Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1986, Blaðsíða 12

f
T* x— W.T" ■■ ■ ■ -
M u R H E 1 M 1 T jr 0 N L 1 S T A R 1 N N A R
UPPRENNANDI
STÓRSTJARNA
jt
Dimitri Sgouros hefur
aflað sér mikils frama
þótt hann sé aðeins 16
ára að aldri. Hann
heldur tónleika hér á
vegum Tónlistarfélags-
ins 13. marz og leikur
með Sinfóníunni 15.
marz.
Hann gengur inn á sviðið löngum, allt of stór-
um skrefum — það er næstum því eins og
hann sé annað hvort tímabundinn eða þá
örlítið hræddur við þessa sex sjö metra af
opnu sviði yfir á svalimar, brosir um leið
vingjamiega og hneigir sig, þannig að
hendumar, sem hann hafði áður haldið þétt
niður með hliðunum, teygjast aftur. Hann
hneigir höfuðið enn einu sinni Iftillega til
að heilsa áheyrendunum, sezt niður, leggur
hendumar á hné sér til að einbeita huganum,
hlustar hið innra með sér, tekur sig á og
byijar. í hverri hreyfíngu og hveijum drætti
kemur fram látæði hins þjálfaða atvinnu-
manns. Ungi maðurinn er rétt sextán ára.
Ævintýralegur
Listamannsferill
Þegar hann hélt fyrir skemmstu hljóm-
leika í Tónlistarhöllinni í Hamborg gat
hann státaö af sjö ára hljómleikaferli, sem
hann á að baki: Fæddur árið 1969, hóf nám
í píanóleik sex ára að aldri; kom einu ári
síðar fram opinberlega, og „auðvitað" birt-
ist um leið fyrsta sjónvarpsviðtalið við
hann. Átta ára að aldri settist hann í tón-
listarháskóla og hlaut gullverðlaun þegar
hann útskrifast þaðan fimm árum síðar.
Meðan hann var enn við nám vann hann í
fjögur skipti til fyrstu verðlauna í sam-
keppni ungra píanóleikara.
Stórmeistarar slaghörpunnar á borð við
Svjatoslav Richter, Barenboim og Gidon
Kremer, Ashkenazy og Máurice André
hafa fyrir löngu tekið að líta á hann sem
jafningja sinn. Sellósnillingurinn og
hljómsveitarstjórinn Mstislav Rostropo-
vitsj hefur lagt sig fram við að greiða götu
hans, Rubinstein áleit hann vera bezta pí-
anista, sem hann hefði nokkurn tíma
hlustað á „að mér sjálfum meðtöldum";
hljómsveitarstjórinn heimskunni Herbert
von Karajan hefur fengið hann til að leika
fyrir sig, og hann hefur einnig oftsinnis
spilað fyrir önnur stórmenni. Er Dimitris
Sgouros undrabarn?
Fiðlu-chaconne Bachs, útsett fyrir píanó
af Busoni, „Appassionata" eftir van Beet-
hoven, F-moll-fantasían eftir Chopin og
„Symphonische Etúden" eftir Schumann
— efnisskrá, sem hlyti að skjóta hverjum
fullþroskuðum, fjörutíu og eins árs göml-
um píanista skelk í bringu. Hafi maður
aðeins fjórtán ár að aldri yfir nægilegri
tækni að ráða til þess að gera slíkri efn-
isskrá fullnægjandi skil, þá hafa ekki ein-
ungis tölurnar, sem tákna fjölda æviár-
anna, algjörlega snúizt við, heldur fer það
afrek jafnframt langt fram úr yztu mörk-
um alls þess, sem menn geta framast
vænzt og vonað. Eiginlega er þetta ekki
hægt — eiginlega er þetta kraftaverk.
En það er sem sagt hægt, Dimitris
Sgouros sýnir það hverjum og einum, sem
það vill heyra og sjá, og hann sýnir það
með fjölmörgum, níðþungum aukalögum;
reyndar væri hann lika fær um að sýna
það með 35 (bókstaflega sagt: þrjátíu og
fimm) píanókonsertum, sem hann hefur
fullæfða til reiðu, svo og með „flestum ein-
leiks píanóverkum" tónbókmenntanna.
