Lesbók Morgunblaðsins - 07.11.1998, Blaðsíða 3

LESBÖK MOH(,l M!I \I)SI\S ~ IMENMNG IJSIIIt
43. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
80/90 Speglar samtímans
heitir sýning sem var opnuð í Listasafni ís-
lands í gærkvöldi. Hér er á ferð stærsta yfir-
litssýning evrópskrar og bandarískrar sam-
tímalistar sem nokkru sinni hefur verið sett
upp hér á landi. Á henni eru verk í eigu
samtímalistasafnsins í Ósló, Museet for
samtidskunst, og nær úrvalið til verka úr
eigu safnsins frá siðustu tveimur áratugum.
Verkin á sýninguna voru valin í samráði
Listasafns Islands og Museet for
samtidskunst með það fyrir augum að gefa
sem breiðasta yfirlitsmynd af straumum og
stefnum í myndlist samtímans.
fslenski skrautgarðurinn
Skrautgarðurinn íslenzki á sér ekki langa
sögu og sjálfsagt vita ekki margir að sá elzti
er á bænum Skriðu í Hörgárdal. Á síðustu
öld voru skipulagðir og ræktaðir skraut-
garðar á Akureyri og í Reykjavík; þar á
meðal garðurinn sem Tryggvi Gunuarsson
teiknaði við Alþingishúsið. Aðrir þekktir
skrautgarðar eru Skrúður Sigtryggs á Núpi
og garður Guðbjargar í Múlakoti. Um ís-
lenzka skrautgarðinn fjallar Einar G. Sæ-
mundsen landslagsarkitekt á tvítugsafmæli
Félags landslangsarkitekta.
Kalifornía
var fyrirheitna landið á stríðsárunum þeg-
ar námsmenn gátu ekki lengur farið til
Evrópu. Halldór Þorsteinsson, sem hafði
verið í Berkeley, segir frá því í grein um
Kaliforníu í nýju og gömlu ljósi, að íslenzki
hópurinn hafi haldið sig þétt saman,
kannski um of. Hann flutti sig til Los Ang-
eles 1943 og þar var önnur íslendinganý-
lenda. Landarnir vöndu komur sínar í hús
þar sem Guðmundur Jónsson söngvari var
húsráðandi; þangað kom Sverrir Runólfs-
son sem síðar „blandaði á staðnum", Örlyg-
ur listmálari Sigurðsson og fleirl. Halldór
lýsir einnig þeirri Kaliforníu sem hann sá á
ferðalagi löngu síðar.
Þjóðminjasafnið
er á tímamótum. Framundan eru miklar
breytingar og af því tilefni hefur blaðamað-
ur Lesbókar rætt við Sturlu Böðvarsson,
formami Þjóðminjaráðs, og Þór Magnússon
þjóðminjavörð um þær breytingar sem fyr-
irhugaðar eru og safnstjórinn, Guðný
Gerður Gunnarsdóttir lýsir fyrirætlunum
sínum. Um það hvernig nútíma þjóðminja-
safn á að vera eru skiptar skoðanir og til
þess að bregða Ijósi á fleiri sjónarmið hefur
Lesbók rætt við sjálfstæðan sýningarhönn-
uð, Björn G. Björnsson og Sigurjón Jó-
hannsson leikmyndahönnuður segir einnig
álit sitt.
FORSÍÐUMYNDIN er í eigu ÞjóSminjasafnsins og birt í tilefni umfjöllunar um safnið.
Myndin er af íslenzkum 18. aldar sveitabæ og er úr Ferðabók Eggerts Ólafs-
sonar og Bjama Pálssonar.
RÖGNVALDUR FINNBOGASON
ÞÚ BÍÐUR
Ég veit þú bíðui’ mín
handan við dyrnar
hljóður og þungbúinn
en ég er að hlusta
á söng sumargesta minna
úr tjarnai'sefinu.
Þeh- spegla sig í lygnunni
engin vindhviða gárar vatnið
og sólin gengur seint til viðar,
rauðhöfðaönd og álft
óðinshani og iómur
og duggöndin fagra
segja mér drauma sína.
Hví skyldi ég haska mér
um dyr þínar?
