Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1987, Blaðsíða 5

3-4 MILLJÓN ÁRA ÞRÓUN
Fyrir2-1,5 milfjónum ára.
Fundarataður; Swartkrans,
Suður Afríku, 1950. Stærð
heila um 53o rúmcm.
Fyrir2-1 milljón ára. Fund-
arstaður: Olduvai -gfjúfriðí
Tanxaníu, 1959. Stærð heila
um 530rúmcm.
Fyrir 2,2-1,6 milljónum ára.
Fundarstaður: Koobi Fora,
Kenia, 1972. Stærða heila um
500-800rúmcm.
Fyrir 1,6 - 300þúsund árum.
Fundarstaður: Koobi Fora,
Kenia, 1975. Stærð heila um
700-1250rúmcm.
Fyrir400þúsund -100þús- Fyrir 125þúsund - 32þúsund Fyrir 100þúsund árum til
und árum. Fundarstaður: árum. Fundarstaður: La nútimans. Cro-Magnon mað-
Broken Hiii, Sambiu, 1921. Ferrasie, Frakklandi, 19o9. urinn, forfaðir okkar.
Stærð heila um 1200-1500 Stærð heila um 1200-1750 Fundarstaður: Cro-Magnon,
rúmcm. rúmcm. Frakklandi 1868. Stærð heila
um 1000-2000rúmcm.
Homo
habilis
Australopithecus
robustus
Australopithecus
boisei
Homo sapiens
(archaisch)
Homo sapie
neandertha lensis
Homo sapiens
4
Á Laetolisléttunni í Tanzaníu urðu fjölmargar, óvenjulegar tilviljandir þess vald-
andi, að eitt örstutt andartak í þróunarsögu frumstæðra fyrirrennara mannkynsins
hefur varðveizt í milljónir ára. Fyrir um það bil 3,7 milljónum ára hafa þrjár verur
með mannsmóti lagt leið sína yfir nýfallna ösku frá eldfjallinu Sadiman. Allt frá
því þessi steinrunnu fótspor fundust þarna,hafa verið uppi ákafar deilur meðal
vísindamanna um það, hvort þessar þijár uppréttu verur á Laetolisléttu hafi í raun-
inni verið óvéfengjanlegir forverar okkar nútímamanna.
árangurslaust þarna að þess háttar verk-
færum úr tinnusteini frá steinöld, sem þekkt
voru frá fomleifafundum í Evrópu.
I þriðja leiðangri Recks prófessors til
Olduvai-gjárinnar var Louis Leakey með í
förinni. A leiðinni þangað veðjaði hann tíu
sterlingspundum við prófessorinn, að hann
skyldi innan sólarhrings frá komu leiðang-
ursins til Olduvai-gjárinnar finna eitthvert
verkfæri úr steini á þeim slóðum. Svo fór
að Leakey gat innan tilskilins frests fært
hinum undrandi Reck óaðfinnanlegan stein-
fleyg eða kíl, sem greinilega var gerður af
mannahöndum. í fyrsta ieiðangri sínum á
þessum slóðum hafði Reck prófessor marg-
sinnis haldið á slíkum steinhnullungum í
hendi sér en hafði hins vegar ekki gert sér
ljóst, að þeir væru tilhöggnir sem verkfæri.
MaryKemurTil
SÖGUNNAR
Um þetta leyti lauk hjúskap þeirra Louis
og Fridu með lögskilnaði, af því að eiginkon-
an var orðin dauðleið á að eyða ævinni með
sérvitrum draumóramanni, sem auk þess
var stöðugt að taka framhjá og vildi helzt
af öllu halda sig einhvers staðar úti í frum-
skógunum og leita þar að steinrunnum
leggjum og öðru beinarusli. Ein af þeim
ungu meyjum, sem Louis hafði ótæpilega
borið víurnar í, fylgdi honum í fjórða leið-
angrinum til Olduvai-gjárinnar. þessi
ástmær hans var hin tuttugu og tveggja
ára gamla Mary Nicol, fomleifafræðingur
að mennt og nægilega sérsinnuð og fífldjörf
til að binda trúss sitt við Louis Leakey. Hún
var á ýmsan hátt heldur frábrugðin öðrum
velmenntuðum enskum yngismeyjum í at-
ferli á þeim tímum, var til dæmis með
flugskírteini fyrir svifflugur og reykti vindl-
inga (síðar meir tók hún upp á því að reykja
m.a.s. digra vindla). Og auk þess bar Mary
Nicol tvær funandi ástríður í bijósti, og þær
snérust um Louis Leakey og um steingerv-
inga.
Eftir að Louis var skilinn við Fridu, gekk
hann að eiga Mary, og ungu hjónin dvöld-
ust jafnan eftir það dijúgan hluta af ári
hveiju í Olduvai-gjánni við leit að fornleif-
um. Þau fundu þúsundir verkfæra úr steini.