Drengurinn sá hlýtur að hafa til að bera
svo undursamlegt og furðulegt minni, að
sennilega myndi meira að segja hið marg-
lofaða dæmi um frábæra minnisgáfu Moz-
arts, sem svo oft er vitnað til, falla út í
yztu myrkur og blikna í þeim samanburði,
— og það þótt Mozart eigi að hafa getað
skrifað villulaust niður eina mótettu eftir
að hafa heyrt hana aðeins einu sinni. En
„Miserere" eftir Allegri má þó skoðast all-
miklu léttara og aðgengilegra verk að
muna utan að en píanóverk af flóknustu
gerð frá rómantíska tímabilinu.
Því það, sem Dimitris Sgouros hefur
fram að færa, er hrein og skær snilld, sem
kemur öllum til að falla einfaldlega í stafi
af undrun og aðdáun. Hann er gæddur
hreinræktaðri snilligáfu, hvorki meira né
minna, því það er ekki hægt annað en dást
af alhug og án nokkurrar úrtölu að þessu
undri.
Það mætti svo sem vel kalla þessa tækni
hans einstakt furðufyrirbrigði eða algjör-
lega frábæra eða æðislega — lýsingarorðin
geta tæpast orðið nægilega sterk. Og
drengurinn rennir í gegnum þessa tækni
eins og þetta sé sjálfsagðasti hlutur i
heimi, eitthvað áþekkt því, þegar við för-
um út í búð til að kaupa eitt pund af sykri
eða þegar útvarpsþulurinn les fréttir dags-
ins.
Þegar maður situr svona heillaður og
undrandi, og upp í hugann kemur jafn
hversdagslegur samanburður úr daglega
lífinu eins og ósjálfrátt og óviðeigandi, þá
tekur líka að læðast að manni einhver
grunur um þetta atriðið eða hitt.
UNDUR - í EINU EÐA ÖLLU?
Af hverju leikur hann svona geysi-
flókna, gífurlega krefjandi efnisskrá? Nú,
en hvað ætti hann annars að spila? Ætti
hann ef til vill að bjóða upp á tví- eða
þríraddaðar inventionen eftir Johan Seb-
astian Bach? Sónötu eftir Clementi? Eða
kannski moment musical eftir Schubert?
Eða þá nokkur verk úr „Mikrokosmos"
Bartóks? Það voru þó þess háttar verk,
sem „við hin“ vorum að spila í píanó-
tímunum, þegar við vorum fjórtán ára.
Nei, hann verður að sýna hve mikið hann
kann — það er að segja hið erfiðasta af
öllu erfiðu.
Af hverju spilar hann næstum því ein-
göngu fortissimo-verk? Já, en hvað ætti
hann þá að spila annað? Kannski pianiss-
imo eins og í „Tráumerei" eftir Schumann
eða E-dúr-etýðu Chopins? Ó, nei, hann
verður jú að sýna, að hann sé orðinn stór
og hafi náð fullum þroska, að hann geti
geists áfram í fortissimo eins og fjörutíu
og eins árs gamall listamaður, sýna að
hann sé fullgildur karlmaður, sem líta beri
á í einu og öllu sem hvern annan færasta
píanóleikara.
Af hverju spilar hann eingöngu róman-
tísk verk? (Eg bið forláts, auðvitað er
hann líka með Beethoven — en er „App-
assionatan" annars svo ýkja langt frá
rómantíkinni?) Já, en hvað ætti hann svo
sem að spila annað? Hraðskreið píanóverk
eftir Scarlatti? Eitthvað af því taginu, sem
aðrir píanóleikarar Iengja efnisskrá sína
með, nota sem aukalög. Píanóverk IX eftir
Stockhausen eða aðra sónötuna eftir Boul-
ez? Þá kæmi víst örugglega fljótt í ljós hve
barnelskir og góðhjartaðir fastagestirnir í
tónleikasölum heimsins eru. Nei, virkilegt
frægðarorð, viðurkenningu, vegsauka og
álit skapa menn sér á einleikstónleikum
einungis með þess háttar tónverkum, sem
samin voru beinlínis í því skyni að afla
frægðarorðs, viðurkenningar og álits, og
því er tímabil hinna stórhuga vígreifu pí-
anókappa, enn sem komið er, alls ekki á
enda.