Ég veit að haustið kemur
með myrkur í fanginu
en þangað til hlusta ég
á sönginn
á nið árinnar,
tala við sólina og hafið
um tímann
og það sem er handan við dyrnar.
Rögnvaldur Finnbogason, 1927-1996, var Hafnfirðingur að uppruna, nam guðfræði
og var sóknarprestur víða um land, síðast á Staðastað á Snæfellsnesi. Fyrri Ijóðabók
hans, sem vakti verulega athygli, Hvar er land droumo?, kom út 1995 og sú síðari,
Heilsa og kveðjo, kom út á sama ári og hann féll frá.
RABB
KIMNIGAFA
ftir því sem erlendar slettur
gerast ágengari við íslenskt
mál heyrast sjaldan góð og
gegn orð sem hafa þróast
með þjóðinni um aldaraðir og
fela í sér visku kynslóðanna.
Þar á meðal er orðið kímni-
gáfa. Það er svo gegnsætt að
engra útskýringa er þörf en ekki veit ég
til þess að í tungum annarra þjóða séu til
viðlíka samsetningar. Við eigum einnig
orðið spauggreind sem er tæplega eins
þjált en felur í sér svipaða hugsun, nefni-
lega þá að sérstaka hæfileika þurfi til að
sjá heiminn í spaugilegu Ijósi.
í allri þeirri litningaumræðu sem farið
hefur fram að undanfömu vaknar sú
spurning hvort kímnigáfa sé arfgeng og
hvort fínna megi genið, sem stjórnar
henni, á sama hátt og talað er um genin
sem gera menn að alkóhólistum eða af-
brotamönnum. Að minnsta kosti er ekki
fyrir það að synja að meiri glaðværð ríkir
í sumum fjölskyldum en öðrum og dæmi
eru um að spaugsemi gangi mann fram af
manni. Og svo ég geri mig seka um
svolitla aulafyndni væri ekki ónýtt að
hafa upp á þessu geni og lækna með því
nokkra af þeim endemis fylupúkum sem
stöðugt verða á vegi manns. Það dugir
kannski ekki alveg því að mér skilst að
nútímasálarfræði hafi fært sönnur á hið
forna spakmæli úr Njálu að fjórðungi
bregði til fósturs. Samkvæmt því er ein-
staklingur, sem elst upp í umhverfi þar
sem mikil rækt er lögð við bros og gleði,
líklegur til að þroska með sér þennan eig-
inleika að minnsta kosti að einum fjórða.
En hvort sem kímnigáfan en meðfædd,
áunnin eða hvort tveggja í bland hefur
hún ekki ævinlega þótt æskilegur eigin-
leiki. Svo er að sjá sem hún hafi verið for-
dæmd á blómatíma rétttrúnaðarins sem
leit á jarðvistina sem allsherjar táradal
og í bókmenntum frá þeim tíma er fátt
eitt sem vakið getur nútímamanni bros og
hlátur. A hitt ber að líta að spaugsemi
fylgir tískunni hverju sinni. Gömul kona,
sem ég þekkti í æsku minni, gat hlegið
sig máttlausa í hvert sinn sem Heljarslóð-
aroiTustu Benedikts Gröndals bar á góma
en mér hefur aldrei stokkið bros við lest-
ur þeirrar bókar. Tæplega hefur höfund-
ur Njálu ætlast til að lýsing hans á vopn-
fími Gunnars á Hlíðarenda vekti kátínu
en sjaldan er eins mikið hlegið í Njálu-
tímum hjá mér og þegar kappinn stekkur
hæð sína í öllum herklæðum og sveiflar
sverðinu svo hratt að þrjú sjást á lofti.
Skemmtanaþörfin virðist hins vegar
hafa fylgt mannkyninu frá öndverðu. Um
það vitna ýmsar heimildir og kómedíur
frá tímum Forn- Gríkkja hafa staðist tím-
ans tönn og hvers kyns tískusveiflur á
þessum vettvangi. Góðir farsar, sem
byggja á orðaleikjum, tvíræðni og mis-
skilningi geta orðið klassískir séu þeir
samdir af skynsamlegu viti. Svo virðist
nefnilega sem viskan sé klassísk hvort
sem hún birtist okkur í sorg eða gleði og í
þessu ljósi skulum við skoða orðið kímni-
gáfa en það felur í sér miklu dýpri merk-
ingu heldur en rómanska orðið húmor
sem virðist nú allsráðandi.
