Lesbók Morgunblaðsins - 19.07.1997, Blaðsíða 13

dánir að hún hafði fyrir löngu gefist upp á
að fylgjast með.
Frú Schmidt hikaði lítilsháttar áður en
hún sagði gömlu konunni hin miklu gleðitíð-
indi. Hún hafði heyrt að gamalt fólk gæti
hreinlega dáið af gleði. En sú varð ekki
raunin hér, þvertámóti virtist amma ekkert
sérlega hrifin.
- Ég vil helst vera í friði, sagði hún
áhyggjufull. Ég er svo þreytt, og ég vil frek-
ar vera ein þegar presturinn kemur.
- Presturinn? Frú Schmidt leit undrandi
á hana. Hvaða prestur?
- Þessi með kaffið. Presturinn kemur
alltaf með pund af kaffi til allra sem verða
hundrað ára.
- Það held ég ekki, sagði frú Schmidt.
Það getur verið að það hafi verið gert á
stríðsárunum, en það er ekki þannig lengur.
- Jújú, ég veit það. Frú Madsen dýfði
smáköku í kaffið.
- Heyrðu mig nú, amma. Það fór alltaf
í taugarnar á frú Schmidt ef fólk var ekki
nægilega þakklátt fyrir það sem hún gerði
fyrir það. Við ætlum að gefa þér gjöf. Er
ekki eitthvað sem þú óskar þér?
- Nei, það held ég ekki. Frú Madsen
hugsaði sig um. Jú, mig vantar nýja inniskó.
- Nýtt útvarpstæki kannski? Frú
Schmidt lét sem hún hefði ekki heyrt þetta
um inniskóna.
- Ég á útvarpstæki, sagði frú Madsen.
- Já en það er gamalt og lélegt. Þú þarf
að fá nýtt og gott tæki.
- Ég vildi nú frekar fá inniskó, sagði frú
Madsen.
Þótt frú Madsen kærði sig ekki um neitt
tilstand haggaði það ekki áætlunum frú
Schmidt. Að sjálfsögðu átti að hylla gömlu
konuna og að sjálfsögðu átti hún að fá út-
varpstæki. Hvernig átti svona gömul mann-
eskja að vita hvað hún sjálf vildi. Hún hélt
áfram undirbúningi af tvöföldum krafti, og
þegar afmælisdagurinn rann upp var allt
tilbúið. Hún hafði meira að segja enn meiri
glaðning í pokahorninu handa ömmu og hún
mætti heima hjá henni svolítið á undan hin-
um ættingjum til að segja henni frá því.
- Veistu hvað, amma, sagði hún hreyk-
inni röddu. Ég hef séð til þess að það komi
maður frá blaðinu til að taka viðtal við þig.
- Maður frá blaðinu? Frú Madsen virtist
hálfringluð. Er ég ekki búin að borga?
- Jú amma, hann kemur til að tala við
þig, af þvi að þú átt hundrað ára afmæli.
- Ég borga að minnsta kosti ekki tvisv-
ar, sagði frú Madsen.
Frú Schmidt leist stöðugt verr á hana.
Um tvöleytið byijuðu gestirnir að koma
og brátt var stofa gömlu konunnar full af
háværum ættingjum á öllum aldri. Olga
gekk um og bauð portvín og kransaköku. í
tilefni dagsins hafði hún klætt sig eins og
stofustúlka og það fór henni hræðilega.
Frú Schmidt hélt svolítla ræðu fyrir af-
mælisbarnið og hún nefndi það aðeins fjórum
sinnum í ræðunni, hver hefði átt frumkvæð-
ið að veisluhöldunum. Síðan var hrópað fer-
falt húrra og sungið: Hún lengi lifi. Frú
Madsen sat og var ráðvillt á svipinn.
Stóra stund hátíðarinnar rann upp þegar
Egon kom með fjölskyldugjöfina, útvarps-
tækið fína, inn í stofuna. Það heyrðist að-
dáunarkliður frá samkomunni, að undanskil-
inni frú Madsen, þegar hann lyfti tækinu
upp úr kassanum. Það var sannarlega glæsi-
legt, með þvílíkum flölda af tökkum að það
var gersamlega útilokað að frú Madsen
myndi nokkurn tíma geta lært á þá alla.
Einbeittur á svip fjarlægði Egon gamla
útvarpstækið hennar frú Madsen, sem hún
hafði fram til þessa verið ánægð með.
- Ég tek það með mér í búðina og sel
það fyrir þig, sagði hann. Ég fæ sjálfsagt
nokkrar krónur handa þér fyrir það.
