Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1989, Blaðsíða 11

í sólskinið eitir hreinsunina. Á óhreins-
orðin af meira en fjögvrra alda grómi
ð þvo spámönnum og postulum í fram-
aði myndirnar eins og þær birtast eftir
Litimir hafa orðið skærir eftir breins-
unina og sumum Gnnst þeir jaGtvel
bráir. A innfelldu myndinni eru sér-
fræðingarnir sem unnu verkið með
nema við loftið og tölvu, sem leiðir í
Ijós upprunalega gerð freskunnar.
ferð meistarans hafí verið fólgin. Giorgio
Vasari (1511—1574) ritaði bók um æviferil
ítalskra listamanna, en sú bók hefur að
geyma mjög þýðingarmiklar heimildir um
gerð freskanna í Sixtínsku kapellunni. Vas-
ari lýsir því, hvemig „Michelangelo hafí vilj-
að lagfæra ýmislegt í freskunum a secco,
eftir að múrhúðin var orðin þurr, hafi viljað
mála bakgrunn, veggtjöld og himin f skær-
bláum lit og láta gylla skreytingar." Júlfus
II páfí hafi þó komið f veg fyrir þessi áform
listamannsins, af þvf að hann óskaði þess
eindregið að þessi sérstaka einkakapella
Hans heilagleika yrði tilbúin fyrir allraheil-
agramessu hinn 1. nóvember árið 1512.
Listamaðurinn féllst loks á þetta, kom end-
anlega niður af vinnupöllunum og lýsti því
yfír, með nokkurri tregðu þó, að verkinu
væri lokið. Af framangreindu má þó sjá,
að tilgangurinn með slíkri lokayfírferð hefur
ekki átt að vera sá, að gera yfirbragð fresku-
myndanna allt dekkra ásýndum eins og
andstæðingar hreinsunarinnar hafa viljað
halda fram, heldur einmitt sá að gera litina
skærari og láta birta yfír myndunum.
Þeir sem heilshugar styðja hreinsunina,
benda einnig á þá afstöðu sem Michelang-
elo tók við gerð veggmynda á múr. Áður
en listamaðurinn hóf vinnu við gerð fre-
skanna f Sixtínsku kapellunni, hafði hann
haft spumir af þeirri auðmýkingu, sem snill-
ingurinn Leonardo da Vinci varð fyrir með
Hluti af hinni mikilfenglegu fresku Micbelangelos á lofti Sixtínsku kapellunnar.
Myndin er tekin áður en hin umdeilda breinsum fór fram.
Frægust einstakra mynda á lofti Sixtínsku kapellunnar er efalaust Sköpun Ad-
ams, sem hér sést. Eins og sjá má eru tjjúpar sprungur í steypunni sem freskan
er máluð á.
því að þurfa að mála myndverk á veggi
með blöndu af olíu, vatni og lakki, sem aldr-
ei hafði verið reynd áður. Árangurinn varð
sá, að litablandan tók að flagna af næstum
því um leið og Leonardo hafði lokið við að
mála myndina.
Enda þótt Michelangelo sé sagður hafa
nöldrað nokkuð yfír því gífurlega mikla
verkefni að myndskreyta veggi og loft í
einkakapellu páfans, þá er á hinn bóginn
engin spuming um mikla kunnáttu hans og
fæmi í að mála freskur. Hann hafði þá náð
meistaralegum tökum á gerð listrænna
veggmynda í Flórens árið 1488, er hann
vann hjá lærimeistara sínum, Ghirlandio.
MlKIÐ LISTRÆNT AFREK
Giulio Carlo Argan, einn virtasti lista-
gagnrýnandi ítala, álftur að Michelangelo
hafí tekið að sér að skreyta Sixtínsku kapell-
una til þess að fá tækifæri til að sýna til
fullnustu fæmi sína við að leysa af hendi
verkefni, sem keppinautur hans gat ekki
unnið. „Michelangelo, sem sífellt var að
keppa við Leonardo, vildi að hefðbundin
freskugerð yrði á nýjan leik hafín til vegs
og virðingar." Það tókst honum líka svo
sannarlega með gerð listaverka sinna í
Sixtínsku kapellunni. Við gerð hefðbundinna
freska var hvorki límvökvi né dökk upp-
lausn borin á eftir að múrhúðin var þomuð.
