Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1997, Blaðsíða 8

Húsfreyjan á Bessastöóum
HIN GLEYMDA EIGIN-
KONA ÞJÓÐSKÁLDSINS
EFTIR JÓNÍNU VIGDÍSI SCHRAM
Þjóóskáldió Grím Thomsen þekkja flestir, jafnvel
þótt lióin sé öld frá því hann féll frá. Eiginkona
hans, Karólína Jakobína Jónsdóttir, er hins vegar
óþekkt eða gleymd og var hún þó mikil merkiskona
og var raunar talin besta kvonfang á Islandi þegar
Grímur fluttist ókvæntur heim til Islands.
Mér hefur ávallt þótt
það undarlegt hve
lítið hefur verið
minnst konu Gríms
Thomsens í skrifum
um skáldið á Bessa-
stöðum. Í Bessa-
staðakirkju er
minnst allra síðustu ábúenda Bessastaða og
í kirkjunni er minningartafla um Grím en
ekki getið frú Jakobínu. Ég hef orðið þess
áskynja að ýmsir, þar á meðal háskóla-
menntað fólk, hefur sagt við mig er ég hef
nefnt við það konu Gríms: „Atti Grímur
Thomsen konu?“
Eiginkona Gríms Thomsens var Karólína
Jakobína Jónsdóttir Thomsen, f. 30. nóv.
1835, dóttir hjónanna Þuríðar Hallgríms-
dóttur og Jóns Þorsteinssonar, prests í
Reykjahlíð við Mývatn. Var Jakobína yngst
13 barna þeirra. Séra Jón var talinn gáfu-
maður og merkur prestur, íþróttamaður
góður og mikill ferðagarpur og búmaður.
Þuríður kona hans var ekki síðri að mann-
kostum. Fjórir bræður Jakobínu urðu prest-
ar og systkinin öll betur menntuð en al-
gengt var á þessum tíma, ekki síst dæturnar.
Jakobína ólst upp i Reykjahlíð til 14 ára
aldurs. Þá fer hún með foreldrum sínum
austur í Hróarstungu en þegar hún er 17
ára hættir faðir hennar prestskap og flyst
hún þá með foreldrum sínum að Hólmum
við Reyðarfjörð til bróður síns, séra Hall-
gríms, og konu hans, Kristrúnar Jónsdótt-
ur, prests að Grenjaðarstað. Áttu þau fjögur
börn, sem ólust upp með henni. Kristrún
var heilsuveil og kom það í hlut Jakobínu
að hugsa um foreldra sína og hjálpa til við
að stjórna þessu stóra heimili. Séra Hall-
grímur, bróðir hennar, var mikill búmaður
á þessari kostajörð og því margt heimilisfólk.
Á heimilinu var góður bókakostur, ís-
lenskar bækur og erlendar. Séra Hallgrímur
þýddi ýmislegt, t.d. Wallin. Öll ungmennin
á heimilinu ásamt Jakobínu og öðrum skyld-
mennum, sem ólust þar upp, komust vel
niður í dönsku, sænsku, þýsku og frönsku.
(Sjá bréf frá Tómasi, syni séra Hallgríms,
til Þuríðar systur hans.) En Jakobínu finnst
skorta meira á menntun sína og nokkru
eftir að faðir hennar andaðist, 1865, fer hún
til Reykjavíkur, þá þrítug. Hún býr hjá Þór-
dísi Thorsteinsen, systur Páls Melsteðs. Sjálf
leitar hún sér menntunar bæði til munns
og handa, sækir frönskutíma hjá Ágústu,
dóttur Gríms amtmanns Jónssonar. Systir
Ágústu var Þóra Melsteð sem stofnaði
Kvennaskólann í Reykjavík. Ágústa var vel
menntuð og gerði mikið að því að kenna
ungum stúlkum tungumál og veitti þeim
tilsögn í framkomu og háttprýði. Þau tvö
ár, sem Jakobína er í Reykjavík, er hún
óþreytandi við að afla sér menntunar og
víkka sjóndeildarhringinn.
Þetta, sem hér er sagt, er formáli um
Jakobínu áður en hún giftist Grími Thoms-
en. Grímur kemur alkominn til íslands 1867.
Höfðu þá foreldrar hans selt ýmsar eignir
sínar til að kosta hann til náms og fleira í
30 ár. Hann var hámenntaður og hafði get-
KARÓLÍNA Jakobína Jónsdóttir Thomsen. Heim kominn til íslands og enn ókvæntur, spurðist Grímur Thomsen einfaldlega fyrir
um það hvar besta kvenkost landsins væri að finna og var honum bent á Jakobínu. Myndina teiknaði Árni Elfar eftir Ijósmynd
sem tekin var af Jakobínu á efri árum hennar.
ið sér frægðarorð erlendis og kynnst mörg-
um tignarmönnum í mörgum löndum. Sest
hann nú að á íslandi sem bóndi á Bessastöð-
um. Þá átti hann (hafði erft) kostajörð,
Belgsholt í Borgarfirði. Selur hann nú jörð-
ina og kaupir Bessastaði sem höfðu verið í
eigu konunga allt frá dauða Snorra Sturlu-
sonar.
