Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1989, Blaðsíða 5

Skiidagar
Heiórekur Guómundsson
Þessi einstæða og einlæga játning grein-
ir frá sambandi, sem frá öndverðu var til
ótvíræðra heilla. Uppörvun Kristínar, sam-
hugur þeirra hjóna var og er fagurt ljóð og
bjart, ljóð ofar öllum orðum. Þau Heiðrekur
og Kristín eignuðust flögur böm. Elsta son
sinn, Völund, sem fæddist vorið 1940,
nokkru áður en þau fluttust til Akureyrar,
misstu þau þann 20. janúar 1978. Hann
átti við þungbær veikindi að stríða sfðustu
æviár sín og sýndi mikla hefjulund f því
mótlæti. Saman studdu foreldramir dreng-
inn sinn til hinstu stundar. Næst í röð bama
Heiðreks og Kristínar er Ragnheiður, sem
er menntaskólakennari í Reykjavík, gift
Krisyáni Þ. Stephensen hljómlistarmanni
og eiga þau einn son, Þorstein. Þá er Guð-
mundur umdæmistæknifræðingur hjá Vega-
gerð ríkisins á Akureyri. Kona hans er
Magga Alda Magnúsdóttir hjúkranarfræð-
ingur og era böm þeirra Heiðrekur Þór og
Ragnheiður Kristín. Yngstur er Hólmgrímur
menntaskólakennari á Neskaupstað, kvænt-
ur Sigurborgu Ragnarsdóttur leirkerasmið.
Eiga þau einn son, Atla.
III
Það varð Heiðreki fagnaðarefni að fylgj-
ast með þroska og menntun afkomenda
sinna. Hann hvatti böm sín sem hann mátti
til þess að nýta tfma og tækifæri til efling-
ar hugar og handa. Sjálfur hafði hann kom-
ið hingað til Akureyrar með tvær hendur
tómar, en hér ríkti ennþá kreppuástand og
stundaði fyrst daglaunavinnu, ef hún gafst,
en böli atvinnuleysis kynntist hann af eigin
raun. Þá komst hann og í kynni við fjöl-
breyttara mannlíf og misjafnari kjör fólks,
en hann hafði áður þekkt. Réttlætiskennd
hans, sem var rík fyrir, blossaði upp og
angur hans varð svo mikið yfir óréttlæti og
misskiptingu á kjöram f þessu litla fámenna
þjóðfélagi, að hann hafði engan frið í sér,
nema að láta f ljós skoðanir sfnar. Þá varð
honum ljóðformið nærtækast. Það var eins
og það hefði beðið þessarar stundar. Og
fyrsta ljóð hans, sem nefna má ádeiluljóð,
var kvæðið Verkamaður, er birtist í Al-
þýðublaðinu árið 1943. Þetta ömurlega
HBÐREKIB OJÐMUNDSSON
ástand, sem Heiðrekur kynntist hér í fyrstu,
kom honum f opna skjöldu og sú beiskja,
er mótaði skáldskap hans þá, stafaði að
nokkra leyti af því, að honum bragðust all-
ar vonir um atvinnu. Með aukinni lífsreynslu
komst hann að raun um, að ekki er hægt
að meta mannleg samskipti á svo einfaldan
veg, að gera þau annaðhvort flokksleg eða
stéttarleg. Það þurfti að grafa dýpra í
mannssálina til þess að leyndardómamir
upplykjust. Er fram liðu stundir gerði Heið-
rekur sér því gleggri grein fyrir, að eftir
þvf sem hann kynntist lífínu betur og mönn-
unum, fleiri mönnum og margsháttar mönn-
um við ýmiss konar kjör, þá var ekki jafn
auðvelt að taka afstöðu til mála og afgreiða
þau með jafn einföldum hætti og hann hafði
gert á æskuáram. Þannig færðist hann
hægt af þessu baráttu- eða gagnrýnisviði
yfír á könnunarsvið sálarlffsins, og er fram
liðu stundir urðu átök lífs og dauða honum
hugstætt og áleitið viðfangseefni. — Ég
mun spyija þig, þú skalt fræða mig. —
Undir þessi orð Jobs gat hann heils hugar
tekið, honum nægði ekki að þekkja höfund
lífsins af afspum, fremur en hinum foma
Hebrea, sem hér er vitnað til.
