Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1985, Blaðsíða 8

Landslag í ReykjafjöHum.
Islandsmyndir
Max Schmid
Fyrsta myndabókin um
ísland, sem eitthvað
kvað að: ísland í mynd-
um kom út í stríðslokin;
myndirnar eftir íslenzka ljós-
myndara og að sjálfsögðu í
svörtu og hvítu. Þetta frum-
kvæði átti geysilegum vinsæld-
um að fagna, en síðar komu út
hliðstæðar bækur, sem vöktu
minni athygli. En það var eins
og tónninn hefði verið gefinn
með fslandi í myndum og eftir
það tíðkaðist lengi vel að hafa
sama háttinn á: Reykjavík var
númer eitt með alþingishús,
Tjörnina og styttuna af Ingólfi
Arnarsyni. Síðan var farið á
Þingvöll og sem leið liggur til
Geysis en Gullfoss, Skógafoss og
Dettifoss sjálfsagður liður
ásamt hríslu í Bæjarstaðaskógi
og útsýni yfir Akureyri undan
einhverjum trjágreinum á Sval-
barðsströndinni. Bæði það og
skyldugar myndir úr Hallorms-
staðarskógi og brúnni yfir
Fnjóská með Vaglaskóg í bak-
sýn, gáfu ókunnugum til kynna,
að ísland væri mjög skógi vaxið.
Hætt er við að myndabækur af
þessu tagi þættu litlum tíðindum
sæta á vorum dögum. Hitt er svo
annaö mál, að eitt er að koma
saman einskonar minjagrip
handa túristum og annað að gefa
út íslandsbók, þar sem listræn
ljósmyndun situr alveg í fyrir-
rúmi. Hvorttveggja á jafn mik-
inn rétt á sér.
Þær íslandsmyndabækur, sem
út hafa komið í seinni tíð, sýnast
þó ótvírætt hafa orðið til af
listrænni köllun og kannski mun
einhverjum sýnast sem svo, að
þær gefi ekki rétta mynd af
landinu; sýni það jafnvel ennþá
berangurslegra og kaldranalegra
en það er. í listrænni ljósmynd-
un er ekki verið með landkynn-
ingarsjónarmið samkvæmt
hefðbundnum aðferðum ferða-
mannaútvegsins, sem vill fá Mý-
vatn í allri sinni dýrð og sólríkt
útsýni yfir sundlaugarnar í
Reykjavík. Listamaður, sem hef-
ur valið myndavél sem miðlun-
Max Schmid
ugglaust teknar á löngum tíma,
því Max Schmid kom fyrst hing-
að til lands 1968 og mun hafa
komið flest ár síðan. Það mun þó
hafa verið fremur til að sjá land-
ið en landann, enda er maðurinn
einfari og ber ennþá merki þess
að hafa tilheyrt hippakynslóð-
inni hér fyrr meir.
Myndir Max Schmid bera þess
ekki vott að hann hafi verið sam-
ferða fólki á ferðum sínum um
ísland. Ef dæma ætti eftir bók-
inni er ísland óbyggt; þó hefur
það slys átt sér stað, að á vetr-
armynd úr Hrísey grillir í fjar-
lægan húskofa. Annars sést ekki
nokkurs staðar vegur, ekki girð-
ingar, brýr eða raflínur. Max
Schmid telur slíkt til óþrifnaðar;
Landið rið Mýratn býr sig undir vetrarsrefn.
artæki, sér ef til vill það sem
hann langar mest af öllu til að
sjá í auðninni. Og það er úr sög-
unni, að ljósmyndarar og raunar
kvikmyndatökumenn einnig fari
þá aðeins á stúfana, þegar sólin
skín.
Þessi formáli er ritaður vegna
þess að út hefur komið á vegum
Iceland Review íslandsmynda-
bók: Iceland the exotic north eftir
svissneska ljósmyndarann Max
Schmid. Þetta er í einu oröi sagt
listaverkabók og myndirnar eru
hann er unnandi náttúrunnar i
þeirri mynd sem hún birtist
fjarri mannabústöðum, ómenguö
og óspillt. Svo mjög ber hann
fyrir brjósti, að þessi náttúru-
verðmæti okkar verði látin
ósködduð, að hann hefur séð sig
knúinn til þess að taka sér penna
í hönd til að lýsa hryggð sinni
yfir þeim háspennustreng, sem
nefndur hefur verið Suðurlína og
liggur m.a. um fagurt öræfa-
landslag við Fjallabaksleið
nyrðri. I þessari grein, sem birt-
ist í Iceland Review, segir Max
Schmid svo:
„Til þessa hefur íslendingum
að mestu tekist að sneiða hjá
alvarlegri mengun og
skemmdum á náttúrunni, að-
allega vegna fólksfæðar. En
nú eru ýmsar blikur á lofti.
