Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1997, Blaðsíða 13

VALHÖLL: GRÍSKT HOF FYRIR
ÞÝSKAR ÞJÓÐHETJUR
EFTIR PÁL BJÖRNSSON
Valhöll í Bæjaralandi er
eftirmynd gf grísku hofi
sem vígt var 1842, en
innan dyra er þó flest í
anda norrænnar goóa-
fræði. I hofinu eru nær
190 brjóstmyndir þýzkra
þjóóhetjg, en þaó er lýs-
andi fyrir vióhorfió ó 19.
öldinni, aó aóeins eru
níu hetjur kvenkyns.
MEGI Valhöll verða til
þess að styrkja og
breiða út þýska vit-
und! Megi allir Þjóð-
veijar ... ætíð skynja
að þeir eigi sér sam-
eiginlegt föðurland,
föðurland sem þeir
geti verið stoltir af; og megi hver og einn
gera það sem í hans valdi stendur til að auka
vegsemd þess,“ sagði Lúðvík I, konungur
Bæjaralands og aðalhvatamaður að byggingu
Valhallar, við vígslu hennar í október 1842.
Þýskaland þess tíma var iaustengt ríkjasam-
band Prússlands, Austurríkis og fjölmargra
smáríkja; það var ekki fyrr en árið 1871 sem
smærri ríkin sameinuðust undir forystu
Prússa. Valhöll átti að búa menn undir samein-
inguna, vekja þjóðernisstolt hjá þeim sem
höfðu ekki áttað sig á þjóðerni sínu — búa til
Þjóðverja.
Þetta mikla mannvirki er hátt í 70 metrar
á lengd, rúmir 30 metrar á breidd og 20
metrar á hæð. Upp á hvorum gafli eru út-
höggnar myndraðir. A annarri eru fimmtán
tákn fyrir einstök ríki Þýskalands en hæst
trónir merkisberi hins sameinaða Þýskalands,
gyðjan Germanía. Hin myndröðin sýnir sigur
germönsku stríðshetjunnar Hermanns yfir
hetjum Rómveija.
Hjarta Valhallar er salur mikiil sem geymir
bijóstmyndir úr marmara og áletraðar stein-
töflur með nöfnum þýskumælandi þjóðhetja.
Þótt sumar hetjurnar hafi fallið í valinn — sem
var jú skilyrðið fyrir inngöngu í hina norrænu
Valhöll - þá eru flestar þekktar fyrir annað
en vopnaskak, margar fyrir framlög sín til
lista og vísinda. Steind 85 metra löng mynd-
röð upp á miðjum vegg segir sögu Germana
frá því þeir fluttu frá Kákasus til Mið-Evrópu
og tóku kristna trú. Norrænar goðsagnir birt-
ast í þremur myndröðum á bitum undir þaki.
Hver um sig er fjórtán metra löng og mest
tveir metrar á hæð. Sú fyrsta segir frá sköpun
heimsins: Askur og Embla eru látin stíga upp
úr herðum Ýmis. Þeim á vinstri hönd er Surt-
ur en á þá hægri Hel. Önnur myndin lýsir
blómaskeiði hinna norrænu goðheima: fyrir
miðju standa hæstráðendur Asgarðs í Hlið-
skjálfu, Óðinn og Frigg. Þeim til sitt hvorrar
handar eru Bragi, Iðunn, Þór og Baldur. Þriðja
myndir lýsir Ragnarökum: fyrir miðju vökva
örlaganornirnar Urður, Verðandi og Skuld
rætur Yggdrasils með vatni úr Mímisbrunni.
Þeim á aðra hönd er Fernisúlfur en Miðgarðs-
ormurinn á hina. Við enda hverrar myndraðar
standa fjórtán tæplega þriggja metra háar
steinrunnar valkyijur og bjóða hetjurnar
ódauðlegu velkomnar.
Valhöll hýsir í dag tæplega 190 bijóstmynd-
ir og rúmlega 60 steintöflur. Lúðvík I réð
miklu um val hinna fyrstu en þeim fjölgar
hægt og bítandi því að á fimm til sjö ára fresti
er nýrri bijóstmynd bætt við. Almenningur
má gera tillögur um nýjan íbúa Valhallar en
Bæverska Akademían segir síðan álit sitt á
þeim og úrslitavaldið hefur landsstjórn Bæj-
aralands. Einkaaðilar standa síðan straum af
kostnaði við gerð bijóstmyndanna en hann
VALHÖLL stendur hátt yfir bökkum Dónár skammt frá Regensburg í Bæjaralandi og styngur mjög í stúf við skógi vaxið landslagið.
einingu sína með málhreinsun, rannsóknum
á uppruna sínum, skipulagningu á þjóðhátíð-
um, samningu þjóðlegrar tónlistar og hönnun
á táknum, til að mynda þjóðfánum. Að auki
fóru menn að heyja styijaldir í nafni þjóð-
ríkja og reisa þjóðlegar byggingar, þjóðminja-
söfn, þjóðarbókhlöður, þjóðlistasöfn og þjóðar-
minnisvarða. *
Valhöll er því aðeins lítið dæmi um við-
leitni manna til þess að styrkja þjóðareiningu.
