Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1986, Blaðsíða 5

ing vegna túlkunar við leikstjóra: „Hingað
til hef ég alltaf haft mitt fram
Árið 1983 söng hún hlutverk Brynhildar
í Niflungahring Wagners í helgidómi hans
í Bayreuth í Þýzkalandi. Þá vann hún
listsigur og öðlaðist traust óperuheimsins
fyrir frammistöðuna í þessu geysierfiða
hlutverki. En hún lagði sitt eigið mat á
útkomuna: Hún fékk að túlka Brynhildi,
eins og henni sýndist. Þess vegna gekk allt
svona vel. Hún á að syngja hlutverkið í
Metropolitan í Niflungahring, sem þar
hefst 1986 undir stjórn James Levine.
Wagner-söngur hefur alltaf verið erfitt
svið. Hin róttæka aukning á hlutverki
hljómsveitarinnar og lengd óperanna gera
áður óþekktar kröfur til söngvara um þrek
og orku. Það hefur sjaldan reynzt mögu-
Iegt að samræma þær kröfum um hinn
fegursta söng og áreynsluminnstan. I ár-
anna rás eru það aðeins nokkrar einstæðar
raddir, sem hafa náð að uppfylla þessar
kröfur til fulls í þeim miklu hlutverkum,
sem Hildegard Behrens er nú að taka að
sér.
Á þessari öld hafa það ef til vill verið 8
eða 10 söngkonur, sem sungið hafa hlut-
verk Brynhildar með markverðum
árangri, en tvö nöfn standa öllum öðrum
langtum ofar: Kirsten Flagstad
(1895—1962) og Birgit Nilsson, fædd 1918,
en hún syngur enn við sérstök tækifæri.
Þessar fáu, einstæðu raddir ... er ein
þeirra í barka Behrens? Það er tæpast
neinn, sem heldur það, og það er efasemd-
in, sem fylgir hinum glæsta ferli hennar.
John Stean, gagnrýnandi tímaritsins
„Englands Gramophone magazine", sem er
afar geðfelldur og skilningsríkur sem slík-
ur, segir þrjú slæm atriði hafa spillt
ánægjunni af að hlusta á hljóðritun
Georgs Stolti á „Fidelio", en þau hafi verið
þrjár helztu aríurnar og ein þeirra var
„Komm Hoffnung", sem Behrens söng.
ÓHRÆDD VlÐ
BRJÓSTRÖDDINA
John Rockwell í New York Times gekk
svo langt að kalla hana „annars flokks
söngkonu með fyrsta flokks leikhæfileika".
Margir sérfræðingar hafa hrist höfuðið
vegna þess, hve hún er óhrædd við að nota
brjóströddina, hina karlmannlegu tóna,
sem hægt er að ná neðst á raddsviði
kvenna, en Behrens fer þar hærra en sum-
ir telja ráðlegt. í þessu sambandi er það
markvert, að plötur hennar hafa aldrei
fengið eins góðar móttökur og beinn flutn-
ingur hennar. Hingað til hefur það verið
svo, að söngur Behrens einn virðist ekki
hrífa menn eins og Behrens gerir ævin-
lega, þegar hún syngur holdi klædd.
Að sjálfsögðu er sönkonunni þessi gagn-
rýni vel ljós og hún tekur henni illa. Gagn-
rýnandi nokkur komst svo að orði, að hún
hefði sungið hlutverk Maríu í Wozzeck
með prýði, „þó að“ það geri kröfur á borð
við Wagner-hlutverk. „Segið mér,“ spurði
Behrens, „felur þetta „þó að“ í sér, að hann
haldi, að ég geti ekki sungið Wagner? Því
að hann var svo ánægður með mig í Bay-
reuth!"
Laðast Að Hlutum
Sem Gerast
af Sjálfu sér
Henni er meinilla við að vera kölluð
syngjandi leikkona. „Hvað á það að þýða?
Ég er tónlistarmaður. Ef ég hefði viljað
verða leikkona, hefði ég snúið mér að
leikhúsunum. En ég er í tónlistinni."
Hvað raddbeitingu snertir, fullyrðir
Behrens, að hún viti gjörla, hvað hún sé að
gera. „Brjóströddin! Já, ég er alltaf að
heyra þetta. Þeir eru hræddir við þetta í
Þýzkalandi líka, og mér var kennt að nota
hana aldrei, en einu sinni, þegar ég var að
syngja í Dusseldorf, kom bandaríski ten-
órsöngvarinn Jerome Lo Monaco til mín og
hvatti mig til þess og skoraði á mig að
beita brjóströddinni „eins og ítalir", þang-
að til ég sagði á endanum: „Allt í lagi,
finnum okkur píanó og þú leiðbeinir mér.“
„Ég verð honum alla tíð þakklát. Nú æfi
ég mig með brjóströddinni alla leið upp í
það, sem myndi vera háa C fyrir tenór. Ég
hef komið úr æfingasal og fólk hefur spurt
mig, hver þessi tenór hafi verið, sem hafi
verið þar með mér. Ef þetta væri hættu-
legt, þá held ég, að ég ætti að verða vör við
það, þegar ég reyni við háu nóturnar eða
syng píanissimó. Ef ég veit, hvað ég vil og
einbeiti mér, get ég gert það áreynslulaust.
Skýr hugsun, hún skiptir öllu.“
Það hlýtur að bera vott um frábæra
hæfileika hennar á leiksviði, að hún skuli
hafa náð svo glæsilegum árangri án þess
að syngja á þann hátt, sem menn eru sam-
mála um að sé hinn rétti. Hvenær nær hún
slíkum áhrifum? Allir þeir, sem hafa séð
Behrens eða unnið með henni, minnast
hennar á sinn sérstaka hátt.