Frá sjónarmiði náttúru-
verndar er lagning hinnar
svonefndu Suðurlínu stórlega
várhugaverð framkvæmd.
Hún hefur þegar haft í för
með sér jarðrask sem menn
eiga eftir að sýta á næstu
áratugum ... Mestu máli
skiptir að hér hefur verið
unnið tjón á landi sem á eng-
an sinn Uka, ekki aðeins á Is-
landi heldur um heim allan.
Fyrir utan skemmdir á við-
kvæmu lífríki á slóðum raf-
línunnar, hefur landslagið í
heild breyst til hins verra við
tilkomu hennar. Háspennu-
strengir ramma nú inn fjöll
og dali á ósmekklegan hátt.
Við Gullfoss getur ferðalang-
urinn til dæmis ekki komist
hjá því að sjá háspennu-
staura úti við sjóndeildar-
hringinn.
Hér á landi er nú verið að
gera sömu skyssur og gerðar
hafa verið æ ofan í æ úti í
heimi, þótt afleiöingar þeirra
séu öllum Ijósar. Og þegar
skaðinn er skeður vill enginn
axla ábyrgðina. Hún lendir
því á okkur öllum. “
Eins og fleiri hefur Max
Schmid heillast af þeim óendan-
lega fjölbreytileika, sem ríkir í '
grjóti. í bókinni eru ýmsar stúd-
íur hans af gárum í yfirborði
hrauns, holóttum sandsteini og
slípuðu fjörugrjóti. í þessum óði
til grjótsins er bæði stuðlaberg
og ýmiss konar bergmyndanir,
sem verða eins og afstrakt mál-
verk þegar búið er að einangra
þær frá umhverfinu.
Sem náttúruunnandi er Max
Schmid hugstæð barátta hins
harðgera öræfagróðurs fyrir líf-
inu. Skelfing sýnist ein mosató
veikburða í auðninni. Og þaö er
eins og vant er, að fegurðin er
stærst í þvi smáa: Litskrúði
lyngsins undir haust, ellegar
lækjarsprænum á sandi, sem
verða líkt og silfurþræðir undir
sól að sjá.
Max Schmid hefur annað veif-
ið verið hér á ferðinni sem farar-
stjóri með áhugaljósmyndurum,
en Þjóðverjar hafa verið fjöl-
mennir í þeim hópum og sýnast
hafa sérstakt dálæti á íslandi.
Nokkuð langt er síðan myndir
eftir Schmid fóru að birtast í Ic-
eland Review og einu sinni hefur
hann haldið Ijósmyndasýningu í
Listmunahúsinu við Lækjargötu.
Hann hefur einnig verið og tekið
myndir í Noregi, í Ástralíu og á
Nýja Sjálandi.
Hver sá sem eitthvað hefur
fengizt við myndatökur hlýtur
að sjá af íslandsmyndabók Max
Schmid, að hann hefur þurft að
taka þúsundir mynda til að ná
úrtaki eins og því, sem birtist.
Ekki er nóg að myndefnið breiði
úr sér fyrir framan mann; allir
geta farið norður að Mývatni
staðið einhvers staðar á bökkum
þess og vatnið verður trúlega
blátt á myndinni og fjöllin verða
blá og allt verður það líklega
harla venjulegt. En Max Schmid
hefur beðið norður á Mývatns-
bökkum, guð má vita hvað lengi,
unz honum hefur tekizt um mið-
næturskeið að festa á filmu
rauðleitan glampa, sem litar
vatnið svo það verður sem gul-
brún sandbreiða undir dökkum
himni. Og sandlög á jökulsár-
bakka geta orðið við ákveðin
birtuskilyrði sem einhverskonar
silfursmíði. Þetta sýnir enn einu
sinni, að það að taka mynd á
myndavél er ekki einfalt mál.
Þar veldur hver á heldur.
GÍSLI SIGURÐSSON
8
/