan tekur við skeið
þar sem hiti nær meðallaginu áðumefnda.
Greinilegur toppur er árið 1944, en síðan
gengur hiýnunin dálítið til baka. Hlýjasti
hluti þessa tímabils er ekki fjarri 0,3° hlýrri
en var síðari hluta 19. aldar. Næsti brekku-
fótur er um miðjan 8. áratuginn. Ár sem era
marktækt hlýrri en þau hlýjustu fyrr á öld-
inni koma þó ekki fyrr en 1988 eða svo. Síð-
ustu 10 árin hafa greinilega verið hlýrri en
áður þekkist á því tímaskeiði sem þessar
mælingar ná yfír. Nú er svona 0,2°-0,3°
hlýrra en var um miðja öldina, þ.e.a.s. 0,5°-
0,7° hlýrra en í upphafí aldar og síðari hluta
þeirrar síðustu. A myndinni má einnig sjá að
fyrir 1880 er breytileiki milli ára meiri en
síðar hefur verið. Ekki er víst af hverju
þetta stafar en skortur á mælingum gæti
verið hluti skýringarinnar. Nú er unnið mik-
ið við að reyna að framlengja þetta línurit
aftur á bak til síðasta hluta 18. aldar. Óviss-
an í þeim reikningum er mikil, en þó hefur
komið í ljós að hiti virðist a.m.k. tvisvar hafa
orðið hærri heldur en var eftir miðja 19. öld,
ef til vill ekkert ósvipað því sem við sjáum á
íslenska línuritinu hér að neðan. Ef hlýnunin
er miðuð við þessi hugsanlegu fyrri hámörk
verður hún sennilega nær 0,5° en 0,7°.
Hitafar á íslandi
Þá lítum við á mynd (2) sem sýnir hitafar í
Stykkishólmi frá því um 1830 til okkar daga.
Mælingar hófust í Stykkishólmi 1. nóvember
1845, en með samanburði við mælingar í
Reykjavík má með nokkuð góðu móti áætla
Stykkishólmshitann aftur á 3. áratug 19.
aldar. Enn eldri mælingar era til og er nú
unnið að lausn túlkunarvandamála sem við
er að stríða til að nota megi þær til þess að
framlengja línuritið aftur til 1775. Hægt er
að túlka þessa mynd á fleiri en einn veg.
Hér er hins vegar ætlunin að líta á einn
möguleika, þann að hér hafí þrátt fyrir allt
hlýnað nokkurn veginn jafn mikið og að
meðaltali á norðurhveli.
Hlý og köld skeið
Hitafarinu má skipta í tvenns konar tíma-
bil, hlý og köld. Fremur hlýtt tímabil stóð í
8 ár eða svo á 5. áratug 19. aldar. Annað
hlýtt tímabil var við lýði frá um 1925 til
1964. Hlýjasti hluti þessa síðara tímabils er
u.þ.b. 0,5° hlýrri en hlýjasti hluti fyrra tíma-
bilsins, 70-80 árum áður (eins og efsta beina
línan á myndinni sýnir). Kalt tímabil hófst
um 1850 og stóð fram á 3. áratug þessarar
aldar. Annað kalt tímabil hófst 1965 og
stendur kannski enn. Hlýjustu ár þessa síð-
ara kalda tímabils eru ekki fjarri því að
vera 0,5° hlýrri en hlýjustu ár síðasta kalda
tímabils. Hitafarið eftir 1965 er nánast eins
og beint framhald af þeirri hægu hlýnun
sem átti sér stað frá upp úr 1860 til 1920.
Veðurfar á Islandi er með þeim sérkennum
að stöku sinnum eru hafþök af ís norðan og
austan við land. Þá lokast fyrir upphitun
lofts af norðlægum upprana norðan við land
og landið verður eins konar tangi út úr
Grænlandi. Þá breytist veðurlag á íslandi
og slík ár fá einskonar „aukakulda“. Við sjá-
um ár af þessu tagi á síðustu öld, en ekki á
þessari. Þetta voru 1836, 1859, 1863, 1866,
1869, 1874, 1881, 1882 og 1892. Við lá að við
færum í þetta far 1979.