- Takk. Frú Madsen, sem hafði hugsað
sér að laumast til að nota áfram gamla
tækið sitt, skildi að hún hafði nú hlustað á
útvarp í síðasta sinn í lífinu.
Það kom í ljós að nýja tækið gat ómögu-
lega staðið á borðinu þar sem það gamla
hafði staðið. Borðið var allt of lítið. Egon
sópaði saman fjöldanum öllum af postulíns-
hundum sem stóðu á kommóðunni og kom
útvarpstækinu fyrir þar.
- Sjáðu nú til, sagði hann, þegar hann-
hafði tengt tækið. Ef þú vilt til dæmis hlusta
á Ameríku, þá ýtirðu á þennan takka hér,
og snýrð svo þessum til vinstri. Þessi hérna
hækkar og lækkar og þessi takki er fyrir
háu tónana og þessi þarna fyrir þá djúpu.
Frú Madsen sem örugglega dreymdi ekki
um að hlusta á Ameríku, var óhamingjusöm
á svipinn.
- Þetta er afbragðsgott útvarpstæki,
sagði Egon, því honum fannst gamla konan
ekki nándar nærri nógu hrifin. Það er hæ-fæ
steríó, með stuttbylgju og sjálfvirkum bal-
ans.
Þessar upplýsingar gerðu gömlu konuna
bara óttaslegna. Hún ók sér órólega í stóln-
um til að reyna að komast eins langt og
hún gat frá þessum hræðilega hlut.
- Amma er alveg yfirkomin af hrifningu,
hvíslaði frú Schmidt til nærstaddra. Ég held
að hún hafi viknað.
Það héldu hin líka.
Meðan á sýningunni stóð birtust blaða-
maður og ljósmyndari. Frú Schmidt færði
ömmu inn i horn í hinni stofunni. Henni
fannst það vera skylda sín að aðstoða hana
við viðtalið.
- Ertu með kaffið? Spurði frú Madsen,
þegar blaðamaðurinn óskaði henni til ham-
ingju.
- Hvaða kaffi? Hann leit undrandi á
hana.
- Þetta er ekki presturinn, amma, sagði
frú Schmidt. Þeir eru frá blaðinu.
- Ég er búin að borga, ungi maður, sagði
frú Madsen.
- Við viljum gjarna fá að spyija þig nokk-
urra spurninga í tilefni dagsins, sagði blaða-
maðurinn.
- Já, ég borga ekki tvisvar. Frú Madsen
hristi höfuðið.
- Þú verður að tala hátt, sagði frú
Schmidt, sem fór svolítið hjá sér fyrir hönd
gömlu konunnar. Amma heyrir ekki vel leng-
ur.
- Þú ert mjög vel ern eftir aldri, hrópaði
blaðamaðurinn, sem vissi vel hvernig hundr-
að ára gamalt fólk er venjulega.
- Já, já, frú Madsen kinkaði kolli. Hún
hafði ekki hugmynd um hvað hann sagði.
- Ömmu hefur hrakað svolítið í seinni
tíð, upplýsti frú Schmidt. Hún á erfitt með
að hreyfa sig.
- Já einmitt. En annars er hún hraust
og hress, það get ég vel skrifað. Og hún
hefur góða sjón og heyrn ennþá býst ég við.
- Amma heyrir reyndar svolítið illa og
hún sér heldur ekki mjög vel.
- En miðað við aldur, sagði blaðamaður-
inn, getur maður sagt að hún sé alveg ótrú-
lega hress.
- Um hvað eruð þið að tala? Frú Madsen
fannst hún vera orðin utanveltu í samtalinu.
- Við erum að tala um þig, hrópaði blaða-
maðurinn. Þú hlýtur að muna eftir mörgu,
þú sem hefur lifað svona lengi.
- Já ég man það vel, sagði frú Madsen.
Ég man vel að ég er búin að borga.
- Manstu t.d. nokkuð eftir stríðinu átján-
hundruð og . .. ?
- Stríðið. Frú Madsen hugsaði sig um.
Jú, ég man vel eftir því. Það voru margir
Þjóðveijar, sem gengu um og sungu, og svo
flautaði loftvarnarflautan og við fórum öll
niður í kjallarann. Svo var Hitler líka . . .
og Englendingar komu .. .
- Ekki það stríð amma, sagði frú Schmidt
pirruð. Það var miklu seinna.