Sópransöngkona segir svo frá í einu at-
riði í „Fidelio": „Þegar hún skoðaði andlit
fanganna, var maður með öndina í hálsin-
um. Maður horfði með henni, á hvern og
einn. Þegar Shirley Verrett lék sama at-
riði, þá hvarf hún bara, fyrir framan aug-
un á manni.“
Hin listræna trúarsetning Behrens um
hina „skýru hugsun" er í huga hennar
tengd þeirri nauðsyn að gera það, sem
henni finnst hún knúin til að gera. „Ég
laðast að hlutum, sem gerast af sjálfu sér,
af innri þörf,“ segir hún. Tosca hlýðir innri
rödd: Uppljóstrunin á leyndarmáli Ca-
varadossis skreppur út úr henni. Morðið á
Scarpia verður fyrir hugboð hennar. Bryn-
hildur er persóna, sem fylgir eðlisávísun
sinni umfram allt.
„Brynhildur elskar föður sinn öllu ofar.
En hún finnur, að hún verði að snúast
gegn honum og fylgja sinni innri rödd,
eins og Leonore í „Fidelio" og eins og við
öll.
f því er harmleikurinn fólginn, því að
það veldur dauða föður hennar, sem er það
sem við óttumst, þegar við brjótumst und-
an valdi. forfeðra okkar, og í þessu tilviki
veldur það hruni þeirrar veraldar, sem
hún þekkti. En hún gerir það, sem hún
verður að gera, alltaf. Mér dettur í hug
setning Kants: „Stjörnuhiminninn fyrir
ofan mig og siðferðislögmálið hið innra
með mér.“ Það er þetta, sem laðar mig að
þessum persónum, því að ég fylgi þessari
„innri rödd“ sjálf.“
Sv.Ásg. þýddi.
elskan. Hann talaði um „intróversíft
ástand" sem liði. Sem liði Oddur," sagði
hún með áherslu.
„Ég vil ekki að það líði. Ekki strax."
Hann horfði beint fram fyrir sig á veginn
sem kom þjótandi á móti þeim. Á kinn-
fiskasogið andlit hans höfðu myndast
harðneskjulegir drættir sem hún kannað-
ist ekki við, eins og það væii meitlað í
gráan stein. Af augum hans mátti ekkert
ráða um sálarástandið, þau voru eins og
spurningamerki, þögul og hlutlaus. Eftir
dálitla þögn sagði hann loks: „Þú hefur
heyrt talað um mystíska uppljómun? Að-
eins örfáum mönnum hefur hlotnast að
verða hennar aðnjótandi og þó ekkert ann-
að, alls ekki neitt bæri við í lífi þeirra,
nægði þessi eina uppljómun til að réttlæta
það og gera það barmafullt af tilgangi.
Yfirleitt er litið á þessa menn sem verk-
færi eða boðbera duldra afla í tilverunni
sem öðrum mönnum er að eilífu hulin.
Þetta eru yfirleitt miklir merkismenn, trú-
arbragðafrömuðir, skáld og vísindamenn
sem leysa einhverja gestaþraut tilverunn-
ar svo að hið augljósa blasir við. En í
fyrsta sinn í sögunni varð þessu dulda afli
á mistök í vali sínu á boðbera. Það valdi
blauðan og óbreyttan skrifstofumann frá
íslandi. Og hann nýtir sér það á þann hátt
að hann gerist „intróversífur" eins og
læknirinn þinn ... læknirinn minn orðar
það, þunglyndur, óráðinn og ófær um
mannleg samskipti. Helga, ég varð fyrir
mystískri uppljómun þegar ég hálsbrotn-

aði. Nema bara að það var ekkert mystískt.
við hana, hún var hversdagsleg, hlægileg
og lamandi sársaukafull. En samt ger-
breytti hún mér, ég er ekki sami maður og
áður, ég hugsa öðruvísi núna. Áður fannst
mér allt hafa tilfinningu til mín, fólk, hús,
bílar og jörðin sem ég gekk á. Mér fannst
eins og ég skipti þessa hluti einhverju
máli, eins og þeir gætu ekki verið án mín
fremur en ég án þeirra. Og þetta allt
fannst mér án þess að hugsa nokkurn tíma
út í það, þetta var bara sjálfsagt. Þá var ég
haldinn sama einkennilega mikilmennsku-
brjálæðinu og þessar lífverur sem kallast
menn og eru skríðandi um alla jörðina eru
haldnir. En þegar ég þaut í gegnum loftið
og lenti á jörðinni sem ég hafði gengið á,
fótum troðið frá fæðingu, þá launaði hún
mér mikilmennskuna. Hún tók kuldalega á
móti mér, beyglaði hálsinn á mér í vinkil
og haggaðist sjálf ekki. Haggaðist ekki,
eins og ég hefði aldrei verið til. Ég veit að
þetta hljómar allt mjög bjánalega, eins og
óráðshjal geðsjúklings og það má auðvitað
segja að ég hafi fengið högg á höfuðið og
eitthvað losnað ... eða farið af stað. Hvað
sem því líður þá verður klukkunni ekki
snúið afturábak, það verður ekkert eins og
áður, áður er liðið." Hann talaði hratt og
hiklaust, orðin hrutu af vörum hans en
allan tímann hafði hann ekki litið af veg-
inum. Þau óku áfram í ljósaskiptunum og í
þögn þeirra hlóðust upp hugsanir og í
mælaborðinu ultu kílómetrarnir hver um
annan endilangan.
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 8. MARZ 1986
■ ■ ... ... — rfliiwawn in-
—m*»»é.ii .............. i i
5