Beina línan sem liggur um myndina
þvera skáhallt gegnum súluþyrpingarnar
uppávið til hægri sýnir 0,63 hlýnun á hund-
rað áram eða u.þ.b. það sama og er á norð-
urhveli í heild. Hlýindaskeiðin tvö áður-
nefndu era samkvæmt þessari túlkun sér-
stakar sveiflur sem þurfa aðra skýringu en
aukin gróðurhúsaáhrif. Hvað veldur veit
enginn, en ýmsar skýringartilgátur hafa
verið nefndar en þær verða ekki raktar hér.
Framhaldið?
Hvert verður svo áframhaldið? Það veit
auðvitað enginn. Það gæti t.d. komið nýtt
aukahlýindaskeið. Það ætti þá e.t.v. að
verða hlýrra en hið fyrra, kannski eins og á
næstu mynd (3; „Framtíðarsýn la“).
„Framtíðin" á þessari mynd er einfaldlega
þannig fengin að gamla hlýindaskeiðinu er
bætt við línuritið í framhaldi af árinu í ár,
en nú væri byrjun þess hlýrri en var um
1920, í upphafi þess fyrra. Kannski heldur
núverandi „kuldaskeið" áfram og stendur
hátt í eina öld. Mynd 4 (.Framtíðarsýn lb“)
er þannig fengin að frávik gamla skeiðsins
frá beinu línunni er líka notað sem frávik
áranna 1998-2062 frá sömu línu. Þó er gerð
sú breyting að fjögur mestu hafís- og kulda-
árin hafa verið skorin burt að nokkra (þau
sem lenda neðan neðstu skálínunnar á
mynd 2. Ef eitthvað ámóta yrði raunin
mættum við bíða lengi eftir jafnhlýjum ár-
um og á 4. áratugnum, jafnvel þó gróður-
húsaáhrifín héldu áfram að aukast eins og
verið hefur. Vöntun á hlýjum áram á íslandi
væri því engin afsönnun á vaxandi hlýnun í
heiminum. Við gerð þessarar framlengingar
var ákveðið að láta þetta síðara kuldaskeið
einnig hanga neðan í línunni eins og hið
fyrra. Það breytir þó ekki miklu þó meðal-
fráviki fyrra kuldaskeiðsins (0,28°) yrði
bætt ofan á.
Kannski bætir hlýnunin í sig eins og
tölvureikningar virðast benda á. Niðurstöð-
ur veðurfarslíkan-reikninga virðast benda
til þess að hlýnun á næstu 100 árum verði á
bilinu 1,5° til 3° að meðaltali yfír jörðina.
Síðustu myndirnar (5; „Framtíðarsýn 2a“
og 6; „Framtíðarsýn 2b) eru eins gerðar og
myndir 3 og 4 nema hvað á þessum seinni
myndum er hlýnunin eftir 1997 sett við efri
mörkin eða 3,0°C/100 ár. Takið eftir því að
þrátt fyrir þessa miklu hlýnun koma ár sem
eru hlýrri en hlýjustu árin á 4. og 5. ára-
tugnum ekki fram fyrr en eftir 2015 í síðara
dæminu, en eftir um áratug í því síðara.
Þessi fjögur ímynduðu dæmi ætti ekki að
taka alvarlega og auðvitað verður raunvera-
leikinn einhver allt annar. Kannski kemur
hafísinn af fulium þunga aftur. Við gætum
e.t.v. fengið „aukakuldaskeið" jafn óvænt og
hlýindaskeiðin. Svo gæti auðvitað hlýnað
strax á þessu ári.
Niðurstaða
Niðurstaðan er sú að „skortur á hlýnun"
hérlendis er ekki í neinu ósamræmi við hug-
myndir um aukin gróðurhúsaáhrif. Svo
virðist sem á íslandi hafi hlýnað alveg jafn
mikið og að meðaltali á norðurhvelinu öllu
þegar til langs tíma er litið.
Höfundor er veðurfræðingur á Veðurstofu Islands.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 28. MARZ1998