Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1997, Blaðsíða 15

SÍÐASTI RÓM-
ANTÍKERINN
Minnst er 100 ára ártíðar Johannesar
Brahms um þessar mundir
Johannes Brahms
JOHANNES Brahms var
eitt síðasta tónskáld róman-
tísku stefnunnar. Hann bast
engri konu tryggðaböndum
og fann seint ró í hjarta
sinu. Hann var umdeildur
maður en er hann lést, fyrir
réttum eitt hundrað árum,
var hans minnst sem mesta
tónskálds á sinni tið.
Faðir Brahms var tónlist-
armaður, móðirin sauma-
kona og sautján árum eldri
en eiginmaðurinn. Johannes
fæddist árið 1833 og reynd-
ist hafa erft tónlistarhæfi-
leika föðurins. Hann lærði á
fiðlu, selló, horn og píanó
og hann var ekki hár í loft-
inu þegar hann fór að leika
með föður sínum á vafasöm-
um knæpum í Hamborg.
Fuilyrt hefur verið að það
hafi sett mark sitt á Brahms
ævilangt, að hann hafi
þrettán ára gamall kynnst
dreggjum þjóðfélagsins.
Tíu ára gamall hóf Jo-
hannes nám hjá píanóleikar-
anum Eduard Marxen, sem sá
fljótt hversu efnilegur tónsmiður
hér var á ferð. Kenndi hann Jo-
hannesi undirstöðuatriði í tónfræði
og tónsmíðum og kynnti hann fyr-
ir tónlist Mozarts, Haydns og
Bachs. Þeirra áhrifa gætti mjög í
tónlist Brahms.
Slraumhvörl
i Diisseldorf
En það var erfitt fyrir fjórtán
ára dreng að vera i tónlistarnámi,
í skóla og að spila á knæpum og
hann var á barmi taugaáfalls, þeg-
ar gæfan snerist honum i vil. Fjöl-
skylduvinur bauð honum að dvelj-
ast á sveitasetri sínu og þar kynnt-
ist Brahms í fyrsta sinn sveitasæl-
unni og náttúrunni.
Á næstu árum stundaði hann
tónlistarnámið af kappi, samdi og
lærði, en 1853 urðu straumhvörf
í lífi hans er hann var kynntur
fyrir tónskáldinu Robert Schu-
mann og eiginkonu hans, píanó-
leikaranum Clöru. „Brahms kom í
heimsókn, hann er snillingur,“
skrifaði Schumann í dagbók sína
og Clara var ekki síður hrifin, sagði
hann sendan af guði. Án þess að
Brahms hefði hugmynd um, skrif-
aði Schumann grein um hann í
Neue Zeitschrift fiir Musik þar sem
hann spáði tónlistarlegri endurnýj-
un með tilkomu hins „unga arnar".
Brahms varð þekktur um gjöi-v-
allt Þýskaland í einni svipan, áður
en ein einasta nóta hafði verið
gefin út eftir hann. Brahms fór
varlega í sakirnar, gaf lítið út,
enda mætti hann ekki alls staðar
skilningi, víða skildu menn einfald-
lega ekki hvað hann var að fara.
Samband hans við Schumann-
hjónin jókst, og þegar geðveiki
Roberts ágerðist, aðstoðaði
Brahms Clöru á alla lund, svo að
hún gæti séð ijölskyldunni far-
borða með því að koma fram á
tónleikum.
Aóeins vinir
Samband Brahms og Clöru varð
æ nánara, þrátt fyrir að hann
væri 14 árum yngri, en fullyrt
hefur verið að það hafi eingöngu
verið platónskt. Dauði Roberts árið
1856 varð ekki til þess að styrkja
það, skömmu síðar ákváðu þau að
vera aðeins vinir, þrátt fyrir ástina
hvort á öðru. Ekki er vitað hvers
vegna þetta varð, getum hefur
verið leitt að því að kynni Brahms
af knæpulífinu í Hamborg, er hann
var á viðkvæmum aldri, hafi sett
óafmáanlegt mark á hann. Brahms
átti síðar í lauslegum samböndum
við ýmsar konur, en bast engri
þeirra tryggðaböndum.