Hún er aðeins sérstök að því leyti að þar bland-
ast norrænn menningararfur forngrískri
byggingarlist. Það endurspeglar ekki aðeins
áhugann á þessum tveimur menningarheim-
um heldur sýnir og glöggt hve langt menn
gátu gengið í því að laga blöndu sem gera
átti fólk þjóðerniskennt. Slík kennd getur þó
verið af ýmsum toga og víst er að sú sem
Lúðvík I vildi breiða út á ekkert skylt við
þýska heimsvaldastefnu áranna 1914 til 1945.
Sumir fræðimenn hafa líkt þjóðernishyggju
við trúarbrögð. Þeir benda á að menn hafi
lýst sig auðsveipna þjóðríkinu og reiðubúna
til að færa því fórnir, gert fallnar hetjur að
píslarvottum og gengið andaktugir að gröfum
þeirra, farið í pílagrímsferðir til þjóðlegra
sögustaða, sýnt heilögum táknum þjóðríkisins
lotningu og skapað þjóðlegar gyðjur, til dæm-
is Germaníu, Pólóníu, Ítalíu, Brittanníu, Hel-
vetíu og Fjallkonuna.
Því verður ekki á móti mælt að helgiblær
hvílir yfir Valhöll. Það sama gildir raunar um
marga aðra þjóðlega minnisvarða. Stærsta
evrópska mannvirkið af þessu tagi er Völ-
kerschlachtdenkmal í Leipzig, það er minnis-
varðinn um sigurinn yfir her Napóleóns Bóna-
parte árið 1813. Hann er rúmlega 90 metrar
á hæð og vegur um 300.000 tonn. Þegar
maður stendur andspænis slikum risum verð-
ur manni ljóst að tvær heimsstyijaldir hafa
orðið til að draga úr þjóðerniskennd Vestur-
landabúa. í dag standa þessi steinrunnu tröll
nefnilega þögul - eins og vel varðveittar
minjar aftan úr fornöld. Stærð þeirra ætti
þó að vekja alla til umhugsunar um hve mikl-’
um fjármunum hefur verið fórnað á altari
þjóðernisins á síðustu tveimur öldum.
Islenska þjóðin hefur reist fáa minnisvarða
sjálfri sér til dýrðar. Með þjóðargrafreitnum
á Þingvöllum komust menn líklega hvað næst
því að reisa íslenska Valhöll. Sú tilraun virð-
ist þó hafa runnið út í sandinn. Ef til vill
hafa augu manna opnast fyrir því hve erfitt
er að skera úr um hver sé þess verðugur að
vera hafinn til ódauðlegrar þjóðhetju. Hingað
til hefur Jón Sigurðsson þó verið óumdeildur
og kemur það því ekki á óvart að menn skyldu
fyrir skömmu reisa fæðingarbæ hans á
Hrafnseyri. Hér er ekki rúm til að ræða hvort
slíkar nýbyggingar séu skynsamlegar. Hins
vegar er ljóst að trúin á mátt minnisvarðans
lifir enn.
Höfundur er sagnfræðingur.
LÚÐVÍK I var mikill aðdáandi forngrískrar menningar og því kemur ekki á óvart
að Valhöll skuli líkjast mjög Meyjarhofinu á Akrópólishæðinni í Aþenu.
VALHÖLL er klædd að innan með marmara. Brjóstmyndum af þjóðhetjunum er
raðað upp með fram báðum langhliðum.
getur farið yfir tvær milljónir króna.
Greinilegt er að valið á þjóðhetjunum hefur
endurspeglað tíðaranda síðustu 150 ára. Til
dæmis eru einungis níu hetjur kvenkyns og
þar af eru bijóstmyndir af aðeins þremur. Val
á fræðimönnum er einnig umdeilanlegt, til
dæmis eru fáir mannvísindamenn; Sigmund
Freud, Karl Marx, Leopold von Ranke og Max
Weber eru allir utan dyra. Þá voru áhrif ka-
þólskunnar ljós sem sést best á því að Mar-
teinn Lúther fékk ekki inngöngu fyrr en eftir
að Lúðvík I var fallinn frá. Þar að auki er
hlutfall Bæjara hátt. Nýjasti íbúi Valhallar er
Albert Einstein; maðurinn sem 1933 hraktist
í útlegð hefur því snúið aftur til síns heima.
Nú vaknar sú spurning hvort að Vaihöll sé
einstakt mannvirki. Við vitum jú að nítjánda
öld var gróskutímabil þjóðernishyggju í
Norðurálfu. Margar þjóðir voru „uppgötvaðar"
og þær sem höfðu nægilegt bolmagn, styrktu
1ESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. MAÍ 1997 1 3