Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1986, Blaðsíða 11

eiga svo aftur að sínu leyti eftir að ýta
mjög rækilega við þeim viðhorfum, sem
álíta nútíma iðnaðarþjóðfélög í þeirri
mynd, sem við þekkjum þau í dag, ein-
hvern alveg sjálfsagðan hlut.
VOÐINN VÍS
Það eru ekki til og verða heldur aldrei til
neina algildar, alhliða stjórnunar- og við-
gerðaleiðbeiningar fyrir skóga; það gildir
raunar um öll lífkerfi. En hins vegar er nú
þegar fyrir hendi nægilega mikil og áreið-
anleg þekking á þessum málum til þess að
unnt sé að greina vandann: Skógarnir eru
sjúkir.
Um það bil 8% af öllu skóglendi Sam-
bandslýðveldisins Þýzkalands þjást aug-
ljóslega af hraðfara trjádauða. Þarna er
því um að ræða um það bil 80 milljónir
trjáa.
Það sem jafnvel er ennþá verra en
ofangreind vitneskja, er sú þróun mála,
sem liggur að baki þessum ógnvænlegu
tölum.
í fyrsta lagi: Á síðastliðnum fimm árum
hefur trjádauðinn tekið að aukast með gíf-
urlegum hraða — sé langlífi flestra trjá-
tegunda haft í huga, er nánast hægt að
tala um óðatæringu í skógunum.
I öðru lagi: Það eru ekki eingöngu hinar
tiltölulega sjaldgæfu grenitegundir í skóg-
um Þýzkalands, sem strádrepast, heldur
eru einnig þær tvær trjátegundir, sem
telja verður aðaltrjátegundirnar í skógun-
um, þ.e.a.s. beyki og fura, farnar að týna
ískyggilega tölunni. í sambandsfylkinu
Nordrhein-Westfalen var einungis unnt að
flokka um sjö prósent af vaxtarsvæðum
furunnar sem „alheilbrigð", þegar fram
fór allsherjar athugun á heilbrigðis-
Draugaskógur í Bavaríu-héraði.
Brennisteinsdíoxíð Og
Brennisteinssýra
Skógarfár það, sem núna geisar um
landið þvert og endilangt, er álíka sam-
bærilegt við þann trjádauða, sem varð á
fyrstu áratugum þýzkrar stóriðju, eins og
gamaldags kolakynt eimreið getur talizt
sambærileg við nýtízku breiðþotu. Þar sem
svo mikil orka er notuð á okkar dögum,
breiðist drepsóttin í trjánum miklu örar út
en áður, og lætur engin landamæri ríkja
aftra för sinni; hún breiðist stöðugt út um
alla álfuna. Orkunotkunin í Mið-Evrópu,
sem hélzt nær óbreytt á tímabilinu 1910 til
1950, hefur á síðastliðnum þrjátíu árum
náð að þrefaldast, og um leið hefur magnið
af þeim gastegundum, sem myndast við
brennslu orkugjafanna olíu og kola, þre-
faldazt í andrúmsloftinu. Þar er fyrst og
fremst um brennisteinsdíoxíð að ræða, en
jafnvel lítið magn af því í andrúmsloftinu
nægir til að framkalla miklar skemmdir á
barrtjrám. Haldist brennisteinsdíoxíð um
nokkurt skeið uppi í efri lögum andrúms-
loftsins, vegna staðviðra og eins vegna
þess að hæstu verksmiðjuskorsteinar
blása gasinu mjög hátt í loft upp, þá geng-
ur brennisteinsdíoxíðið í samband við rak-
ann í loftinu og myndar brennisteins-
megna sýru: Súra rigningin er þar með
orðin til.
Afleiðingar af velmeintri stefnu til
verndar umhverfinu, þ.e.a.s. hækkun verk-
smiðjureykháfanna, eru núna að koma í
ljós á heldur hrikalegan hátt, því hinir
himinháu reykháfar leysa eiturgasvand-
ann á engan hátt, heldur hafa þeir þvert á
móti aukið það vandamál — líka land-
fræðilega séð — og magnað til mikilla
ástandi skóganna í öllu landinu á síðast-
liðnu ári. Einn fjórði huti furutrjánna í
hinum afar víðlenda Bælenzka skógi var
meira að segja langt leiddur af sýkingu.
í þriðja lagi: Hin eðlilega endurnýjun
skóganna við sjálfsáningu hefur orðið
fyrir varanleguni skakkaföllum. í stórum
hlutum Þýzkalands lætur svo til ekkert
plöntuungviði á sér kræla, jafnvel á þeim
árum, þegar vaxtarskilyrði ættu að vera
með allra bezta móti.