Grími var að sjálfsögðu ljóst, að ekki
væri gott að hafa ekki húsfreyju sér _við
hlið. Heimsækir hann þá frænku sína, Ág-
ústu Jónsson, en Ingibjörg, móðir Gríms,
var systir Gríms Jónssonar amtmanns, föður
Ágústu, og spyr hana hvar sé besta kvon-
fang á íslandi. Hún segir honum þá frá
Jakobínu.
Árið 1869 kemur bréf að Hólmum. Reynd-
ist það vera frá Grími Thomsen og biður
hann þar Jakobínu að verða húsfreyju á
óðalssetri sínu, Bessastöðum. Þau höfðu þá
aldrei hist svo að ekki var um neitt ástar-
bréf að ræða. Jakobína hafði heyrt um Grím
sem einn af nafnkunnustu Islendingum.
Ljóst er að Jakobína hefur engan veginn
fengið sig til að játast manni, sem hún hafði
aldrei hitt og á erfitt með að ræða þetta
við fjölskyldu sína. Trúir hún því Sólveigu,
systur sinni á Gautlöndum, fyrir þessu í
bréfi í mars 1870. Jakobína svarar síðan
Grimi og setur honum þann kost að koma
austur að Hólmum svo að þau geti sést og
ræðst við. Líklegt er að svo vitur maður sem
Grímur var hafi kunnað að meta þessi hygg-
indi Jakobínu. Fór Grímur austur að Hólm-
um um sumarið og allt féll í ljúfa löð. Seint
í júlí gefur Waldemar Olivarius, sýslumaður
Sunnmýlinga, þau saman. Olivarius var
tengdasonur séra Hallgríms á Hólmum.
Þykir því einkennilegt að sýslumaðurinn
skuli gefa þau saman en ekki séra Hallgrím-
ur, bróðir brúðarinnar, og Jakobína sjálf
prestsdóttir og á fjórða bræður, sem allir
eru prestar. Þau hjónin fóru landveg suður
og komu við hjá systkinum Jakobínu. Tók-
ust með þeim Grími góðar ástir en ekki
varð þeim barna auðið og þráði þó Jakobína
mjög að eignast barn. Tóku þau þá til fóst-
urs Þorlák Jónsson frá Gautlöndum, systur-
son Jakobínu. Kom hann til þeirra níu ára
og varð þeim mjög kær. Einnig ól Jakobína
að miklu leyti upp tvær bróðurdætur sínar
og margt af ungum ættingjum Jakobínu var
langdvölum á Bessastöðum og amaðist
Grímur aldrei við því. Guðmundur Tómas-
son, Hallgrímssonar frá Hólmum, var þar í
mörg ár og kenndi Grímur honum undir
skóla. Þótti Grími hann óvenjuskýr og
skemmtilegur. Setti hann sér að koma hon-
um ellefu ára gömlum í annan bekk Latínu-
skólans. Einu sinni var Grímur að hlýða
Guðmundi yfir latneska málfræði. Gat Guð-
mundur þá ekki svarað og sló Grímur hann
þá utanundir en leggur svo aðra spurningu
fyrir Guðmund. Enn svarar hann ekki og
fékk þá annan löðrung með latínubókinni.
í því setti að Grími hnerra. Segir þá Guð-
mundur: „Guð hjálpi þér, Grímur minn.“
Þá hló Grímur.
Ættmenn Jakobínu kölluðu hana yfirleitt
„tanta Bína“ en Grimur einn kallaði hana
Bobbu. Þann sið höfðu þau að kl. 5 á eftirm-
iðdögum kom Jakobína með tesopa inn til
Gríms og drukku þau teið ein. Með þeim
hjónum var gagnkvæm virðing og ást til
æviloka. Gestkvæmt var oft hjá þeim, bæði
íslenskir gestir og erlendir, og kom það sér
vel þá hve víðlesin tungumálakona Jakobína
var og gat haldið uppi samræðum við hvern
sem var. Stóð Jakobína fyrir rausn og höfð-
ingsskap. Grímur var ekki búmaður enda
hafði hann aldrei vanist slíkum störfum.
Hvíldi því bústjórn öll að mestu á Jakobínu
sem fór það vel úr hendi.
Jakobína fékk töluverðan heimanmund
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. MAÍ 1997