Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1984, Blaðsíða 6

landi og í nágrannaríkjunum. Aðalskólinn
í þessum landshluta er í Rajpur, og þangað
var okkur einnig boðið. Var þar ólíku sam-
an að jafna. Klaustrið var einfalt og skóla-
vistarverurnar látlausar. Ábótinn, Khenpo
Appey, leit að vísu út eins og smækkuð
mynd af Buddhalíkneski; lítill, feitur og
kringluleitur. Hann stóð ekki upp af stóln-
um þann tíma sem við stóðum þar við
nema rétt á meðan ég smellti af honum
mynd. Hann var allan tímann umkringdur
nemendum sínum og virtist góðlegur og
kurteis. Ekki talaði hann neina ensku en
gegnum túlk fengum við greið svör við
spurningum okkar og hann hafði greini-
lega áhuga á að fræða okkur um kennslu í
skólanum. Sjálfur kennir ábótinn heim-
speki og er Khenpo Appey talinn einna
lærðastur heimspekinga Tíbeta.
Þegar keisarínn
NERÓ
Við héldum einnig til
Mussoorie, í „Dal ham-
ingjunnar" en það er
71andsvæði sem Ind-
verjar úthlutuðu Tí-
betum eftir flótta
þeirra frá Tíbet. Þar er
rekin umfangsmikil
barnahjálp og berst mikið fé frá útlöndum
til hennar. Hans heilagleiki sjálfur, Dalai
Lama, skipulagði starfið i upphafi, ásamt
systur sinni, sem enn þann dag í dag hefur
yfirumsjón með því. Við vorum óheppin
með tíma, því einmitt þegar við komum
var verið að halda upp á nýtt ár með Tíbet-
um, og stendur sú hátíð yfir frá 3.—10.
mars. Þá eru allir í fríi og gera sér glaðan
dag með tilheyrandi drykkju og dansi.
Mussoorie er byggð í hlíðum Himalaya.
Snjór var enn þar sem skugga bar á, bæði
á götunum og í hlíðum fjallgarðsins. Bygg-
ið bókstaflega hangir utan í snarbröttum
hlíðunum, en ágætir vegir eru þó upp
fjallshlíðarnar svo langt sem augað eygir.
Gróður er þó nokkur í hlíðunum og á milli
húsa en yfir byggðinni gnæfa hinir mjalla-
hvítu tindar Himalaya. Borgin er dásam-
lega fögur, líkist einna helst ævintýra-
landi. Prinsar og fyrirmenn Asíu hafa
löngum dvalist langdvölum í Mussoorie og
má víða sjá stórkostlegar hallir. Mussooire
var fyrsti dvalarstaður Dalai Lama eftir
flóttann frá Tíbet, en nú býr hans heilag-
leiki í Dharamsala sem er mun ofar í
fjalllendinu. Það má segja að þar sé mið-
stöð Tíbeta þó um beina stjórnsýslu sé
ekki að ræða. Dharamsala er stundum
nefnd „litla Lhasa".
Margt fleira mætti segja frá starfsemi
útlendra aðila í þágu Tíbeta á Indlandi, en
alls staðar fannst mér áberandi hversu lít-
il áhersla var lögð á skipulagt starf í þágu
framtíðarinnar. „Við lifum frá degi til
dags,“ var alltaf viðkvæðið. Enginn virðist
hafa hug á að skapa Tíbetum framtíð
neins staðar en hver heilvita maður ætti
þó að sjá að það sem fyrst og fremst vant-
ar er hagnýt menntun og skipulagning.
Hin þekkta kona og fyrrum ráðherra, frú
Pandit — systir Nehru — sem ég kynntist
í Rajpur var mér sammála, en hún sagði:
„Tíbetar verða að fá hina svokölluðu
menningu í smáskömmtum. Það verður að
byrja á réttum enda.“
Ennþá njóta Tíbetar vissulega samúðar
Indverja og nærliggjandi þjóða. En, eins
og skýrt kemur fram í tali manna á meðal:
„Tíbetar eru gestir okkar.“ Hve lengi endist
sú gistivinátta?
