Lesbók Morgunblaðsins - 01.09.1984, Blaðsíða 3

JUSTO JORGE PADRON
IFgPáW
® ® [q] ® ® ® E ® @ ® Œl ® ®
Útgefandi: Hf. Arvakur, Reykjavlk. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthlas Jo-
hannessen, Styrmir Gunnarsson. Ritstjórnar-
fulltr.: Glsli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin
Jónsson. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Slmi 10100.
Neró
Rómverjakeistari hefur aö vísu legið í gröf sinni í
tvö þúsund ár, en þaö er bara örskotsstund í
eilíföinni og þessvegna kom Neró aö bragði, þeg-
ar hann var pantaöur í andaglas austur á Val-
þjófsstaö. Allt fór þó þokkalega fram þar til hon-
um var sagt aö fara í kálfinn.
Phaeton
er nafn á plánetu sem eitt sinn var í næsta ná-
grenni við okkur — með lofthjúp, höfum og há-
þróuöu lífi. Þessi pláneta hvarf og vísindamenn
hallast aö því, aö keöjuverkandi kjarnorku-
sprengingar, sem enduðu í risa-sprengingu, hafi
sundraö þessum hnetti — en geimfarar þaöan
hafi síöan ílenzt á jöröinni.
Indland
hefur haft slíkt aödráttarafl á Þóru Einarsdóttur,
aö hún er búin aö fara þangað margsinnis; ekki
sem venjulegur feröaiangur, heldur sem þátttak-
andi í hjálparstarfi. Síðast var hún meöal Tíbet,
sem hafast viö upp viö Himalajafjöllln, en eru
flóttamenn síöan Kínverjar lögöu Tíbet undir sig.
Forsíöan
Þorvaldur Skúlason var kominn á sjúkrahús og
ekki tiltækur í myndatöku, þegar þessi Lesbók
fór í vinnslu. En fyrir síðustu jól hafði verið tekin
af honum stutt auglýsingakvikmynd vegna bók-
arinnar. Gísli Sigurösson notaði einn ramma úr
fiimunni og málaði á sinn hátt portret eftir þeirri
fyrirmynd. Tilefniö er vönduö listaverkabók um
lífsstarf og listferil Þorvaldar, sem út kom í fyrra.
Ur innrás
atómanna
í einhverjum framandi stað, víðs fjarri þessari röddu
sem er ekki mín hlýtur hugurinn að vera staddur
fjarri þessari röddu sem jafnvel vindur megnar ekki að dreifa
hún er gleymdar minningar sem safnazt hafa
í órótt hvískur, veikar stunur
frá mörgum mönnum sem þegar eru dánir
þær eru frumur lífsins, sundraðar hugsanir
af óheyrðri sprengingu ljóssins.
Örskotsstund sem hefur lifað um aldir
aldir sem aðeins eru þessi eina örskotsstund.
. Það er varla að við getum munað það.
Það var öskrandi spegill
sj álfsmorðspláneta
sem sprakk inni í okkur sjálfum
og úthellti skyndilegri sturlun
ljóssins, gjörvöllum eldi eldsins,
einróma hrópi hverrar eldingarinnar
sem virtist slöngva á loft
viðbjóðslegum iðrum jarðarinnar.
Við vorum felmtruð af blökkum skjálfta ómælisdjúpsins
af kóbaltsins blindandi slettu
sem máði út liti reif upp slétturnar
ruddi húsum um koll eins og væri skítugur pappír
þurrkaði upp blóm, ský, blindandi fiður, höf,
og seytlaði inn um svitaholur sofandi barna.
Allt var níst sínu eyðandi auga
Og líf og dauði mergsogið inn í kjarna
og vatnið varð aldrei framar vatnið
né loftið nokkru sinni framar loftið.
Allt var svift sál og mjúkum klið.
Allt brotið, glatað sér sjálfu, stirðnað,
að eilífu frosið í skyndimynd
auðnar og dauða.
Það var tíminn úr samhengi, gerður marklaus.
Stökkbreyting í ofsabræði, holdsveiki glæst
öll saga mannsins lögð i rúst.
Við erum þegar aska meðal skugganna
taumur reyks sem tilviljun hefur tæpast dregið saman
dreggjar manns í sundruðum atómum
Eitthvað sem skreppur burt og er mengað
vökvakenndu slímugu efni.
Og aldrei framar orð né aðvörun handa neinum.
Thor Vilhjálmsson sneri úr spönsku
Padro er eitt helztu samtímaskálda á Spáni,
fæddur á Kanaríeyjum.
í Grjótaþorpinu hófst
fslenzkt þjóðfélag
R
Langalangalangafi minn,
Guðmundur „borgari"
Bjarnason frá Langárfossi
á Mýrum keypti Mart-
einsbæ, sem byggður var
fyrir aldamótin 1800, og bjó
þar til dauðadags 1836.
Bærinn stóð syðst í Glasgow-lóðinni, sem
síðar varð, og náði túngarðurinn fram í
Fischerssund, er þá hét Göthúsastígur.
Var bærinn eftir að Guðmundur flutti í
hann venjulega kallaður Borgarabær.
Sonur Guðmundar, Þórður „lóðs“, átti
alla sína tíð heima í nefndum bæ. Hann dó
1853.
