Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1984, Blaðsíða 9

útgáfa Helgafells af Brennunjálssögu. Það
var á þeim árum, þegar maður lá í Islend-
ingasögum og þótti nokkur fengur í mynd-
um af görpum sagnanna. Mér þóttu teikn-
ingar Snorra Arinbjarnar allgóðar, en
myndir Þorvaldar afskaplega óaðlaðandi
og beinlínis ljótar.
Því nefni ég þetta hér, að nú og raunar
langalengi hef ég verið á alveg gagnstæðri
skoðun: Að myndir Þorvaldar í Brennu-
njálssögu beri þar af og séu raunar með
því albezta, sem teiknað hefur verið með
penna á íslandi. Þessi afstöðubreyting í
tímans rás er líklega nokkuð dæmigerð,
því teikningar Þorvaldar höfða til þeirra,
sem hafa einhvern myndrænan þroska.
Hina láta þær ósnortna. Þetta nefni ég
einnig í þessari andrá vegna þess að mér
þykir ljóður á bókinni um Þorvald að hafa
ekki nema tvær teikningar úr þessum góða
flokki. Það sem á skortir um útlit þessarar
bókar er kannski einna helzt það, að teikn-
ingar vantar innanum og samanvið til að
gefa Iéttleika og vera til mótvægis við þá
þyngd, sem yfirleitt fylgir olíumálverki.
Grafík gerir sama gagn og vatnslitir einn-
ig. En Þorvaldur hefur ekki lagt stund á
grafík og enga sérstaka áherzlu á vatnslit,
að minnsta kosti eru þær fáu vatnslita-
myndir sem þarna eru birtar naumast í
stjörnuflokki, enda trúlega hugsaðar sem
frumköst fyrir olíu. Og ótrúlegt má það
heita, ef Þorvaldur á ekki nema þessar
tvær býantsteikningar frá Hafnarárunum.
En þær eru betri en ekki neitt; einnig
þurrkrítarteikningin af engjafólki á Húsa-
felli, ársett 1941. Hún minnir sterklega á
krítarmyndir Engilberts, og það er merki-
legt, því aðrar myndir hans gera það ekki.
. OG sjá ekkert
MEÐ INNRI SJÓNUM“
Bókin er ágæt heimild um listalíf í höf-
uðstaðnum á þriðja og fjórða áratugnum.
Þorvaldur kom þar fyrst við sögu, þegar
hann tók þátt í sjöundu almennu sýningu
Listvinafélagsins í Bárubúð í maímánuði
1927. Ásgrímur hafði valið myndir Þor-
valdar á sýninguna og sumar þeirra voru