í efstu, þ.e.a.s. yngri jarðlögunum, voru
verkfærin vandlega tilhöggvin og kunnáttu-
samlega gerð, en í neðri setlögunum — í
Olduvai-gjánni eru elzu setlögin talin vera
um það bil tveggja milljón ára gömul —
fundu þau aftur á móti verkfæri, sem voru
harla frumstæðir smíðisgripir; eiginlega
bara hnöttóttir steinhnullungar sáralítið
tegldir til og mótaðir. Þegar fram liðu stund-
ir kom að því einn góðan veðurdag, að þau
hjónin urðu bæði leið og dauðuppgefin á
þessari eilífu steinaleit sinni. í raun og veru
höfðu þau alltaf verið á höttunum eftir þeim
frummönnum, sem gert höfðu þessi stein-
verkfæri. Það virtist hins vegar ekki hlaupið
að því að fmna líkamsleifar þessara frum-
manna.
Veigamikill Hlekkur
Ar vonbrigða og þrotlausrar leitar þeirra
hjóna í Olduvai-gjá urðu alls næstum þrír
áratugir. En svo var það árla dags í júlímán-
uði 1959, þegar Louis lá heldur illa haldinn
af inflúensu í tjaldi þeirra, að Mary hélt enn
einu sinni af stað í beinaleit. Hún var ein
síns liðs en hafði dalmatíuhundana sína tvo,
Sallý og Viktoríu, með sér til trausts og
halds. Það var þá, sem hún rakst á hluta
af höfuðkúpu úr manni; það var fyrsta höf-
uðkúpa manns, sem fundizt hafði í Olduvai-
gjánni. Frá sér numin af fögnuði hélt hún
í skyndi aftur til tjaldsins og náði í lífsföru-
naut sinn, Louis, sárþjáðan og rauðeygðan
og fór með hann rakleiðis á fundarstaðinn
í gjánni. Vonbrigðin urðu líka sár í þetta
sinn: Louis Leakey gerði sér þegar í stað
grein fyrir því, að þessi 1,8 milljón ára gamla
höfuðkúpa, sem gægðist þama upp úr jörð-
inni, var ekki höfuðkúpa úr homo eins og
þau höfðu vonast eftir, heldur úr australopit-
hecusi. Þama var því naumast um að ræða
neinn stórkostlegan, einstakan fornleifa-
fund, því allt frá þeim tíma, er þeir Raymond
Dart og Robert Broom höfðu fundið stein-
gerð mannabein í kalksteinsnámunum í
Suður-Afríku, vom tvær mismunandi teg-
undir afaustralopithecusi öllum fræðimönn-
um vel kunnar, og það fyrir einum til
tveimur áratugum: Hinn grannvaxi og
„fíngerði“ australopithecus africanus eins
og beinin úr barninu frá Taung, og hinn
grófbyggðari frummaður, sem Robert Bro-
om hafði fundið í Kromdrai í S-Afríku,
australopithecus robustus.
Vísindamenn á sviði mannfræði og forn-
leifafræði vom þegar á þessum ámm þeirrar
skoðunar, að einungis australopithecus
africanus gæti hafa verið fyrirrennari í þró-
uninni til nútímamannsins, en að austalopit-
hecus robustus hefði aftur á móti tilheyrt
þeirri hliðargrein í þróun til mannvera, sem
dáið hefði út með öllu, af því að robustus
hafi verið búinn að sérhæfa sig um of á
harða og þurra næringu úr jurtaríkinu. Hinn
fíngerðari australopithecus africanus hefur
á hinn bóginn átt auðveldara með að laga
sig að breyttum háttum eftir árstímum og
kunni betur að brúa tímabil fæðuskorts:
Hann hefur snemma lært að stugga rándýr-
um merkurinnar frá bráðinni og hrifsa
sjálfur til sín bita af hræjunum — þannig
varð fæða africanus að miklum mun eggja-
hvíturíkari.
Við fyrstu sýn leit það brot úr höfuð-
kúpu, sem Mary Leakey hafði fundið þama
í Olduvai-gjánni nákvæmlega eins út og
höfuðkúpan úrautralopithecusi robustus. En
þegar búið var að safna saman og raða í
eina heild þeim nokkrum hundruðum
beinflísa, sem fundust á staðnum, kom í
ljós að þessi Olduvai-höfuðkúpa var ennþá
sterklegri að beinabyggingu en sú tegund
af a. robustus, sem fundist hafði í Suður-
Afríku 1950. Þarna var sem sagt um enn
stærri og grófbyggðari tegund af robustus
að ræða með ógnvekjandi stórum og krafta-
legum kjálkum. Leakey-hjónin lýstu þessari
nýju tegund af fmmmanni sem annarri og
enn frumstæðari hliðargrein af homo-
flokknum og gáfu þau honum heitið zinjant-
hropus, „manninn frá Austur-Afríku", með
viðumefninu boisei. Síðar var Olduvai-
maðurinn þó nefndur australopithecus boisei
til samræmis við nafngiftir þeirra fmm-
manna, sem fyrr höfðu fundizt.
^yggj á Zeit Magazine.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. JANÚAR 1987 5