Þann 10. mars varð ég vitni að kröfu-
göngu sem Tíbetar fóru um götur Dhera-
Dun til að minnast valdatöku Kínverja í
Tíbet, en þá voru 25 ár liðin frá þeim
hörmungaratburði. Með stórum fyrirsögn-
um sögðu blöðin frá för Dalai Lama til
Delhí til þess að minna á sama atburð. f
hverfi Tíbeta í Rajpur voru alls staðar
stórar myndir af hans heilagleika, Dalai
Lama, og einnig af Buddha, og var þeim
komið fyrir á húsunum eða á öðrum áber-
andi stöðum. Myndirnar voru prýddar
mislitum böndum og gerviblómum og hill-
ur voru fyrir neðan þær, sem á voru alls
kyns matvæli; smjör sem bráðnaði í sól-
inni, nýbakað brauð, ýmsir tíbeskir sér-
réttir. Mig skyldi ekki undra þó fleiru hafi
verið fórnað á altari guðanna þennan dag.
Fánar blöktu hvarvetna með hinni frægu
áletrun: Om Mani Padme Hum — „Heill
þér gimsteinn lótusblómsins!".
Lífið gekk annars sinn vanagang í borg-
inni. Holdsveikir betlarar — indverskir —
stunduðu iðju sína, vansælir og hungraðir.
Börnin, illa til reika og soltin, réttu fram
óhreinar hendurnar, og þeir, sem ekki áttu
sér neitt athvarf, sváfu svefni hinna rétt-
látu í húsasundum. Hinn nægjusami Ind-
verji lét sér fátt um viðbúnað Tíbeta finn-
ast, og virtist ekki verða var við neitt
óvenjuegt. Þessar tvær þjóðir eiga fátt
sameiginlegt og þær blanda ekki geði hvor
við aðra. Það er einmitt ein af mörgum
ástæðum þess að framtíð Tíbeta er vanda-
mál,“ sagði frú Þóra Einarsdóttir.
var sendur í kálfinn
safnritinu Öldin okkar segir frá því sem fréttum, árið 1905, að
spiritisminn hafi numið land á íslandi og Reykjavíkurblöðin láti
málið mjög til sín taka, en séu langt frá því að vera á sama máli.
Blöðin sem hér um ræðir voru ísafold, undir ritstjórn Björns
Jónssonar, og Fjallkonan, sem Einar Hjörleifsson, síðar Kvaran,
Allt gekk vel með
andaglasið á Val-
þjófsstað þar til
þessi vandræðakeis-
ari úr Rómaveldi
kom þar við.
ritstýrði. Þeir Björn og Einar voru frum-
kvöðlar þessarar nýju hreyfingar hérlend-
is. Önnur blöð sem skrifuðu um málið voru
Reykjavík, sem flutti magnaða ádeilugrein
eftir Davíð östlund. Síðast Reykjavíkur-
blaðanna verður tilnefndur Þjóðólfur und-
ir ritstjórn guðfræðingsins Hannesar Þor-
steinssonar, síðar þjóðskjalavarðar.
Sem sýnishorn þessara skrifa skal hér
tilfærður hluti úr grein sem birtist í Þjóð-
ólfi 7. apríl 1905 og nefndist „Draugafélag-
ið“. „Svo er kallað manna á meðal nýtt
félag sem stofnað er hér í bænum til að
„leita frétta af framliðnum" eða til að eiga
„viðtal við framliðna" ... Þetta svokallaða
viðtal við framliðna er ekkert annað en
eldgömul hjátrú og hindurvitni, drauga-
eða afturgöngutrúin gamla, klædd í ný-
móðins gervi og gerð að eíns konar fræði-
grein sem á útlendu máli nefnist „spiritis-
mus“ á íslensku „andatrú" sem er fínna
nafn en draugatrú en í sjálfu sér eitt og
hið sama. Eins og menn áður trúðu því að
vekja mætti upp dauða menn, eins trúa
„spiritistar" því að þeir geti „talað fram“
anda framliðinna, og verður þar mjótt á
milli. Það er aðeins dálítið fínna að „kalla
fram andana en að vekja upp, en í sjálfu
sér sams konar bábilja. En að því er snert-
ir viðtalið við hina framliðnu í hinu nýja
draugafélagi, þá er víst óhætt að fullyrða
að sá verður engu fróðari um þetta eða
annað líf, sem í það félag gengur. En hann
getur átt á hættu að bíða tjón á heilbrigðri
skynsemi sinni þegar hann er kominn í
keðjuna, borðið farið að dansa og andarnir
farnir að skrifa með blýanti sem ekki
hreyfist, eða tala með því að berja borð-
fætinum niður í gólfið svo og svo oft ...