Heim kominn af skólanum íOsló rarpar Porvaldur frá sér öllum Matisse-kenning-
um og málar Hrafnabjörgin samkræmt meðfæddri tilfinningu.
málaðar undir handleiðslu Ásgríms, — og
þá jafnframt undir áhrifum Cézannes, sem
hafði þá alllengi verið feiknarlegur áhrifa-
valdur. 1 bókinni er eitt slíkt dæmi: Stilla
frá 1924, Cézanne-skólinn uppmálaður.
Til voru þeir, sem töldu þessa sýningu
Listvinafélagsins „íslenzkum listamönnum
til háborinnar háðungar“. En Þorvaldur,
Gunnlaugur Scheving og Snorri Arin-
bjarnar eru, segir Alþýðublaðið frá þess-
um tíma, undantekning þeirra sem „mála
landslög endalaust — og sjá ekkert með
innri sjónum". Valtýr Stefánsson Morgun-
blaðsritstjóri er líka alveg með Þorvald á
hreinu: „Sólskinsblettur sýningarinnar er
Þorvaldur Skúlason. Hann er málari. Á
því er enginn vafi.“
Þetta var spámannlega skrifað hjá
Valtý. Og Sigurður Guðmundsson arkitekt
tekur í sama streng og segir „fljótséð, að
óvenjulega efnilegur listamaður sé á ferð-
inni“. Bjarni Guðmundsson síðar blaða-
fulltrúi var einnig mjög jákvæður. Sem
sagt: Þorvaldur þarf ekki að kvarta yfir
skilningsleysi eða fálæti hjá þeim sem þá
skrifuðu um myndlist í blöðin.
EXPRESSJÓNISTI
í MÓTUN
Akademíið í Kaupmannahöfn hafði ver-
ið sjálfsagður áfangastaður ungra lista-
manna framundir 1930. En nú bregður svo
við, að Þorvaldur fer heldur til Oslóar og
Björn Th. gerir því skóna — og mjög rétti-
lega að ég held — að það hafi orðið gæfa
hans. í danska akademíinu var um að ræða
fortíðardýrkun eða frásagnarlega raunsæ-
isstefnu og hvorugt hefði átt við Þorvald.
í Noregi hafði aftur á móti verið miklu
meira samband við þýzku expressjónist-
ana, áreiðanlega fyrir þau miklu áhrif,
sem Munch hafði á þá hreyfingu. Það mun
þó ekki sízt hafa verið Jón Stefánsson, sem
beindi Þorvaldi til Noregs, en skólafélagi
Jóns úr Matisse-skólanum í París, Axel
Revold, var þá orðinn kennari við
Oslóarskólann. Það var Revold, segir
Björn Th. í bókinni, sem fyrstur norrænna
málara flutti endurskoðaðar kenningar
Cézannes og fauvistanna inn í opinberan,
norrænan iistaskóla. í þessu sambandi er
merkilegt að gaumgæfa, hversu áhrifin frá
Matisse og skóla hans urðu í raun lítil á
norðurhjaranum. Ekki er að sjá, að Jón
Stefánsson hafi orðið fyrir áhrifum af
þessum læriföður sínum og hafi verið unn-
ið í anda Matisse í Oslóarskólanum, þá
sést það ekki á Þorvaldi og heldur ekki á
Jóni Engilberts, sem hætti eftir þrjá vetur
á danska akademíinu og hélt áfram í Osló;
áhrifin á Jón koma fyrst og siðast frá
Munch.
Oslóarskólinn undir handleiðslu Revold
og síðar Jean Heiberg hefur áreiðanlega
haft gagnger og góð áhrif á framvinduna
hjá Þorvaldi, en myndir sem hann málar
þá, t.d. fyrirsæta og úthverfi í Osló, sýna
að það konstrúktífa situr þegar í fyrir-
rúmi. Norrænn expressjónismi þessa tíma
stóð býsna traustum fótum, en var í raun
Portrett Þorraldar af Steini Steinarr, 1943.
tvískiptur: Annars vegar ljóðræn útfærsla
og gott dæmi um hann er „Heimþrá" eftir
Jón Engilberts; mynd sem Jón lét aldrei
frá sér og er nú í eigu frú Tove. Hins vegar
voru svo þeir, sem lögðu langmesta
áherzlu á formið og það konstrúktífa. Jón
Stefánsson var þar á meðal og þrátt fyrir
smávegis Matisse-áhrif í samstillingu á
litum í landslagsmynd frá Opdal í Noregi,
er Þorvaldur þá strax með áherzluna á
stærðir og fleti í stað línuskrauts, sem ein-
kennir Matisse.
TlLFINNINGIN
FYRIR LANDINU
Enda þótt Þorvaldur legði litla áherzlu á
landslag, eru birtar i bókinni nokkrar inn-
lendar og erlendar landslagsmyndir, sem
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Kominn yfír í
abstraktið: Fjara,
1950.

■
Dæmigert fyrir
myndir Þorvaldar
síðustu tro ára-
tugina: Stormur,
1971.
Ein kynngimagnaðasta
mynd Þorvaldan
Stóðhestar
frá 1941.
t

l
11 LESBÖK MORGUNBÍLðSINS 1. SEPTEMbIr 1984 9l