Blaðamaðurinn sagði að það skipti ekki
máli. Hann vildi bara að lokum fá að vita
hver gamla konan teldi sjálf að væri ástæð-
an fyrir því að hún hefði náð þessum háa
aldri.
- Hefur amma þín verið sérstök bind-
indismanneskja eða stundað íþróttir eða eitt-
hvað annað sérstakt sem við getum skrifað?
spurði hann og sneri sér að frú Schmidt.
- Ne-ei, eftir því sem ég best veit hætti
hún að reykja fyrir aðeins örfáum árum.
- Nú, þá hefur tóbakið haldið henni
ungri, áleit blaðamaðurinn.
Svo þurfti að taka fáeinar myndir. Afmæl-
isbarninu var stillt upp með dagblað fyrir
framan sig til að sýna að hún gæti enn les-
ið gleraugnalaust. Ljósmyndarinn var að
fara að smella af, þegar það uppgötvaðist
að dagblaðið var á hvolfi en því var snar-
lega kippt í liðinn.
- Jæja, sagði hann. Sittu svo eins og þú
sért að lesa í blaðinu.
Frú Madsen kipptist við þegar ljósið á
flassinu leiftraði. Hún missti dagblaðið á
gólfið og seig saman í stólnum. Andartak
héldu þau að hún hafði dáið af sjokkinu,
en með sameinuðum kröftum tókst þeim að
lífga hana við.
Ljósmyndarinn heimtaði að fá að taka
aðra mynd, og honum til mikillar undrunar
lifði hún seinni myndatökuna líka af.
- Ég átti svei mér ekki von á því, viður-
kenndi hann fyrir blaðamanninum þegar þeir
stóðu á tröppunum fyrir utan.
Frú Madsen gamla var aftur dregin inn í
samkvæmið í hinni stofunni. Það fyrsta sem
hún spurði um, var hvort presturinn væri
búinn að koma. Það var hann ekki.
í fjarveru hennar höfðu gestirnir dregið
sig saman í smáhópa sem spjölluðu ákaft
saman. Flestir höfðu ekki séð ættingjana
lengi og sumir höfðu aldrei hist áður. Frú
Schmidt gekk á milli og spjallaði svolítið við
hvern og einn til að komast að því hvernig
þeir væru skyldir henni þótt fæstir virtust
hafa nokkurn áhuga á því. Hópur unglinga
var að kynna sér nýju græjurnar hennar
ömmu og hávaðinn í útvarpinu yfirgnæfði
næstum öskrin í barna-barna-barna-barninu,
sem leið ekki sérlega vel. Það kom sér vel
fyrir frú Madsen að vera farin að tapa heyrn.
Hún sat ein og yfirgefm, óhamingjusöm á
svipinn og beið bara eftir því að presturinn
kæmi með kaffið. Gestirnir höfðu smám sam-
an steingleymt að hún væri til, aðeins frú
Schmidt kom af og til og spurði hvort henni
þætti ekki gaman að allir ættingjarnir skyldu
hafa komið til hennar, og gamla konan sagði
jú og varð enn óhamingjusamari á svipinn. v
Loks kom að því að gestirnir tíndust í
burtu. Frú Madsen fannst sem þeir hefðu
verið þarna í marga daga. Einn af öðrum
kom og kvaddi hana og fjórir þeirra sögðust
myndu koma aftur þegar hún yrði tvö hund-
ruð ára og hlógu mikið að eigin fyndni. Þeg-
ar Egon kvaddi bað frú Madsen hann endi-
lega að slökkva á útvarpinu. Sjálf hafði hún
enga hugmynd um hvernig ætti að slökkva
og hún sá fram á það sér til skelfingar að
í húsinu yrði stöðugur hávaði það sem hún
ætti ólifað.
- Frú Schmidt fór síðust af öllum.
- Var þetta ekki góður dagur amma? ^
spurði hún.
Frú Madsen kinkaði kolli.
- Ég skil bara ekki af hveiju prestur-
inn ... byijaði hún.
- Hættu nú að tala um þennan prest,
sagði frú Schmidt. Henni var smám saman
orðið meinilla við þennan fjárans prest.
Á skrifstofu fréttablaðsins var blaðamað-
urinn að leggja síðustu hönd á viðtalið við
gömlu konuna.
„Frú Madsen er ung í anda eins og hún
væri fimmtug“ var fyrirsögnin. „Getur lesið
blaðið sitt gleraugnalaus.“
„Frú Madsen segir frá því þegar Prússarn-
ir ruddust yfir Jótland."
