Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1985, Blaðsíða 5

Papatættur eru suður af rústum kaupstað-
arins. Pappýli er talið vera landssvæðið
umhverfis Kirkjubæ, en ekki er vitað hvar
hið eiginlega „Papabýli" var. Papi er hylur
í Laxá, Dalasýslu. Loks er svo að geta
Papafells, suðvestur af Bakkaseli í
Strandasýslu.
Menn eru ekki á eitt sáttir um það,
hversu margir þeir hafa verið, Paparnir
sem komu til Islands. Flestir munu þó
þeirrar skoðunar að þeir hafi aldrei orðið
mjög margir. Einar 01. Sveinsáon giskar á
að þeir hafi frekar skipt tugum en hundr-
uðum. Heimildir benda heldur ekki til að
um neina verulega flutninga hingað til
lands hafi verið að ræða. f þessu sambandi
er þó vert að minnast lítillega á kenningar
manna sem ganga þvert á viðtekna sögu-
skoðun um landnám íslands. Þannig hafa
ýmsir orðið til að vefengja frásögn íslend-
ingabókar og Landnámu.
— O —
Björn Þorsteinsson, sagnfræðingur, rifj-
ar upp í TMM 1965, frásögn eftir Elfráði
konung af Bretlandi ritaðri í kringum árið
891. Elfráður konungur var áhugasamur
um landafræði og gerði sér far um að auka
þekkingu sína. Hann tók því fagnandi
höfðingja af Hálogalandi í Norður-Noregi,
sem einmitt hafði lagt sig eftir landkönn-
un. í frásögn þessa höfðingja, Óttars að
nafni, segir fyrst frá ferðum hans allt
austur í Bjarmaland, en síðan er lýst sigl-
ingaleiðinni frá Hálogalandi suður til
Bretlands:
f stjórnborða verður fyrst fraland og
síðan eyjar þær sem liggja milli fralands
og þessa lands (...) Alla leiðina er Noreg-
ur á bakborða. Björn Þorsteinsson kveðst
hafa gengið úr skugga um að Óttar þessi
hafi verið bæði varkár og nákvæmur land-
könnuður sem fullyrti ekkert nema hann
hafi sannreynt það sjálfur. Björn telur því
fyllstu ástæðu til að taka mark á því að
vestur af Noregi sé land kallað fraland —
og þá þarf ekki annað en að líta á landa-
kort til að sjá að ísland eitt kemur til
greina. fsland var þá vitaskuld þekkt enda
a.m.k. 20 ár síðan þeir fóstbræður, Ingólf-
ur og Hjörleifur, settu sig niður hér. Því
aðeins gætu þeir Elfráður og Óttar nefnt
það írland að írar voru beinlínis einkenn-
andi fyrir landið.
Björn leiðir að því getum að frásögnin
um þræladráp Ingólfs eigi rætur að rekja
til eyðingar á írskri byggð í Vestmanna-
eyjum. Hann útskýrir síðan hvernig á því
stendur að t.a.m. Ari fróði getur þess að
engu:
A dögum Ara fróða hefur það ekki verið
fagurt til frásagna fyrir fróman klerk
ungrar kristni að forfeður hans ágætir
hafi byrjað hér búskap með því að drepa
og ræna kristið fólk og það án nokkurs
refsidóms af guðs hálfu.
Halldór Kiljan Laxness er ekki alveg á
sama máli og Björn:
Eitthvað virðist það hæðinn skilníngur
á verki Ara að frásögn fslendingabókar
um papa á íslandi og brottför þeirra af
landinu sé aðeins tilraun höfundar að
ljúga sig útúr því hneyksli fyrir hönd
Norðmanna að hér hafi þeir að upphafi
landnáms eytt írskri nýlendu með morðum
og ránum.
Augljóst er af lestri á ritgerð Halldórs
að hann telur frásögn Ara, ef ekki hár-
rétta, þá a.m.k. mjög nærri sannleikanum.
Loks nefnir hann að hvergi finnist neinar
heimildir um að hér hafi verið sauðfé þeg-
ar Norðmenn komu til landsins, en það
hlyti að fylgja öllu landnámi, hversu smátt
í sniðum sem það væri. Birtir útreikninga
sína; að ekki tæki nema 30 ár fyrir „eitt
par, hrútur og gimbur" að breytast í 256
þúsund fjár. Halldór telur ótrúlegt að
„Ara væru ókunnug ummæli eða minni um
slíkt, ef lifað hefðu".