Af hverju spilar hann ekkert eftir Moz-
art, ekkert eftir Brahms? Af hverju ekki
„hinar hliðarnar" á Beethoven, Chopin eða
Schumann? Hann er örugglega tilbúinn
með allar útgáfur þeirra i pokahorninu;
þótt hann væri ræstur út klukkan þrjú um
nótt, þá kæmi víst i ljós, að hann gæti
hrist þetta allt fram úr erminni, utanað og
óaðfinnanlega.
Það er einmitt þarna, sem hundurinn
liggur grafinn: Sú „Appassionata", sem
Dimitris Sgouros flytur, er nú þrátt fyrir
allt ofurlitið annað og meira en eingöngu
æðisgengin tónsmið, þrauthugsaður
óhemjugangur; það kemur strax i ljós í
fyrstu þrettán eða kannski ekki fyrr en i
fyrstu 34 töktunum. Þar verður ekki að-
eins að ná fram litbrigðum tveggja lína,
sem hreyfast samhiiða í tveggja áttunda
fjarlægð, ekki einungis að draga ljóslega
fram andstæðu stefs og mótífs, ekki bara
að leiða fram áhrifamáttinn milli fortiss-
imo samhljóma og pianissimo „bankaðra"
tóna. Þarna í fyrstu töktunum verður auk-
in heldur strax að leggja undirstöðuna
fyrir sex síðustu takta kaflans, og reyndar
meira en það: fyrir niðurlag sónötunnar í
heild. Þarna verður að bregða upp útlínum
og eyða þeim strax aftur; þarna verur að
sýna fram á djöfullega undiröldu, tvö-
feldni, tvíræðni, andstæður — það er alls
ekki nein tilviljun, að Beethoven lætur
þennan kafla, en hann samdi aldrei aftur
nokkuð þessu likt, einmitt enda í þreföldu
piano með leiðsögustefið í dýpstu hljómum
vinstri handar; þarna á að lýsa hrapi, nei,
öllu heldur eiga hljómarnir að leiða niður
til hraps, óstöðvandi falls niður í ómælis-
dýpi.
Það er í þessu völdunarhúsi sem maður
tekur eins og ósjálfrátt að velta hlutunum
fyrir sér nokkuð á annan hátt. Án þess að
bera hinar minnstu brigður á snilligáfu
þessa rétt nýlega fjórtán ára gamla pilts,
Dimitris Sgouros, án minnstu efasemda
um einstaka afburðahæfileika hans, en úr
því að hjá honum er fyrir hendi þetta
hreinasta undur í tæknilegri færni, — af
hverju þá ekki líka þetta óvenjulega
kraftaverk, sem felst í músikölskum
þroska, mikilfengleika, í músíkalskri inn-
sýn, guðdómlegri náðargáfu, túlkunar-
hæfni, í myndrænum hugarsýnum. Það
væri einmitt allt þetta, sem vera þyrfti til
staðar til þess að spila Mozart og Brahms
og „hinar hliðarnar" á Beethoven, Chopin
og Schumann.
Maður getur að nokkru stuðst við fengna
reynslu og því sagt að tíminn muni leiða
allt þetta fram á sjónarsviðið, án efa. En
hver er þá sá, sem reyndist fær um að
hjálpa unga manninum i þessum efnum?
Sjálfur býr hann nú þegar yfir meiri og
skærar leiftrandi tækni en allir aðrir —
hverjum ætti hann þá að trúa? Hver mun
taka þennan unga mann undir sinn
verndarvæng; hver er eiginlega fær um
það?
Það er ekki hægt að greina nein minnstu
blæbrigði í vingjarnlegu brosi hans, þegar
hann hneigir sig fyrir áheyrendum sínum;
eftir tveggja klukkustunda hörkuvinnu við
hljóðfærið er það ennþá vingjarnlegt bros
en heldur ekki minnstu ögn hamingjusam-
ara, gleðiríkara, „eðlilegra". Það situr
nákvæmlega jafn örugglega og fingra-
setningin í takti 125. En svo má líka ef til
vill segja, að þetta sé einmitt hið eðlilega,
þegar um undrabörn er að ræða.
H.J.HERBART