Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.1999, Blaðsíða 10

ÚTSÝNI af Dyngjuhálsi norður til Tröllac
LEITAÐ FORNRA M
LEITIN beindist að fomum hestagöt-
um um austurhluta Sprengisands og
Ódáðahraun, norður að Sellandafjalli,
til austurs að suðurhlíðum Dyngju-
fjalla (nálægt Kattbeking f 1.055 m
hæð.) þar sem nú liggur ný slóð, F910
og norðaustur af Fjórðungsöldu um
Tunguhraun. Þótt glögg ömefni á
miðhálendinu vísi til fomra þjóðleiða milli Suð-
ur-, Norður- og Austurlands er ógjömingur að
finna þessa reiðvegi þar sem uppblástur og eld-
gos síðustu alda hafa breytt yfirborði lands, og
vörður fallnar. Eftirtaldir Þingeyingar veittu
góða tilsögn um afréttarlönd: Tryggvi í Svart-
árkoti, Sveinn á Grænavatni, Sverrir í Reykja-
hlíð, Jón frá Helluvaði, Páll í Víðikeri, Finnbogi
á Geirastöðum og Svavar vegaverkstjóri á
Húsavík.
Leit að Eyvindargötu
Farið var frá Hrauneyjafossi kl. 8.00 24.8.
1998, beint norður að Halldórskvísl, en það er
nýnefni á kvísl 1,5 km innan við Háumýrar-
kvísl, hún fékk nafnið í fyrra vegna lagfæringa
á vaðinu og bökkunum beggja vegna. Þá var
ekið norður Biskupaveg inn með Þjórsá vestan
Vegamótavatna eftir raflínustæði á Sprengi,
þar er sveigt austur að Fjórðungsvatni. Þá var
ekið eftir melum og ásum sunnan Sandbúða.
Þar vom vatnsrásir og grýtt, en þegar kom að
Jökulfallinu varð enn verra að komast áfram
niður með því. Þó hafðist að klöngrast að fljót-'
inu þar sem Jökulfallið rennur í það, þama er
vont vegastæði og bleytur leynast í drögum.
Snúið var við upp með Jökulfallinu og austur
yfir það hjá fossi sem er í um 690 m hæð. Þar
komust við austur að Lækjardrögum sunnan
Stóraflæðu en þessi lækjadrög era vond yfir-
ferðar svo við sneram frá og ætluðum að reyna
sunnar þar sem fljótið er í 700 m hæð. Þar er
hugsanlegt brúarstæði að sögn og sýna loft-
myndir það einnig.
Eftir þessa ferð kemur það ennþá betur í ljós
að Eyvindargata svonefnd, sem Einar Brynj-
ólfsson lét Eyvind vísa á við handtöku hans og
Höllu, við Innrahreysi í ágúst 1772, er austan
Fjórðungsöldu. Heimildir um það era í Hrakn-
ingum og heiðavegum, 1. bindi, útg. 1949, eftir
Jón Eyþórsson og Pálma Hannesson.
Leit var hætt kl. 18.30 við Stóruflæðu og
haldið til baka vestur með Fjórðungsvatni. Þar
er sendið og dálítið mjúkt hér og þar. Við hitt-
um vegagerðarmenn frá Húsavík þegar við
komum vestur á slóðina; þeir vora að hefla suð-
ur í Nýadal.
Augljóst er að leið þeirra Einars Brynjólfs-
sonar og Fjalla-Eyvindar er sunnan og austan
Fjórðungsöldu um Tunguhraun að Hraun-
kvíslum, þar sem þær falla í Skjálfandafljót.
Síðar þarf að kanna hið foma vað á Fljótinu og
götu norður að Hitalaug ytri, norðvestan
Laufrandar. Þátttakendur í þessari könnunar-
ferð vora: Steingrímur Pálsson, Asmundur Jó-
hannsson, báðir fyrrverandi landmælingamenn
og greinarhöfundurinn. Farkostur okkar var
Ford-Eeonoline, JH-761. Síðar mun reyna á
það hvort Eyvindargata verður endurfundin
frá Grænavatni um Suðurárbotna til Suður-
lands.
EFTIR TILVISUN FJALLA-EYVINDAR
EFTIR HALLDÓR EYJÓLFSSON
Örnefni á miðhálendinu vísa Hl fornra þjóðleiða milli
landsfjórðunga, en uppblástur og eldgos hafa máð út öll
ummerki um reiðgötur og vörður eru fallnar.
Eyvindargata fundin 1998
22. september 1998 var farið að fjarskipta-
stöð á Fjórðungsöldu í 972 m. hæð og þaðan
skoðað Tunguhraunið sem er sandorpið og
sæmilega akfært; einnig sást til Fljótsins þar
sem ályktað vað og brúarstæði er. Ekið var inn
í stefnuna við hól sem er í 873 m hæð austan
Fjórðungsöldu og síðan nokkuð beint að Fljót-
inu þar sem Hraunkvíslarnar renna í það. Við
fórum yfir kvíslarnar (en þær vora mjög
ótryggar) og dálítið upp með Fljótinu í leit að
brúarstæði og vaði. Tvö álitleg brúarstæði sá-
um við, þó leist okkur mun betur á það neðra,
sérstaklega þar sem Hraunkvíslar era komnar
í Fljótið, einnig era þar lægri bakkar.