„Enginn annar freskumálari bar slíka
límlausn á myndir sínar, og hvers vegna
skyldi Michelangelo hafa átt að gera það?“
segir Gianluigi Colalucci, yfírmaður hreins-
unaraðgerðanna í kapellunni. „Hann vissi
mjög vel, að lokaáhrifín myndu ekki geta
enzt lengi. Að gefa í skyn, að hann hafí
borið lfmvökva á freskur sínar, er í raun
og vera móðgun við tæknilega kunnáttu
hans sem listamanns. Sá sem ætlar sér að
• hefjast handa við að mála freskur, gaum-
gæfir fyrst litina og samspil þeirra, þannig
að rétt jafnvægi náist í heildaráhrifum
myndverksins um leið og litimir hafa verið
bomir á.“
Táknar það, að Michelangelo hafí þá alls
ekki þurft að lagfæra eitt né neitt eftir á?
Auðvitað ekki. Enginn gerir ráð fyrir, að
jafnvel snillingur á borð við Michelangelo
hafí strax með fyrsta pensildrætti náð
hveiju sinni fram sérhveiju litbrigði og
skugga í þeim þúsundum margslunginna
forma, sem mynda hið flókna samspil í
freskumyndum hans í Sixtínsku kapellunni.
Snákurinn, sem hringar sig utan um tréð í
Freistingu Adams ogEvu, er til dæmis langt
frá því að vera næsta einlitt skriðdýr eins
og hann er oftast sýndur á eldri myndum.
Sé snákur Michelangelos skoðaður nánar,
kemur í ljós margslungin gerð fíngerðra
pensilfara með grænum og gulum litbrigð-
um yfir rauðleita skuggatóna. Þar sem
múrhúðin þomar ósköp hægt, veittist Mich-
elangelo nægur tími til að vinna að þvf að
lagfæra skuggana, án þess að hann þyrfti
að notast við dökka upplausn eða límvökva,
sem gagnrýnendur hreinsunaraðgerðanna
telja, að hann hafí borið á freskumar undir
lokin. Og þar sem slíkir lokadrættir til lag-
færingar af hans hálfu hafa strax gengið í
efnasamband við múrhúðina sjálfa, er held-
ur engin ástæða til að álíta, að hið leysandi
hreinsiefni AB-57 muni afmá þá.
ÝTRASTA VANDVIRKNI
VlÐHÖFÐ
Efnablandan sem notuð er við hreinsun
freskanna, AB-57, inniheldur ammóníum
bíkarbónat og natríum bíkarbónat, sveppa-
eyðandi efni og hlaupkennd efnasambönd í
vatni. Þeir sem andvígir era hreinsuninni,
gera mikið veður út af því, að hreinsivökv-
inn AB-57 skuli um árabil helzt hafa verið
notaður til þess að hreinsa stein. En þegar
efnið er notað til steinhreinsunar, er það
látið liggja á steininum frá einni klukku-
stund og allt upp í sólarhring, og er efna-
blandan AB-57 þá jafnan styrkt með efninu
EDTA, en það hefur þann eiginleika að fjar-
lægja kalsíum-efnasambönd. Við hreinsun
freskanna í Sixtínsku kapellunni er hins
vegar notuð afar veik lausn, og er hún lát-
in liggja í aðeins tvær til þijár mínútur á
myndfletinum í einu. Efnablandan AB-57
er gott leysiefni en aftur á móti dauft efna-
samband. Sá ótti, að við hreinsunina kunni
eitthvað af handbragði Michelangelos að
afmást, virðist ekki á rökum reistur. Cola-
lucci heldur því fram, að búið sé að hafa
uppi á öllum þeim lagfæringum og viðbótar-
yfírferð, sem Michelangelo hafi unnið að
eftir að múrhúðin var þomuð. Þegar núna
er unnið að viðgerðum, er hvert og eitt slíkt
svæði varið og einangrað með vatnsþéttri
akrýlkvoðu, svæðið umhverfís síðan hreins-
að með AB-57, og eftir það er hlífðarkvoð-
an fjarlægð og þeir myndhlutar því næst
hreinsaðir með leysandi efnum, sem ekki
innihalda vatn.