Ifyrstu ljóðabók sína sendi Heiðrekur
Guðmundsson frá sér árið 1947. Hlaut hún
heitið Arfur öreigans. Henni var mjög vel
tekið og með þessari bók varð hann þjóð-
frægt skáld. Af heiðarbrún nefndist næsta
bók, er út kom 1950. Þótt hún væri að
margra mati betur gerð hiaut hún tómlát-
ari viðtökur. Lentu ljóð hans f úfnum sjó
nýrrar formbyltingar þar sem ungir og dug-
legir áróðursmenn fóra í fararbroddi með
ný tímarit og óvægin og harkaleg gagnrýni
bitnaði á þeim, sem fóra sér hægar og sögðu
ekki skilið við sfgild ljóðform. Liðu átta ár
þar til Heiðrekur sendi frá sér ljóðabókina
Vordrauma og vetrarkvíða. Hlaut hún
allgóða dóma. A þeim tíma var Heiðrekur
önnum kafinn við verslunarstörf og hafði
engan tíma til þess að yrkja nema á nótt-
unni. Frá árinu 1943 hafði hann unnið við
verslun, fyrst í Kaupfélagi Verkamanna, en
sfðar stofnaði hann eigin verslun og rak
hana til ársins 1968, er hann réðst til Vinnu-
miðlunarskrifstofu Akureyrarbæjar og var
forstöðumaður hennar þar til hann varð sjö-
tugur. Af kostgæfni og vöndugleik rækti
hann þessi störf, sem vora þó fjarri hugar-
heimi hans og hjartfólgnustu áhugaefnum.
En ljóðin urðu til á andvökustundum og
þegar þau vora orðin mörg, þá sá hann
þann kost vænstan að senda þau frá sér.
1966 sendi hann frá sér bókina Mannheima
og átta árum síðar, 1977, gaf Helgafell út
bók hans Langferðir. Um þá bók Heiðreks
komst Kristján Karlsson bókmenntafræð-
ingur og skáld svo að orði: „Ljóðagerð Heið-
reks er í senn hefðbundin og persónuleg,
ljós og gáfuleg. í kvæðum hans sameinast
djúpstæð ræktarsemi og óvenjulegur næm-
leiki gagnvart hræringum líðandi stundar.
En karlmannleg samkennd, þjóðfélagsleg
vitund og réttlætiskennd, sem frá upphafi
hafa einkennt skáldið, hafa í ljóðum hans
smám saman nálgast alhliða vitneslqu þess,
að lífið þyrmir engum.
Langferðir era æðralaus viðurkenning
þessa skilnings. Ljóðin endurspegla á per-
sónulega vísu hinar miklu þjóðfélagsbreyt-
ingar, sem orðið hafa á dögum skáldsins.
Þau geyma sársaukafulla íhugun þess, hvað
þær breytingar hafí kostað oss alla. Við-
kvæm réttlætiskennd höfundar og óbeit á
hvers konar tilfínningalegu kæraleysi er
jafnheil og ósvikin sem fyrr, en yfirsýn
hans meiri og óhvikulli."
Þessi stutta umsögn bregður skæra ljósi
jafnt á skáldið og manninn, Heiðrek Guð-
mundsson. Hann var sjálfstætt skáld í sterk-
um tengslum við arfgengar hefðir.
Árið 1979 kom út sjötta bók hans, Skil-
dagar. Hún leiðir glöggt í Ijós þá stað-
rejmd, að Heiðrekur er með bestu skáldum
vorra tíma og ljóð hans gædd fágætum
kostum skáldskapar. Lífsreynsla hans birtist
glögg og lýsandi í hnitmiðuðum ljóðum, sem
virðast áreynslulaus. Stíll Heiðreks er lif-
andi og persónulegur. Var nú við hæfi að
stefna að útgáfu úrvalsljóða skáldsins. Kom
það í hlut Gísla Jónssonar rithöfundar og
menntaskólakennara að sjá um þá útgáfu
fyrir Almenna bókafélagið. Ljóðasafni þessu
var valið heitið Mannheimar og ekki að
ófyrirsynju. Var vel að þessu verki staðið
og Gfsli ritaði snjallan formála þar sem
hann kemst m.a. svo að orði: „Mér þykir
sem langferðir Heiðreks inn í mannheima,
þroski hans og góðvild, hafí sætt hann við
mennina, en hvorki við dauðann né drottin
og lái honum hver sem vill. Hljómkviða
hans um þetta efni er svo heilsteypt í síðustu
ljóðabók hans, að hún er tekin óskert í
þetta."