- O -
Árni Óla 'skrifaði heila bók um „Land-
námið fyrir landnám". Niðurstöður hans
eru svo sannarleg á skjön við frásögn Ara
Þorgilssonar: Um það leyti sem Norðmenn
tóku sig upp undan ofríki Haralds kon-
ungs, var hér ekki minni 20.000 manna
írsk byggð. Þótt ótrúlegt sé þá byggir Árni
einmitt niðurstöður sínar öðrum þræði á
fslendingabók og Landnámu. Hann bendir
á að Ari hafi þurft að skrifa bók sína upp
aftur að fyrirskipan íslenskra valds-
manna. Það hafi verið vegna bersögli hans
um ástand mála við landnám; að hér hafi
verið gnótt írskra manna. Árni telur frá-
leitt að jafn vandaður fræðimaður og Ari
var hafi farið með slíkt fleipur að hann
hafi þurft að endurskrifa íslendingabók
Aldrei þessu vant verður nú
nokkurskonar framhald af síðasta
pistli. Þeir sem hann lásu minnast
þess að þar var sagt frá tvö hundruð ára
gömlum skipskaða við Skorarhlíðar á
Rauðasandi. Þar strandaði frönsk fiski-
dugga, skipstjórinn, ungur maður, komst
einn lífs af. Ástamál hans og þjónustu-
stúlku hjá faktornum á Patreksfirði gerðu
söguna eftirminnilega. Skipstjórinn ungi
hvarf á braut og skildi eftir fögur fyrirheit
og ófríska unnustu.
þær ljósu, og stúlkan átti von á grasafólk-
inu. Kveðjuorð piltsins voru: „Mér er
bannað að vera lengur. En við hittumst
eftir sex ár.“ Stúlkan sameinaðist svo hinu
grasafólkinu. Hún sá fyrir sér í minning-
unni aðkomupiltinn, dáyndisfríðan með
mikið rautt óstýrlegt hár. En þegar heim
var komið birtist draumamaðurinn á ný
íklæddur holdi og blóði. Sunnudagsmorg-
un einn var guðað á glugga yfir rúmi
stúlkunnar, löngu fyrir fótaferðartíma.
Hún gekk til dyra og þar stóðu tveir menn
æði stuttaraleg. En þess varð hún þó fljótt
vör, að hann gaf henni auga þegar hann
hélt að hún sæi ekki. Það fór heldur ekki
fram hjá stúlkunni, að maðurinn var ásjá-
legur sem bróðir hans, og kraftalegur.
Maðurinn hét Ólafur. En draumamaður-
inn, sem var nokkru eldri, hét Arnfinnur
fékk hún að vita.
í þeirri sögu, sem hér er höfð sem heim-
ild, segir svo sem vænta mátti, að sá
bræðranna sem hafði heimatökin vann
HELGA
FRANSKA
Fátt hefur varðveist um móðurina ungu
nema nafn hennar. Eftir sautján ár frá
fæðingu barnsins er hennar saga á enda,
og dóttirin orðin falleg vinnustúlka á
ónefndum bæ í Austur-Barðastrandar-
sýslu. Hún átti marga mannkosti móður
sinnar, velvirk og ágæt saumakpna, eins
og hún hafði verið og eins og áður er að
vikið fögur ásýndum.
Til eru margir draumar í fornum og nýj-
um sögum, sem boða örlög, góð eða ill eftir
atvikum. Oft sér ungt fólk væntanlegan
maka sinn í draumi, stundum með álfum.
Hin unga stúlka, dóttir franska skipstjór-
ans og vinnustúlku faktorsins á Pat-
reksfirði, fór með öðru fólki á grasafjall,
varð viðskila við félaga sína og sofnaði
loks með graspokann sinn undir höfðinu.
Þar kom í draumi til hennar ásjálegur
piltur, lagðist hjá henni og gerði við-hana
gælur, allt í siðsemd þó, en gott þótti þeim
báðum hvort hjá hinu að una.
En allar nætur eiga sér morgun, einnig
með þrjá hesta. Annar þeirra þekkti hún
úr draumnum. Hinn hafði orð fyrir þeim.
Kvaðst hann vera kominn þangað sem
kaupamaður og spurði hvort bóndi væri
ekki vaknaður. Þetta voru greinilega
bræður. Þeir voru frá Aratungu í Stranda-
sýslu. Það var bróðir draumapiltsins, en
ekki hann sjálfur, sem eftir varð.
Þetta urðu stúlkunni vonbrigði og fór
ekkert sérlega vel á með henni og aðkomu-
manni í fyrstu, og var hún þó þjónusta
hans, þótti henni þakkir hans og tilsvör
ástir stúlkunnar, enda var það, sem fyrr er
frágreint, aðeins draumur. Ólafur og
stúlkan heitbundust. Hann fékk orlof til
þess að heimsækja fólk sitt í Strandasýslu
um haustið, nokkuð seint. En úr þeirri för
kom hann ekki. Síðar fréttist að bróðir
hans eldri hefði fylgt honum á leið til
baka. En eftir að þeir skildu villtist Ó.lafur
og kom ekki fram. Hans var lengi leitað,
en það kom fyrir ekki. Sagt var að Helga
franska skipstjóradóttirin hefði mjög
. harmað unnusta sinn. Og á hverju sumri,
vegna missagna. Hann hafi að vísu sæst á
ritskoðun íslendingabókar, en glöggum
lesendum bent á lygarnar með hinum
frægu orðum: „En hvað sem missagt er í
fræðum þessum, þá er skylt að hafa það er
sannara reynist."