Kynningu ÁViðgerða-
STARFIÁFÁTT
Óhætt er að fullyrða, að Vatíkaninu hafi
orðið á nokkur mistök í sambandi við kynn-
ingu á því hreinsunarstarfí sem fram fer í
Sixtínsku kapellunni. Það hefði átt að gæta
þess, að engar gransemdir tækju að vakna
um að gáleysislega eða fljótfæmislega væri
að verki staðið, með því að birta fyrst niður-
stöður allra vísindaiegra rannsókna, sem
Vatíkanið hefur látið framkvæma á lofti
kapellunnar og gera opinberlega grein fyrir
þeim vanda, sem fyrir hendi var í sambandi
við væntanlegar viðgerðir og hreinsun, svo
og þá viðgerðartækni sem nota átti. Það
var heldur óviturlegt að sýna opinberlega
hreinsaðar myndir í kapellunni þegar árið
1984 og láta við það tækifæri ofsaskært
kastljós sjónvarpsmyndatökuvélanna flæða
yfír freskumar. Slík slq'annabjört lýsing
myndi jafnvel verða þess valdandi, að högg-
myndir Michelangelos virtust flatneskjuleg-
ar, svo ekki sé talað um freskumyndimar.
En þegar öllu er á botninn hvolft er eini
rétti mælikvarðinn á það, hvort hreinsun
listaverkanna og viðgerð þeirra hafí tekizt
giftursamlega, hvemig verkið svo kemur
áhorfendum fyrir sjónir, skoðað með bera
auga. Michelangelo hafði vissulega ekki
birtuna frá raftnagnsljósum í huga, þegar
hann vann að því að mála verk sín í kapell-
unni. í reynd era það þeir tveir þriðju hlut-
ar loftsins í kapellunni sem enn hafa ekki
verið hreinsaðir, sem helzt þarfnast skærra
kastljósa til þess að greina megi mikilfeng-
leg form og línur listaverkanna gegnum
dökka móskuna, er hylur freskumar.
Hreinsuðu svæðin sjást ágætlega við eðli-
lega dagsbirtu, sé staðið á gólfínu, 25 metr-
um fyrir neðan hvolfþakið, og horft þaðan
upp til freskanna í loftinu eins og Michelang-
elo hafði ætlast til að verk hans yrðu skoðuð.
Michelangelo í Nýju Ljósi
Við hreinsunina hefur ekkert af þeirri
nákvæmni í formsköpun farið forgörðum,
sem mjög einkennir freskumyndir Michel-
angelos og þykir minna um margt á sam-
spil forma í höggmyndum hans, né heldur
hin óskeikula tilfínning hans fyrir dýpt og
rúmmáli í myndbyggingu. En skærleiki lita
og litbrigði og dýptin hefur aukizt til mik-
illa muna myndunum við hreinsunina. Þær
birtast nú skoðendunum í alveg nýju ljósi.
Ekki er þó iaust við, að nokkrar efasemdir
hafi látið á sér bæra — til dæmis varðandi
það gagn sem af þessum hreinsunaraðgerð-
um verður til lengdar og af þeim áætlunum,
sem Vatíkanið hefur á pijónunum um stjóm-
un á fjölda áhorfenda inni í kapellunni og
um eftirlit með loftmengun í byggingunni:
Um það bil átján þúsund manns flæða dags-
daglega gegnum Sixtínsku kapelluna, og
þegar frægð „hins nýja Michelangelos" fer
að berast út fyrir alvöra, má jafnvel búast
við því að þessi tala gesta hækki enn að
mun og fleiri mengunarefni berast þar af
leiðandi inn í kapelluna.
En þrátt fyrir þessi áhyggjuefni og önnur
fleiri af svipuðum toga, þá á hreinsun lista-
verkanna og viðgerðin á þeim í sjálfu sér
fullan stuðning skilið. Ekki var lengur veij-
andi að varðveita SixtSnsku kapelluna í því
litvana móskuástandi sem hún er búin að
vera í síðastliðin 200 ár og halda áfram að
blekkja gesti sem komu kynslóð eftir kyn-
slóð í góðri trú til að skoða hinn eina og
sanna Michelangelo í Sixtínsku kapellunni.
Hið sama á raunar við um suma af beztu
listamönnum og listfræðingum síðari alda.
Hreinsun og viðgerðir á freskunum í kapell-
unni miða að því að virða uppranalega fyrir-
ætlun Michelangelos sjálfs með sköpun þess-
ara einstæðu listaverka.
Höfundur er listgagnrýnandi tímaritsins TIME.
r
I
I-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. MAR2 1989 11