„Segir sjálf að tóbakið hafi haldið henni
ungri.“
Ég held sannarlega að ég hafi glatt
hana ömmu með því að undirbúa þessa veislu,
sagði frú Schmidt um kvöldið við manninn
sinn.
- Það var gott að þú gerðir það. Það var
verst að ég skyldi ekki geta komið, sagði
hann og leit undan.
- Það er alltaf svo góð tilfinning að hafa
gert eitthvað til að gleðja aðra, sagði frú
Schmidt. Ég hef heldur ekki gert svo mikið
fyrir hana ömmu hingað til.
- Nei, eiginlega ekki, sagði maðurinn
hennar.
Olga hjálpaði frú Madsen í rúmið.
- Þetta hefur verið alltof erfitt fyrir þig,
sagði hún. Nú skaltu bara sofa.
- Ertu viss um að presturinn hafi ekki
komið? spurði frú Madsen.
- Hann kemur sjálfsagt á morgun, sagði
Olga huggandi. Heldurðu það ekki?
Frú Madsen hinkaði kolli með tárin í aug-
unum.
Olga hjálpaði henni upp í rúmið og breiddi
teppið þétt ofan á hana.
- Sofðu nú reglulega rótt og vel, sagði
hún og slökkti ljósið.
Augnabliki síðar var frú Madsen sofnuð.
Hana dreymdi að presturinn kæmi og gæfi
henni heilan sekk fullan af kaffi. í þakklætis-
skyni gaf hún honum nýja útvarpstækið sitt.
styðja að lagt verði alheimsbann við notkun
jarðsprengja.
Sýningin í Maasai mun verða sett upp í
allmörgum Afríkuríkjum þegar henni lýkur
og fregnir herma að forstöðumenn lista-
safna í Evrópu hafi spurst fyrir um sýning-
una.
Sjálfur er hann mjög ánægður og segir
að tilgangi sínum sé þá náð ef honum tak-
ist að vekja sem mesta athygli. Hann telur
að listsköpun þurfi ekki að vera grafalvar-
leg jafnvel þótt til stuðnings stóralvarlegum
málum sé og bendir á skrif rithöfunda fyrr
og síðar sem hafi skrifað í léttum dúr en
náð meiri áhrifum en ýmsir sem ekki hafi
getað sleppt hátíðleikanum.
Hann komst í kynni við logsuðu og
vinnslu úr brotajárni þegar hann var nem-
andi í Kenyattaháskólanum. Það var árið
1986 þegar stúdentar gerðu uppreisn og
voru reknir úr skólanum. Þá fékk hann starf
við logsuðu í álveri og lærði hana þar. Eft-
ir að hann og flestir stúdentanna komust
aftur í náðina og fengu að halda áfram í
skólanum dundaði hann sér við logsuðu í
frístundum sínum og segist hafa skemmt
sér við að gera sem fáránlegust verk.
Eftir að hann lauk námi hefur hann síð-
an snúið sér nánast einvörðungu að þessu
og þegar Alþjóða Rauði krossinn bað hann
nýlega um verk segist hann hafa orðið him-
MANNESKJA sem hefur misst fót.
HUÓÐFÆRALEIKARI.
inlifandi vegna þess að fram að því hefði
verið á mörkunum að sumir tækju það alvar-
lega sem hann var að fást við.
Verkin eru fáránleg eins og
jarösprengjurnar
Kioko hefur einnig tekist að fá ýmsa
afríska listamenn í lið með sér enda er
ekki vanþörf á því nýstofnaður sjóður í
þessu skyni er enn heldur mjósleginn. Á
áðurnefndri sýningu segist Kioko skipta
verkunum niður eftir því hvaða boðskap
þau flytja. Þar er til dæmis brotajárns-
hljómsveit með gítara og trompeta og þar
er verk af konu og barni og í þeim er sér-
stæð hreyfing enda segir hann þau vera á
flótta.
Fleiri af verkunum sýna fólk á flótta
og svo eru önnur af fólki sem orðið hefur
fórnarlömb og misst handlegg eða fót.
Síðasti hluti sýningarinnar tengist von-
inni, skúlptúr af barni innan um járnlauf
og fjöldi fólks er að ryðja sér braut gegn-
um laufskrúðið til barnsins þar sem allir
geta verið öruggir.
Verkin er gríðarstór og mikil um sig
öndvert við „leikföng dauðans" eins og
jarðsprengjur eru stundum kallaðar.
011 eru verkin í ákveðnum fáránleika.
„Þau eru geggjuð," segir hann. „Eins og
jarðsprengjur eru.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 19. JÚLÍ 1997 1 3
T