Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1987, Blaðsíða 12

r
Karlaklúbbur
rostunganna
í Alaska
Löng köfun í ísköldum sjónum gerír rostunginn hvítan á litinn, þar sem blóð-
rennsli til húðarínnar er í lágmarki. Þegar dýrínu fer að hitna aftur, eykst
blóðrennslið og rostungurinn verður rauðleitur ásýndar.
Rostungar af karlkyni
hafa aðeins áhuga á
kvenpeningnum í tvo
mánuði á ári og ástalífið
fer fram neðansjávar.
Þar fyrir utan vilja þeir
vera saman og lúra sam-
an í þéttri bendu á
sumum stöðum, til dæm-
is á Round Island við
Alaska, þar sem stund-
um má sjá 15 þúsund
rostunga í afslöppun
EFTIRJOHN
HEMINGWAY
Areiðanlega geta engir aðrir en rostungar unað
sér á Round Island, lítilli klettaeyju í Bristol-
flóa í Alaska. Þar gnauða vindar án afláts
og regnið lemur eyna vægðarlaust. Snarbratt-
ir hamraveggir eru allt í kring, og þama er
þoka sjálfsagt mál. Og þó er þetta sumar-
dvalarstaður um 15 þúsund rostunga af
karlkyni. Þessi skörðótta graníteyja er um
3 ferkílómetrar að stærð, og hinir fullorðnu
rostungskallar leita þangað sér til hvíldar
og hressingar úr hörkuveðrum á Berings-
hafi og Chukchihafi. Þar liggja þeir svo
hver utan í öðrum eins og stærðar mjölsekk-
ir, enda vega þeir um hálft annað tonn.
Þeir koma í hópum á hinum löngu sumar-
dögum, skríða silalega á land upp og velta
sér yfir skrokka kynbræðra sinna, sem fyr-
ir eru. Eftir nokkurra daga mók drattast
þeir síðan í sjóinn aftur, fimm til tíu stiga
heitan, til að afla sér fæðu og stunda það
af ákafa í vikutíma.
Á malarfjörunni eru skilyrði til alveg sér-
stakra samvista fyrir rostunga af karlkyni
einvörðungu. Þar sem virðingar- og valda-
kerfi þeirra er ekki strangt þama, kann að
vera, að dýrin einfaldlega kunni að njóta
félagsskaparins, hvert ofan í öðru. Frá ein-
um af hinum þverhníptu höfðum eyjarinnar
mátti sjá, að eyjan var bókstaflega um-
kringd af hópum rostunga, sem vom að
koma aftur úr fæðuleit á fjarlægum slóðum.
Það kostaði heilmikla fjallgöngu að komast
í námunda við ströndina, þar sem þeir haf-
ast við. Það þurfti að klífa skriður og skríða
kletta og loks að láta sig síga í kaðli niður
á grasi vaxna syllu rétt fyrir ofan rostunga-
breiðuna.
Þaðan var auðvelt að virða fyrir sér ný-
lenduna, yfir fjögurra metra langa skrokka
i kös, en að vísu á bakinu, og hegðun þess-
ara félagslyndu dýra er greinilega snerti-
sækin, eins og fræðingar myndu kalla það.
Tvenndir stórra og hvítra vígtanna, sem að
stærð og gæðum ganga næst fílstönnum,
gera manni kleift að skilgreina þessa bleiku
og brúnu ringulreið, en þeir litir einkenna
húð þessara spendýra. Skinn þeirra er allt
í sfómm hmkkum og fellingum og Ijær
skrokkum þeirra vöm eins og brynja.
Tennur rostunganna, sem em reyndar
efri augntennur, verða oft um hálfan metra
að lengd. Þær gefa til kynna kynferði og
nokkurn veginn aldur þess, sem þær ber,
og þær em fyrst og fremst samfélagsleg
líffæri, sem kveða á um stöðu viðkomandi
Hinar ógnvekjandi tennur rostunganna eru bæði vopn þeirra og verkfæri. Þær
eru einnig stöðutákn. Þeim mun stærrí sem þær eru, þeim mun háttsettarí er
rostungurinn í samfélagi sínu.