Banvænn Jarðvegur
Vísindalegar athuganir staðfesta þessar
voðafregnir skógarvarðanna. Líffræðingar
finna stöðugt meira af eiturefnum (eins og
t.d. eitraða þungamálma) í barri, blöðum
og viði trjánna en stöðugt minna af lífs-
nauðsynlegum næringarefnum, svo sem
kalsíum og magnesíum. Ennþá skelfilegri
eru niðurstöður þær, sem efnafræðingar
leggja fram, eftir að hafa rannsakað efn-
asamsetningu jarðvegsins, því það hefur
nú komið í ljós, að í skógarbotninum ríkja
orðið þannig skilyrði í stórum hlutum
Þýzkalands, að hvorki trjárætur né nauð-
synlegar örverur eiga sér þar hina
minnstu lífsvon til langframa. Jarðvegur-
inn er orðinn allt of súr.
Allt þetta flóð hinna hörmulegustu tíð-
inda hellist einmitt yfir þá atvinnugrein í
Þýzkalandi, sem svo lengi hefur getað ver-
ið stolt af sínum gömlu hefðum í náttúru-
verndandi nýtingu skóganna. Yfirstjórn
þýzku skógavörzlunnar hefur á síðastliðn-
um hundrað árum haldið sig mjög strang-
lega við þá grundvallarreglu, að árlega
megi einungis'Cella nákvæmlega jafn mik-
ið af skógartrjánt og nemur tölui þess
ungviðis, sem í staðihft-v^x á sama tíma úr
grasi. Áður en tekið var‘'-ftð~fcamíylgja
þessari höfuðreglu, var víða mjög tekið að
Fjöldafundur í Freiburg þar sem fólk
vill vekja athygli á hættunni vegna skóg-
ardauðans. A krossinum stendur: Fyrst
deyr skógurinn — síðan mannkyn.
ganga á skógana með hreinni rányrkju svo
við lá, að sumt skóglendi eyddist með öllu.
Að vísu drapst fyrir einni öld líka mikið
af skógartrjám, sem uxu áveðurs við
fyrstu reykspúandi verksmiðjuskorstein-
ana, en slík umhverfisvandamál voru mjög
svo staðbundin í þá daga, og með heil-
brigðri skynsemi reyndist líka unnt að
hefta þá öfugþróun.
muna. Það voru Norðurlandabúar og
Kanadamenn, sem fyrstir allra urðu veru-
lega fyrir barðinu á hinu súra syndaflóði. í
þessum löndum tóku fiskar að drepast í
hrönnum í vötnum og lygnum vatnsföllum,
af því að þar er lítið af kalki í vatni og
jarðvegi til þess að stemma stigu við áhrif-
um sýrunnar, sem féll úr lofti. í skógunum
komu áhrif sýruregnsins ekki eins fljótt
fram og heldur ekki á eins hrikalegan hátt
en núna eru afleiðingarnar af súru rign-
ingunni fyrir skógana þegar orðnar með
öllu ófyrirsjáanlegar, einnig í þessum
ofangreindu löndum.
Mjög svipaða sögu er líka að segja frá
stórum svæðum í löndum Austur-Evrópu,
þótt þessi vandamál hafi enn ekki komizt í
hámæli þar austur frá, heldur þagað yfir
þeim eins og um viðkvæm ríkisleyndarmál
væri að ræða.
Varnaraðgerðir Fyrir
Miluarða Marka
Þess sjást þó að minnsta kosti stöðugt
fleiri merki, að vestur-þýzkir stjórnmála-
menn séu loksins farnir að trúa frásögnum
vísindastofnana og skógarvörzlu um þá yf-
irstandandi bráðapest, sem herjar á skóga
landsins. Þannig voru það alveg greinilega
áhyggjurnar af ástandi skóganna í Bæjar-
alandi, sem áttu sinn verulega þátt í því,
að Friedrich Zimmermann, innanríkisráð-
herra Sambandslýðveldisins, tók algjör-
lega upp á sína arma það lagafrumvarp
sósíaldemókrata og frjálslyndra, sem
kveður á um mun strangara aðhaid vegna
loftmengunar verksmiðja. Hið nýja há-
mark varðandi langhættulegasta eiturefn-
ið, brennisteinsdíoxíð, er að vísu ennþá
þrefalt það magn, sem furuskógarnir eru
álitnir þola, en samt er þetta þó skref í
rétta átt.
Þá er reglugerð sú um stærstu og elds-
neytisfrekustu notendur landsins, eins og
til dæmis flestar hinna stærri málm-
vinnsluverksmiðja og olíukynt raforkuver,
sem staðfest var núna á síðastliðnu vori,
heldur alls ekki vel til þess fallin að sporna
verulega gegn hættunni á skógadauðanum.
Það sem gera verður er alveg augljóst:
Það þarf þegar í stað, og hvað sem það
kann að kosta, að stöðva fyrst hina æðis-
gengnu eyðingu skóganna — en þetta er
slíkt risaverkefni, að það á örugglega eftir
að kosta ótalda milljarða marka. Þann
kostnað er vitaskuld ómögulegt að leggja
eingöngu á herðar skógareigenda. Hins
vegar verður svo undir eins að fara að
framfylgja, stöðugt og út í yztu æsar, öll-
um þeim lögum og fyrirmælum, sem kveða
á um minnkun loftmengunar, og verður í
því sambandi að halda uppi alveg sérstak-
lega ströngu eftirliti með þeim aðiium,
sem þurfa að brenna hvað mestu eldsneyti.