Víða má fá traust vöð á þessu svæði, við
ókum því yfir þar sem vætt var á bússum. Við
norðurbakkan komum við að heitri uppsprettu
um 30 gráða heitri. Þá var ekið í átt að Hita-
laug ytri, en sökum ókunnugleika fundum við
ekki laugina, en staðfesting fékkst á því að rétt
er farið með í gömlum bókum þegar þessari
þjóðleið er lýst, frá Hlíðarenda um
Sprengisand sunnan Fjórðungsöldu og um
Hitalaug, eftir Kolmúladal að Grænavatni um
Suðurárbotna. Nafnlaus alda er í um 15 km
fjarlægð, í 833 m. hæð, en línan er vel sunnan
hennar. Snúið var til suðurs enda áleitnum
spurningum svarað um týndar þjóðleiðir á mið-
hálendinu. Götuslóðar finnast þó engir og vörð-
ur flestar fallnar. Þykir því ráðlegast að stað-
hættir og fornar leiðalýsingar ráði mestu um
val hugsanlegra vega og raflínustæða í kom-
andi framtíð. Mjög greiðfærir sandar era frá
hól í 873 m hæð og til suðvesturs, sunnan við
poll í 770 m hæð og áfram eftir vatnaskilum
Fjórðungakvíslar og Bergvatnskvíslar á sand-
öldu móts við Sveina, en þá er komið á hina
fornu Sprengisandsleið og um 4 km eru þá að
Fjórðungakvísl.
Ferðin gekk vonum framar enda gott veður,
engar kflómetratölur voru skráðar. Tenging
F910 við Eyvindargötu svonefnda yrði við
Sandmúladalsár-drög norðvestur af Þríhyrn-
ingi og á eystri bakka Fljótsins við brú eða vað.
Sprengisandsleið til framtíðar
Farið var frá Hrauneyjafossi inn að Tjald-
kvísl á Þóristungum, þar vestur yfir Köldukvísl
á brú, en þá er komið á fomar biskupagötur frá
Haldi og norður, allt til Norður-Múlasýslu.
Hinn fomi Sprengisandsvegur liggur þama inn
sandana austan Búðárháls að Klifshagavalla-
kvísl, í um 400 m hæð, en sveigir þar upp hjall-
ana austan í Innri-Búðarhálsi og er fornum
Áfangar
1. Frá Hrauneyjafossi að Þjórsárstíflu
við Háumýrar.
80 km vegur »1,5 klst. • m.h. (meðal
hraði) 53 km.
2. Frá Háumýrum að Vegamótavötnum
um gamla vaðið á Fjórðungakvísl,
sæmilega greiðfært meðfram vörðum
(betra svolítið vestar).
28 km slóð • 1 klst. • m.h. 28 km.
3. Frá Vegamótavötnum í stefnu á vest-
urhlíðar Trölladyngju en sveigt til
vesturs þegar komið er austur fyrir
Fjórðungsöldu, þá er stefnt á lægðir
vestan Steinfells (847 m hæð) svo að
núverandi Skjálfandafljótsbrú.
35 km slóð • 2 klst. • m.h. 17,5 km.
4. Frá brúnni niður með fljótinu að aust-
an, hjá Steinfelli um Laufrönd (ásar
og ógreiðfærir melar) að vestri upp-
tökum Krossár, niður með henni að
vestan og að fljótinu, eftir Hafurs-
staðaeyrum að sæluhúsi á Réttarfit
(víða seinfarið enda engar vegabæt-
ur).
64 km slóð • 4,5 klst. • m.h. 14,2 km.
5. Frá sæluhúsinu niður með Skjálf-
andafljóti, meðfram Hrafnabjargahlið
um Suðurárhraun, á þjóðveg 843.
18 km slóð • 1,5 klst. • m.h. 12 km.
6. Um þjóðveg að Víðikeri, Svartárkoti,
norður með Sellandafjalli að Græna-
vatni og til Reykjahlíðar.
71 km. F • 2 klst. • m.h. 35,5 km.
7. Frá Mývatni suður um Sellönd og Ut-
bruna (úfið og seinfarið hraun) þá um
Dyngjufjalladal sem er mjög greiðfær,
suður á Gæsavatnaleið á móts við
Kattbeking. F910 (þarna er ný Gæsa-
vatnaleið).
87 km. F • 4 klst. • m.h. 21,8 km.
8. Frá Dyngjufjöllum vestur að Fjalls-
enda eftir F910, um hraun og mela
norðan og vestan Þríhyrnings um
Efribotna að brú Skjálfandafljóts.
61 km. F • 3,5 klst. • m.h. 17,5 km.
9. Frá Skjálfandafljótsbrú eftir vegi 910 í
Nýjadal.
31 km. F • 1,0 klst. • m.h. 31 km.
10. Frá Nýjadal um veg F26 að Hraun-
eyjafossvirkjun.
103 km. F • 2,5 klst. • m.h. 41,2 km.
Alls 578 km. Engin stopp eða útsýnis-
krókar eru tekin með í km eða klst. Ferð-
in gekk áfallalaust, einbíla. Aðstoðarmað-
ur í ferðinni var Sindri Sighvatsson.
Nokkur fróðleikur varð af ferðinni, sem
gagnast getur ef raflínur og vegi þarf að
leggja um hálendið milli Suður-, Austur-
og Norðurlands.
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 15. MAÍ 1999