Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1998, Blaðsíða 9

íWlti £ inoröurhx/eíi Jtenöar 18SD - 11S5.7
iPmulk?fnDin!o5alUilimi imf, - 1?SHD
)Heintííi(ptaíKnritHaítl!>v<DBrtrn)):iliTnot((OlmirtfcItto*omót!lÍtni)))
ihykkliine -— ttT^iniiknfyunwi'Rrtlhli
HITI á norðurhveli jarðar
1856-1997. (Úrsafni Ha-
dley-reiknimiðstöðvar
bresku veðurstofunnar
og Climatic Research
Unit við Norwich-há-
skóla á Bretlandi.) Töl-
urnar á lóðréttu ásunum
sýna frávik hita frá með-
allaginu 1951-80 í Celcí-
us gráðum.
Á öllum myndunum tóknar
þykki ferillinn 15-óra
keð|umeðaltöl.
YFIR MOLDUM
GUÐMUNDAR
GÓÐA
HITI í Stykkishólmi
1831-1997. Skásettar
punktalínur upp frá
vinstri til hægri: Miðlína,
leitni (trend) hitans yfir
tímabilið í heild (0,633°
C/100 árum). Efsta línan
er sú sama og miðlína
að viðbættum 1,5° C,
neðsta línan er 1,5° C
undir miðlínunni.
Ársmeðslhiti ii StyMtis.'hó'lmi HB31-Tia97
-1
BBHD «0 BB90 IWO VSSO H3S0 VB7B 1,330 W30 3tB5C
_________________________.avK«mn=1.--iuntoaii<ni;.niiluil_________________________________
FRAMTÍÐARSÝN. Ferlar
framlengdir með því að
bæta frávikum hlý-
skeiðsins um og fyrir
miðja öldina (og upphafi
síðara kuldaskeiðs) við
framhald leitnilínu.
Leitnilínan sýnir sem fyrr
0,633° C hitahækkun á
hverjum 100 árum.
FRAMTÍÐARSÝN. Ferlar
framlengdir með því að
bæta frávikum kulda-
skeiðsins fyrra við fram-
hald leitnilínu. Leitnilín-
an sýnir sem fyrr 0,633°
C hitahækkun á hverjum
100 árum.
i«æ ibsö iwr i8sd «« «aa >'«sd *37i) ibbc s®)£ ataffi iBSC
Framtlðarsýn .lla
FRAMTÍÐARSÝN. Eins
og mynd 3 að öðru leyti
en því að í stað 0,633° C
hitahækkunar á hverjum
100 árum er sett hækk-
unin 3,0° C á 100 árum
eftir 1997. Þetta er við
efri mörk þess sem lík-
legt er talið í skýrslum
IPCC-hópsins.
FRAMTÍÐARSÝN. Eins
og mynd 4 að öðru leyti
en því að f stað 0,633° C
hitahækkunar á hverjum
100 árum er sett hækk-
unin sett 3,0° C á 100
árum eftir 1997. Þetta er
við efri mörk þess sem
líklegt er talið í skýrslum
IPCC-hópsins.
!*** r . n ) | [ i i ,- i - III-
rrnraiioífsyn iid
EFTIR HERMANN PÁLSSON
Öllu líferni Guðmundar biskups er lýst á sömu lund og
góðum mönnum í Sólarljóðum er farið, en á hinn bóg-
inn vill ræðumaður ná sér niðri á öllum þeim sem
hröktu biskup og flæmdu hann frá kirkju sinni og hjörð.
GUÐMUNDUR Arason
biskup, einn fremsti og
umdeildasti leiðtogi ís-
lenskrar kirkju á þrett-
ándu öld, var jarðsettur
á Hólum í Hjaltadal
föstudaginn tuttugasta
mars 1237. Fróðlegt er
að kynnast frásögn Amgríms Brandssonar
ábóta af þessum atburði. Við útfarir þótti
stundum hæfa að minnast ekki einungis
þess sem hinn látni lét af sér leiða í lifanda
lífi heldur einnig hins hvernig vinir og óvinir
orkuðu á ævi hans; að lofa þá menn sem
höfðu reynst hinum látna góðir drengir og á
hinn bóginn að segja andstæðingum ræki-
lega til syndanna. Með slíku móti gat útför
orðið staður og stund til skuldaskila. í Sólar-
ljóðum er fjallað um slík skuldaskil með al-
mennum og óperusónulegum hætti. Am-
grímur ábóti lýsir útför biskups af mikilli al-
úð í Guðmundar sögu sinni. Hann eignar
ónefndum presti það spjall sem flutt var yfir
moldum Guðmundar, og er það einhver
magnaðasta líkræða sinnar tegundar sem ég
hefi nokkum tíma lesið. Hún hefst á þessa
lund:
Sælar væri kristinna manna sálur, ef þær
atgeymdi iðulega hvílík verðlaun góður mað-
ur tekur fyrir sína hjartalegu þjónustu á síð-
asta degi, sem guð slítur manninn sundur í
tvo hluti og skilur með líkama og sálu, eða
hversu ógurlegt áfelli með ávaxtalausum
harmi fordæmanda sál þröngvir með eilífri
skömm og bótalausri pínu[... ]
Síðar í ræðunni víkur klerkur að þeim
árásum sem kirkjan og forráðamenn hennar
urðu að sæta af hálfu illra manna:
Því að eigi mundi maðurinn svo ósæmi-
lega auðga sig með ferlegri fjárágirni að
kirkjumar væri sínu góðsi ræntar og kenni-
mannlegur stéttur eða biskupsstólarnir
sjálfir að herfangi gervir, og eigi heldur
mundu þeir dirfast heiftugar hendur að
leggja á kirkjunnar þjónustumenn með
meiðslum og limaláti.