Með blöðunum bárust þessi tíðindi um
land allt eins og eldur 1 sinu, enda engir
klaufar sem héldu á pennum, bæði til
sóknar og varnar og þjóðin hjátrúarfull
frá fornu fari.
Farið var að „hafa samtöl" við framlið-
na víða um land, bæði í bæjum og sveitum.
Dansandi borð
og andaglas
Eins og fram kemur í Þjóðólfsgreininni
fóru þessi „samtöl" í gegnum „dansandi"
borð. Andarnir töluðu með því að berja
borðfæti niður í gólfið „svo og svo oft“.
Greinarhöfundur gleymir að geta þess að
til þess að andarnir gætu „talað“ þurftu
borðin að vera þrífætt. „Svo og svo oft“
segir greinarhöfundur. Þrjú högg þýddu
Já“ eitt högg „nei“ og tvö „veit það ekki“.
Borðdans voru þessar hreyfingar kallaðar,
auk þess sem borðið hreyfðist til og frá,
mismunandi mikið eftir því hversu kröft-
ugir andarnir voru. Borðið — það mátti
einnig komast af með þrífættan skemil —
var sett í gang með því að menn, tveir eða
fleiri, studdu fingrum létt á það. Brátt
kom í ljós að mönnum voru ákaflega „mis-
lagðar hendur" ef svo mætti að orði kom-
ast, hjá sumum tóku borðin strax að
hreyfast, en hjá öðrum bifuðust þau
hvergi, jafnvel þótt setið væri tímum sam-
an, þó vel í myrkri væri og við sálmasöng,
en undir gómum mikilla „miðla“, en svo
voru þeir kallaðir sem höfðu þennan
hreyfimátt í sér, gátu hreyfingar borðsins
orðið ótrúlegar, það kastaðist til og frá um
leið og það hjó niður fótunum og kastaðist
jafnvel upp í loftið. Seinna eða kannski
jafnsnemma, var farið að nota vatnsglas á
hvolfi „andaglasið" svokallaða. Færðist
það á milli stórra bókstafa sem skrifaðir
voru á stórt hvítt blað sem breitt var á
borð, sem ekki þurfti að vera þrífætt. Auk
stafanna voru skrifuð orðin „já“ og „nei“
og „ég veit það ekki“ og færðist svo glasið
á milli stafanna svo af varð orð eða setn-
ingar. Þessi síðarnefnda aðferð varð mun
Eftir Þórarin Þór-
arinsson frá Eiðum
FYRR í sumar, þann 21. júlí nákvæmar talið, birtist í einu dagblað-
anna í Reykjavík feitletruð grein á 1. síðu með svofelldri yfírskrift:
„Niðurstaða í ritstjórnargrein Morguns tímarits sálarrannsóknarfé-
lagsins „Spiritisminn runnið skeið sitt á enda“. Almenningur getur
ekki „stundað sálarrannsóknir". Framhald greinarinnar er á þessa
leið: „Deiluefni í upphafí sálarrannsókna fyrir 100 árum er ekki
lengur fyrir hendi. Alþjóðleg andahyggja öðru nafni spiritismus,
mun ekki bera frekari árangur. Hún hefur runnið skeið sitt á enda,“
og blaðið heldur áfram; Þessi ummæli er að fínna í ritstjórnargrein
Þórs Jakobssonar í síðasta hefti Morguns tímarits Sálarrannsóknar-
félags íslands. Morgunn hefur í 64 ár verið höfuðrit íslenskra
spiritista, og orðin sem látin eru falla í ritstjórnargreininni kunna
því að marka þáttaskil sálarrannsóknarhreyfíngarinnar á íslandi.
— „Fúsk leysir engar gátur,“ segir ritstjórinn og bætir við „Nátt-
úran er flókin, tilveran er fíókin — miklu flóknari en forsprakkar
sáiarrannsóknarmannanna og samtímamenn þeirra, efnishyggju-
menn 19. aldar, óraði fyrir.“ Tilvitnun lýkur.
Þessi grein blaðsins minnti mig á að ég átti í fórum mínum grein
sem skrifuð var síðastliðinn vetur um fyrirbæri sem eitt sinn átti sér
stað á bernskuheimili mínu og engin skýring hefur fengist á.
Þegar ég var í guðfræðideildinni, á árunum 1924—28, sagði ég
séra Haraldi Níelssyni, prófessor, og félögum mínum í deildinni frá
þessu atviki og þótti prófessornum það stórmerkilegt og hafði sterk
orð um. Þórarinn Þórarinsson frá Eiðum.