Hann hélt góðu sambandi við
Clöru, sendi henni allar tónsmíðar
sínar til að fá álit hennar. Hún og
fiðluieikarinn Joseph Joachim urðu
ötulustu baráttumennirnir fyrir því
að koma tónlist Brahms á fram-
færi, en þeir voru margir sem voru
lítt hrifnir, og þá enn síður af tón-
skáldinu, sem hafði orð á sér fyrir
að vera skapstór og kaldhæðinn
með afbrigðum. Sagt er að Brahms
hafi eitt sinn yfirgefið samkvæmi
með þeim orðum að væri einhver
þar sem hann hefði ekki móðgað,
bæðist hann afsökunar á því.
Tiunda sinfónian
Brahms var hins vegar feiminn
maður, og mikill vinur vina sinna,
studdi þá á alla lund. Þeirra á
meðal var Anton Dvorak sem hann
aðstoðaði í upphafi ferilsins. Dauði
móður Brahms, og ýmis annar
missir, varð honum yrkisefni í
Þýskri sálumessu, sem var frum-
flutt árið 1867. Hún hlaut blendn-
ar viðtökur en varð þó til þess að
staðfesta getu Brahms og stöðu í
þýskri tónlist. Níu árum seinna
sendi hann frá sér fyrstu sinfó-
níuna. Stjórnandinn Hans von
Bulow kallaði hana raunar „tíundu
sinfóníuna", þar sem hann taldi
að með henni væri loksins kominn
fram á sjónarsviðið verðugur arf-
taki níu sinfónía Beethovens.
Ári síðar var önnur sinfónía
Brahms gefin út og hún varð til
þess að hann fékk loks viðurkenn-
ingu í heimaborg sinni, en honum
var þó aldrei treyst til að verða
stjórnandi Hamborgarfílharmón-
íunnar, þrátt fyrir að hann hafi
án efa verið hæfur til starfans.
Hann settist að i Vín, þar sem
honum féll betur að búa en í Þýska-
landi. Þegar langt var liðið á ævina,
naut hann viðurkenningar og gat
hann lifað af tónsmíðunum, þurfti
ekki lengur að ferðast um til tón-
leikahalds. Hann gat snúið sér að
því sem honum þótti best, semja
tónlist og rölta sér svo á „Rauða
broddgöltinn", spjalla við vini og
kunningja og fá sér ef til vill hænu-
blund.
t i I b o ð í bókabúðu m
mm
KVÆÐl
.. OG
SOGUít
tilboðsverd
I mal:
jÓNAS HALLGRÍN4SSON
voi-ð frá
1. Júnfs
LfstaskáMið góða
á bdk m kljHdski
Bókinni fylgir nýútkominn geisladiskur:
Jónasarlög. Atli Heimir Sveinsson tónskáld hefur
samið ný lög við nokkur þekktustu Ijóð Jónasar.
Flytjendur laganna eru þau Signý Sæmundsdóttir,
söngur, Sigurlaug Eðvaldsdóttir, fiðla, Anna Guðný
Guðmundsdóttir, píanó, Sigurður Ingvi Snorrason,
klarinetta, og HávarðurTryggvason, kontrabassi.
Einstaklega skemmtiieg tónlist!
f æst í r» æ s t u
bókabúð
Kvæði og sögur Jónasar Hallgrímssonar kom
upphaflega út í tilefni af 20 ára afmæli Máls og
menningar 1957. Nú þegar útgáfan fagnar 60
ára afmæli sínu er hún gefin út með sama sniði
og áður en verulega hefur verið aukið við bókina,
þannig að hún er eins konar heildarsafn allra
þekktra kvæða og sagna Jónasar. Mörg
kvæðanna sem við bætast eru af léttara taginu
og hér birtist að ýmsu leyti ný mynd af þessu
langvinsælasta Ijóðskáldi þjóðarinnar þar sem
hann gefur skáldfáki sínum lausan tauminn.
wr- O R L A G 1 Ð
| IVI Á L_ O G IVl E ISI IM 1 IM ojd
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. MAÍ 1997 15