Langtum Strangara
Aðhald Framundan
Frumvarp það til laga um visst brenni-
steinsafgjald á verksmiðjur og orkuver,
sem umhverfismálaráðuneyti Hessen-
fylkis í Frankfurt am Main lagði fyrir
fylkisþingið fyrir nokkru, gæti orðið það
fordæmi, sem síðar yrði fylgt um allt
Þýzkaland eða jafnvel víðar í álfunni.
Samkvæmt þessu lagafrumvarpi er þeim
verksmiðjum og raforkuverum, sem dag-
lega þurfa að brenna hvað mestri hráolíu
og mestu magni af kolum, gert skylt að
greiða sérstakt afgjald — eða 2000 þýsk
mörk — fyrir hvert það tonn af brenni-
steinsdíoxíði, sem blása verður út í and-
rúmsloftið, þar sem ekki reynist nægileg
tæknikunnátta fyrir hendi til þess að unnt
sé að sía það svo til allt úr útblæstrinum.
Markmiðið með þessu gjaldi er meðal
annars það að ýta enn undir frekari þróun
fullkomnari hreinsibúnaðar í þessum
verksmiðjum, þannig að útkoman verði
stöðugt betri síur og bættar brennsluað-
ferðir.
Eins og sakir standa hafa þær brennslu-
freku verksmiðjur, sem lagt hafa sérstakt
kapp á að koma sér upp sem beztum
hreinsibúnaði og sía sem mest af eiturefn-
unum úr útblæstri reykháfanna, hingað til
ekki hlotið neins konar viðurkenningu eða
umbun opinberra aðila fyrir viðleitni sína
til meiri aðgæzlu og fyrir aukalegan kostn-
að við betri og árangursríkari hreinsitæki.
í þessu kemur meðal annars fram ein
greinilegasta brotalömin á misheppnaðri
stefnu í umhverfisvernd og orkumálum,
sem fylgt hefur verið fram til þessa. Af-
leiðingarnar tala nú þegar skýru máli,
hvert sem litið er.
Það „borgar sig“ sem sagt ennþá fyrir
þýzku rafveiturnar að keyra á fullum
krafti mestu drulludreifarana meðal kola-
og hráolíukyntra raforkuvera í landinu.
Gífurleg Verðmæti í Húfi
Afleiðingarnar af eyðingu skóganna í
stórum stíl myndu ekki einungis verða
þær, að tilfinningalíf Þjóðverja almennt
byði stóran hnekki þar af, heldur gætu þá
skógarnir, sem núna klæða um það bil einn
þriðja hluta Þýzkalands, ekki lengur ann-
azt sitt veigamesta verkefni, en það er
endurnýjun og hreinsun vatns og lofts í
landinu. Missir rúmlega 600.000 vinnu-
plássa í timburiðnaðinum mætti jafnvel
telja léttvægara áfall, samanborið við
ofangreind ósköp.
Þaö sem núna þarf bráðnauðsynlega að
koma til, er pólitískur vilji á æðstu stöð-
um. Það hefur nógu lengi liðizt að hin
lægra settu yfirvöld í landinu drægju
mögulegar og nothæfar gagnráðstafanir
til verndar skógunum á Ianginn eða létu
tillögur þar að lútandi sem vind um eyru
þjóta. Nú hefnir það sín, að ekki skyldi
þegar í kringum 1970 hafa verið skipaður
ábyrgur umhverfismálaráðherra fyrir allt
Þýzkaland með nægilega víðu valdsviði, að
dugað hefði til úrbóta. Því nú er að áliti
flestra sérfróðra manna um þessi efni ekki
lengur nægur tími til stefnu til að bíða
eftir stofnun starfshæfs umhverfismála-
ráðuneytis í Bonn, ef bjarga skal mestum
hluta þess skóglendis, sem nú er fyrir
hendi.
Ef ekki koma til framkvæmda mjög
bráðlega ströngustu ráðstafanir gegn
Ioftmenguninni, missir sjálft lífríki skóg-
arins hið náttúrulega jafnvægi sitt: Þýzku
skógarnir væru þá endanlega dauðir.
Svartsýnismenn eins og jarðvegsfræð-
ingurinn prófessor Bernhard Ulrich í
Göttingen, sem lengur en nokkur annar
þýzkur vísindamaður hefur fengizt við víð-
tækar rannsóknir á skógardauðanum,
álíta, að þýzku skógarnir verði svo til allir
dauðir eftir tuttugu ár.
Halldór vilhjálmsson þýddi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8. MARZ 1986 11