í samfélaginu. Þeim mun stærri sem
vígtennumar em, þeim mun háttsettari er
rostungurinn. Þegar á reynir, notar rostung-
urinn tennumar til að treysta veldi sitt eða
yfirráð sín. Að öðm leyti notar hann þær
til að höggva sér öndunargöt í ísinn og
stundum til að komast upp úr sjónum.
Þó að rostungaþvagan virðist mókandi á
Round Island, er hún ekki hreyfingarlaus.
Áhorfandi sér hreifa borinn letilega fyrir
auga. Það tekur að blæða úr gömlu sári.
Annar hreifi er að strjúka eitthvað neðar-
lega á skrokknum. Tveir rostungar hrjóta
í takt.
Rostungur rís upp til að ganga á öllum
fjórum hreifunum og ferst það mjög klunna-
lega, en hann stingur afturhreifunum undir
bakhlutann sér til stuðnings. Kyrrðin yfir
hópnum er oft mfín með því, að rostungur
rís upp, lítur í kringum sig, sér sofandi
nágranna sinn og stjakar svo kröftuglega
við honum með tönnunum, að ferlíkið fer
heila veltu, en heldur svo áfram að sofa.
Úti fyrir ströndinni gefa ungir rostungar
frá sér hljóð. Sérfræðingur í rostungum,
Francis Fay, prófessor við háskólann í Al-
aska, segir, að þeir séu að leika sér og æfa
sig undir ástalíf vetrarins, sem bíður þeirra
á ísnum.
ÁSTALEIKIRÍ SKAMMDEGINU
Ólíkt flestum hreifadýmm hafa rostungar
kynmök á vetuma, þegar veður er sem verst
á Beringshafi. Karldýrin, eða nautin, sækja
heim kvendýrin, eða kýrnar, seint á haust-
in, en þær halda sig mestan hluta ársins á
brún rekíssins. Ástaleikurinn hefst, þegar
aðeins er ijögurra tíma birta á daginn.
Francis Fay, prófessor, er einn af fáum
vísindamönnum, sem hafa verið vitni að
þessum athöfnum rostunga. „Það var seint
í febrúar og í marz, þegar allmjög var liðið
á fengitímann," segir hann. „En samt sá
ég, að hveijum hópi kvendýra fylgdu nokk-
ur karldýr, sem eltu þær hvert sem þær
fóm.“
Karldýrin, sem yfirleitt em helmingi
stærri en kvendýrin, höfðu búið sig undir
þennan þátt í lífi sínu með því að fasta all-
an veturinn. „Allt, sem ég gat séð, gerðist
að nokkm leyti neðansjávar og að nokkm
á yfirborðinu," segir Fay. „Athöfninni
fylgdu heilmikil hljóð, sem fyrst vom eins
og bank og hringing, en síðan á yfirborðinu
eins og stuttir smellir og flaut. Hvert karl-
dýr virtist ráða yfir hreyfanlegu svæði á
rekísnum nálægt kvendýmnum. Hvenær
sem annað naut kom inn á þetta svæði,
urðu heiftarleg áflog. Enjafnskjóttogúrslit-
in vom ráðin, hvarf sá burt, sem varð undir
og sigurvegarinn hóf aftur sýningu sína og
endurtók sömu tilburðina klukkutímum
saman."
Þær Mala Ísstykkin
Eðlun á sér væntanlega stað neðansjávar
í janúar og febrúar, og kálfarnir fæðast að
vori árið eftir. í mesta lagi mun kýr bera
kálf annað hvert ár í blóma aldurs síns og
sjaldnar, eftir því sem hún eldist. Þannig
getur hraust kýr átt milli 12 og 13 kálfa á
ævi sinni, sem er mest 40 ár. Við fæðingu
er kálfurinn rúman metra að lengd og veg-
ur rúm 60 kíló. Að ári liðnu hefur hann
þrefaldað þyngd sína og er kominn með
tommulangar tennur.
Um vorið og sumarið halda kvendýrin og
kálfar þeirra sig við rekísinn og fylgja hon-
m
12