IV
Niðurstaða Gfsla Jónssonar leiðir hugann
beint að Landamæram, síðustu ljóðabók
Heiðreks Guðmundssonar, sem út kom á
liðnu ári.
„Ég er á leið
til landmæra
aldraður maður
og einn á ferð.
Það er mistur frm undan
og fátt um kennileiti,
aðbakimér
bjarmar enn afdegi.
Þar hverfa þeir
einn aföðrum
áningarstaðir mínir
síðast viðsjóndeildarhring.“
— Ég mun spyija þig, og þú munt fræða
mig. — Þessi orð brenna á vöram öldungs-
ins. Hann veit að lifir og þróast allt, sem
eitt sinn var. Upprís hvert líf, þótt slegið sé
í hel. Sú er niðurstaða í Tákni næstsíðasta
ljóði í bókinni, og vissan um vor upprisunn-
ar lýsir af lokaljóðinu, Sú kemur tið:
Jskammdegi er margs að minnast,
þá man ég vordsegrin best,
hve góða tíðin var gjöful
og gröskan, er mest á reið.
En eitt var þeim ekki gefíð:
að eiga hér langa dvöl.
Og vetur er kaldur á köflum,
þá kyngir hann niður snjó,
svo álar í Fljótinu 6jósa
og fennir í gengin spor.
- En vorið, sem aldrei endar,
á eftir að koma seint “
Það vor er nú gengið í garð, því kveður
skáldið Heiðrekur Guðmundsson í fullri sátt,
bæði við Guð og menn; tími hans hefur
tengst eilífðinni. Hann mun enn spyija höf-
und lífsins, hann mun taka undir hin fornu
orð: „Þú skalt fræða mig, en nú hefur auga
mitt litið þig.“ '
Höfundur er prestur í Laufási við Eyjafjörð.
HELGI SÆMUNDSSON
Tvö
skálda-
minni
Heiðrekur fer af heimi
háar og nýjar slóðir.
Opnast þá útsýn skáldi
yfir í fjallasal.
Hljómdjúpa þeytir hörpu
hafalda fyrir Sandi,
hreinlyndum garpi heilsar
heima í Aðaldal.
Kristján
Matras
Kallar þig á köldu hausti
konúngur sem ræður för,
segir höll á sumarlandi
sóma þér í verkalaun.
Far þú, skáld í friði drottins,
fögur veisla bíður þín.
SVERRIR HARALDSSON
Vegurinn
heim
Vegurinn heim
er lengri,
en vegurinn að heiman,
vandfarinn þeim,
er vafrað hefur völtum fótum
villtur í heimi
blindra afla og blekkinga.
En fýsir þess eins
að finna aftur veginn til baka,
sem eitt sinn var,
en er ekki lengur.
Eins
og dropi
af þaki
Eins og dropi af þaki,
sem drýpur niður á jörðu,
samlagast mold
og verður að engu.
Svo falla orð mín
úr einfarans huga,
einföld orð,
sem fæstir skilja, en
dijúpa í ófrjóa mold
og enginn skilur
Loks .. .
Loks komstu heim,
eftir langa og hrösuga
göngu.
Lffíð var stundugt örðugt
og sjálfum þér jafnan að
kenna.
Misheppnuð áform og
uppgjö f alls, fyrir
löngu.
Áföllin flestu
heitast á sjálfum þér
brenna.
í einveru minnistu æskunnar yndis-
daga
og óskar í þeirra nafni endi þín
saga.
Höfundur er prestur i Borgarf irði eystra
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. MARZ 1989 5