I samfélagi nútímans sjá herskarar at-
vinnumanna um að kitla hláturstaugar al-
mennings. Við höfum teiknimyndir, gam-
ansögur og farsa og Spaugstofuna auk
allra erlendu skemmtiþáttanna með dósa-
hlátrinum. Þar að auki fara menn með
gamanmál á misjöfnum kostum í innlend-
um og erlendum ljósvakamiðlum, á
skemmtistöðum, árshátíðum og öðrum
mannamótum. Að sjálfsögðu kemur þetta
framboð til móts við mikla eftirspurn eftir
skemmtun. Skemmtanaþörfin getur orðið
að fíkn en það sem verst er: fólk vill ekki
skemmta sér heldur láta skemmta sér.
Menn verða óvirkir þolendur og þegar
upp er staðið fyllast þeir gjarnan tómi því
að þeir sjálfír eiga sjaldan hlutdeild í
þessari skemmtun. Hana skortir hina
hárfínu, notalegu tilfinningu sem fylgir
þroskaðri kímnigáfu og er ekki fólgin í
því að hlæja þegar einhver dettur á rass-
inn, fær framan í sig rjómatertu eða segir
klósettbrandara.
Orðið kímnigáfa hefur orðið til í samfé-
lagi þar sem fátt var til skemmtunar, þar
sem dans var bannaður og hvers kyns
léttúð talin syndsamleg. I þessu samfé-
lagi skiptust á plágur og fjárfellir og öll
óáran þótti refsing fyrir óguðlegt athæfi.
Prestar og aðrir embættismenn kepptust
við að hræða það sem eftir var af líftór-
unni úr mörlandanum með sögum af valdi
myrkrahöfðingjans sem var yfir og allt
um kring. Til að lifa af þessi ósköp
spunnu menn af miklu hugviti sögur af
bragðarefnum Sæmundi fróða, sem hafði
þann í neðra að svo miklu ginningarfifli
að þrautpíndur almúginn gat brosað,
jafnvel hlegið og hrist af sér óttann um
sinn. Gamla konan, sem hló hástöfum að
Heljarslóðarorrustu, gat ekki ímyndað
sér neitt fyndnara en að sjá hátignarlega
konunga og fylgifé dubbað upp í vaðmáls-
brækur og bregða fyrir sig málfari sem
tíðkaðist í Skagafirði þegar hún var ung
og svalt heilu hungri. Og skyldu ekki allir
Clintonbrandararnir, sem hafa riðið hús-
um að undanförnu, vera sömu ættar þótt
misgóðir séu?
Ekki er mér kunnugt um hvort stöðluð
gi-eindarpróf reyna á skopskyn manna
eða kímnigáfu. Sé ekki svo tel ég lítið
mark á þeim takandi því að þessi eigin-
leiki er flestum öðrum haldbetri í hörðum
heimi. Hann getur bægt frá ótta og gert
lítið úr valdsmönnum. Hann getur verið
svolítið kvikindislegur á stundum ojg sum-
um finnst hann einmitt bestur þá. I þeim
hópi er ég ekki. Mér finnst kímnigáfan
hollust þegar ég get beint henni að sjálfri
mér og mínu nánasta umhverfi og ég held
að við höfum öll gott af því að sjá okkur
sjálf í spaugilegu Ijósi endrum og sinnum.
Það kemur í veg fyrir að við tökum okkur
alltof alvarlega og það kennir okkur að
bera þjáningar því að sorgin og gleðin
eru systur.
Orðið gáfa er dregið af sögninni að gefa
og af sömu sögn er komið nafnorðið gæfa.
Þótt gáfur gangi í arf samkvæmt litninga-
fræðunum gegnir ekki sama máli um
gæfuna því að hún kemur annars staðar
frá. Hinn gæfusami þroskar þá eiginleika
sem honum eru gefnir, þar á meðal einn
þann elskulegasta, þ.e. kímnigáfuna.
Þetta má lesa úr íslensku máli.
GUÐRÚN EGILSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. NÓVEMBER 1998 3