Þegar sækir fram í ræðuna verður vikið
að bardögum, beinbrotum og margháttuðum
meingerðum, sem guðs vinur Guðmundur
biskup varð að þola.
Og þótt hann yrði eigi í síðustu vopnum
veginn, er eigi því síður auðfúndið hans písl-
arvætti, því að hann ástundaði ekki annað
en þola til þess eymd og ofsókn heimsins, að
hann mætti sem bestur dæmast og sem
sælastur verða í ókomnu lífi.
Öllu lífemi Guðmundar biskups er lýst á
sömu lund og góðum mönnum í Sólarljóðum
er farið, en á hinn bóginn vill ræðumaður ná
sér niðri á öllum þeim sem hröktu biskup og
flæmdu hann frá kirkju sinni og hjörð, enda
geti slíkir óvinir ekki vænst neinnar misk-
unnar í þeirri refsivist sem bíður þeirra sem
eftir að nösum lýkur.
Hvort sem Arngrímur ábóti fer með rétt
mál eða ekki um ræðu klerks, að hún sé
samin í mars árið 1237, þá getur enginn vafi
leikið á um fyrirmyndina að henni. Hún er
sniðin eftir hugleiðingum Galterusar meist-
ara og sagnaskálds í latneska kvæðabálkin-
um Alexandreis, sem Brandur Jónsson,
ábóti í Þykkvabæjarklaustri og síðar biskup
á Hólum í Hjaltadal, snaraði á íslensku og
kallaði Alexanders sögu. Eg hef ekki kannað
málið til hlítar en í fljótu bragði virðist lík-
ræðan yfir Guðmundi góða styðjast við ís-
GUÐMUNDUR biskup Arason ríður frá Hól-
um með þrjú hundruð manna. Teikning eftir
Þorbjörgu Höskuldsdóttur.
lensku þýðinguna, fremur en latneska frum-
ritið. Sprettur í Alexanders sögu fjallar um
dauða Daiusar Persakonungs:
Um þessi tíðindi talar meistari Galerus í
bók sinni: Sælar væru sálurnar, segir hann,
ef þær vissi fyrir hvað hinn góði maður tek-
ur upp fyrir sína tilstuðlan, er hann fer af
heiminum, eða hvað vondir menn eigu fýrir
höndum. Eigi mundum vér þá gefa svo mik-
inn gang ágimi eða lostasemi, og seinna
myndi þá margur svelgja sinn föðurarf eða
girnast einkum á það vín er svo væri sterkt
að varla fengi tunnan haldið. Eigi myndi
Símonar erfingjar þá svo fast brjótast til að
fá með boðnu fé fala biskupsstóla, og minna
gang hefði þá lastanna kveykja, það er herra
Nummus með hinum hæstum höfðingjum
heilagrar kristni.
Síðar minnist skáldið þess að líkami
mannsins verður svikinn af tilfýsi stund-
legra hluta og lokkar sálina til samþykkis
við sig svo að hún gleymir guði og minnist
þess ekki hvert hún skal hverfa síðan, er
skilnaður er gjörður hennar og líkamans.
Skáldið nefnir atburði sem gerst höfðu ný-
lega og minnist þá sérstaklega dráps
Tómasar erkibiskups í Kantarabyrgi árið
1170. Latneska sögukvæðið Alexandreis er
talað hafa verið ort á ámnum 1178-82. Nú
hefur því stundum verið haldið fram að
Brandur snaraði sögunni ekki fyrr en um
1260, en slíkt er ærið vafasamt. Freistandi
er að ætla að hann hafi notað latneska kvæð-
ið við kennslu í Þykkvabæjarklaustri, og
þýðingin hafi verið gerð í því skyni að létta
piltum námið. Með naumingum væri því
hugsanlegt að þýðing Brands á Alexanders
sögu hafi verið til árið 1237, svo að ónefndur
klerkur hefði getað fært sér hana í nyt. En
þá væri teflt á tæpasta vað. Hitt er þó hugs-
anlegt að líkræðan sé komin frá Amgrími
ábóta sjálfum, enn hann mun hafa skrifað
Guðmundar sögu skömmu fyrir miðja fjórt-
ándu öld.
Með því að stæla þennan kafla í Alexand-
ers sögu gerir ræðuhöfundur, hver sem
hann var, óbeinan samanburð á þeim
Tómasi Becket og Guðmundi Arasyni í
helgra manna tölu.
Höfundur er fyrrverandi prófessor við
Edinborgarhóskóla.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 28. AAARZ 1998 9