Árni Óla tekur Landnámu einnig fyrir
og bendir á að hún sé ýmsum vanköntum
sniðin. T.a.m. sé sumra landnámsmanna
einungis getið að fornafni og engar ættir
raktar, hvorki til þeirra né frá. Annarra sé
aftur móti raktar tugi og hundruð ára.
Hánn álítur að þeir sem Landnáma geti að
litlu séu frar sem gefinn hafi verið norræn
nöfn. Það ber að taka fram að margir
fræðimenn vantreysta Landnámu sem
fullkominni heimild um aðstæður hér á
landnámsöld og telja að hún sé miklu frek-
ar spegill þess tíma er hún vár rituð, þ.e. á
12. öld. Fáir munu samt ganga svo langt að
taka undir kenningu Árna um heilt sam-
félag íra hér.
Það stendur þeim mjög fyrir þrifum sem
aðhyllast kenningar um einhverja keltn-
eska byggð á íslandi að engar meiriháttar
fornminjar hafa fundist hér sem renna
stoðum undir slíkt. Að vísu má minna á
fornleifauppgröftinn í Vestmannaeyjum,
sýni sem hafa verið aldursgreind benda til
þess að byggðin sé ekki yngri en 1200 ára.
Sama virðist ætla að verða upp á teningn-
um með sýni af Dagverðarnesi, þótt ýmsir
hafi varað við þeim niðurstöðum, m.a. Þór
Magnússon, þjóðminjavörður. Þrátt fyrir
það verður fróðlegt að fylgjast með frekari
rannsóknum, bæði á Dagverðarnesi og í
Vestmannaeyjum og víst er að deilur um
írska byggð á íslandi mun síst lægja við
það.
- O —
Á meðan að ekkert skilar sér úr jörðu
sem óyggjandi er, verður hægt að þrátta
endalaust hvort hér var blómleg byggð fra
og fáeinir Papar.
En það er ekki deilt um það hvort hér
voru mannaferðir fyrir landnám norr-
ænna manna, heldur hverjir og hve marg-
ir. Og það má velta fyrir sér hvað hafi
orðið um þá, Papana sem Ari fróði segir að
hafi farið, af því þeir vildu eigi vera hér
við heiðna menn.
Þar sem þess er getið að þeir hafi skilið
eftir helstu dýrgripi sína verður vart hjá
því komist að álykta að þeim hafi ekki
gefist mikið ráðrúm til að skipuleggja
flutningana. Hafa því að líkindum orðið
örlög þeirra að deyja fyrir sverðum hinna
norsku heiðingja, fyrir augliti þess guðs
sem þeir hafa helgað líf sitt.
Hrafn Jökulsson er starfsmaður
Landsbankans. Hann hefur áður
skrífað i Lesbók.
R N I
þegar snjóa leysti, gerði hún sér ferð upp á
fjöll og dal og leitaði. Loks varð það á
fimmta eða sjötta sumri að hún fann bein
hans. Þá hafði vorað óvenju snemma og
snjóskafl einn, sem að jafnaði þánaði
seint, opinberaði það sem undir honum
bjó. Þá þekkti Helga að þarna var einmitt
brekkan, þar sem hún hafði sofið með
draumbróðurnum rauðhærða forðum.
Nú atvikaðist það svo þegar hér var
komið eins og oft gerist i góðum sögum, að
Arnfinnur frá Aratungu átti ekki lengur
viðbundið í föðurhúsum. Leitaði hann vist-
ar þar sem bróðir hans hafði áður verið og
Helga var sem vinsælt og gott hjú.
Raunar kom Arnfinnur í sveitina í
fyrstu sem kirkjusmiður og Helga var að
nokkru orðin húskona, fræg fyrir handa-
vinnu sína, meðal annars baldýringar. Er
óþarft að orðlengja það, að með Arnfinni
og Helgu tókust góðar ástir. Þau giftust og
eignuðust einn efnilegan son, en áður hafði
hún átt son með fyrri ástmanni sínum. Sá
fyrri dó þegar á barnsaldri, en sonur
þeirra Helgu og Arnfinns komst upp. Ekki
er þess þó getið að hann eignaðist afkom-
endur. Hann drukknaði ungur í Hvamms-
firði. Helga og Arnfinnur áttu þrjátíu ára
ástúðlega sambúð.
Helga mun hafa verið borin til skírnar í
Sauðlauksdalskirkju á árunum nærri 1775
og kölluð Hansóttir svo ekki hefur franski
skipstjórinn skilið eftir hjá sagðri unnustu
sinni örugg faðernisvottorð.
Aðalheimindir: Örlagabrot eftir Ara
Arnalds, 1951 Jón úr vör.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 21. SEPTEMBER 1905 5