Synir hans voru svonefndir „Borgara-
bæjarbræður“. Einn þeirra var Guðmund-
ur á „Hólnum", lengi bæjarfulltrúi, langafi
minn. Hann bjó allan sinn búskap á Hól;
en nyrst í Hólslóðinni stóð síðar steinhúsið
Vesturgata 9, sem ætíð var kallað Hóll.
Guðmundur dó 1898.
Dóttir Guðmundar var Sigþrúður amma
mín. Hún átti Jón Stefánsson (Steffensen)
verzlunarstjóra hjá Fischer, sem Fischers-
sund er nefnt eftir. Þau afi minn og amma
byrjuðu búskap á efri hæð verzlunarhúss
Fischers, þar sem nú er verzlunin Geysir
við Aðalstræti, og þar fæddist faðir minn,
Valdimar, árið 1878. Rétt fyrir fráfall afa
míns, um aldur fram, höfðu þau flust í
nýbyggt hús sitt á sjávarklöppunum vest-
an við Grófina (nú Vesturgata 4) og bjó
amma þar til dauðadags 1928.
Sigþrúður amma og síðari maður henn-
ar, Björn Kristjánsson, kaupmaður m.m.
(sonur þeirra Jón kaupmaður, byggði í
Grófinni 1916 og bjó þar til dauðadags
1949) tóku mig í fóstur þegar ég var 10 ára.
Ég átti svo heima ýmist á Vesturgötu 4 eða
í Grófinni til 26 ára aldurs, að ég kvæntist
og hóf búskap, og þá á Hól (Vesturgötu 9),
en flutti að tveim árum liðnum, eftir
dauða ömmu, í íbúð þeirra Björns á Vest-
urgötu 4, þar sem ég bjó ásamt konu
minni, Sigríði Árnadóttur (sem ættuð er
ofan af Arnarhóli), í 10 ár, og eru öll börn
okkar fjögur fædd á nefndum tveim stöð-
um nyrst í Grjótaþorpinu.
Til viðbótar er svo gaman að geta þess
að vegna ættartengsla vildi svo til að for-
eldrar konu minnar bjuggu fyrstu búskap-
arár sín á Hóli, og þar er konan mín fædd.
En til hvers í ósköpunum er maðurinn
að romsa öllu þessu upp um einkamál sín?
spyr einhver. Því er fljótsvarað. Það er til
þess að skapa mér einhverskonar réttlæt-
ingu fyrir því, að ég er hér að blanda mér í
umræðuna um Grjótaþorpið, auk þess sem
það er gert til gamans fyrir þá mörgu öldr-
uðu samborgara sem vegna skyldleika eða
kunningsskapar þekkja meira eða minna
til þessarar dálítið kostulegu sögu, því að
eflaust hefur engin fjölskylda fyrr né síðar
(nema kannski frændfólkið í Grjóta) verið
jafn mikið og jafn lengi tengd þessu
byggðarhverfi, þar sem 7 ættliðir hafa
spígsporað á sama blettinum í hálfa aðra
öld. Ef einhver þessara ættliða færði sig
lengra en yfir kálgarðsvegginn, þá var það
aðeins þvert yfir Hlíðarhúsastíginn (Vest-
urgötuna) niður í Grófina, þar sem fiski-
bátum Grjótaþorpsmanna hafði verið
brýnt frá ómunatíð. — Borgarabær —
Hóll (Vesturgata 9) — Aðalstræti 2 —
Vesturgata 4 — Grófin 1.
En „nú er hún Snorrabúð stekkur".
Samt eru enn taugar til þessarar byggðar,
sem svo lengi hefur verið athvarf okkar
fólks, og við viljum þess vegna veg hennar
sem mestan. Af þeim sökum tek ég undir
með Hannesi Davíðssyni arkitekt og þeim
öðrum sem vilja hefja byggðina í Grjóta-
þorpinu úr þeirri niðurlægingu sem hún
nú er í og skipuleggja þarna algjörlega
nýtt byggðahverfi, því að eins og nú stefn-
ir er hvergi í borginni jafn mikil hætta á
að myndist fyrsta „slum“-hverfi borgar-
innar.
í Grjótaþorpinu eru nú nær engin hús
sem hafa gildi vegna byggingastíls eða
sögu, umfram það sem gerist almennt um
timburhús í borginni. Aðalstræti 10 (Silli
& Valdi) er dottið út. Það stendur á því að
það sé eitt af húsum Innréttinga Skúla
fógeta; en nú hefur Páll Líndal upplýst að
það hús hafi brunnið og núverandi hus
verið byggt nokkru síðar á grunni þess. Ég
gæti þó hugsað mér að þetta hús yrði gert
UPP og flutt í Árbæ, ásamt Unuhúsi og
Garðastræti 23 (Vaktarabænum; litla hús-
inu sem stóru bræðurnir ólust upp í, þeir
Sigvaldi Kaldalóns).
Á þessum slóðum, já, einmitt þarna
verður að hugsa stórt. Því að hér syðst í
Grjótaþorpinu er sá blettur, sem á allri
jörðinni á sér naumast hliðstæðu. Hvergi í
veröldinni nema hér getur það gerst að
maður staldri við á göngu sinni, bendi á
ákveðinn landskika og segi: Hér hófst
þjóðfélag. — Hér á að koma Ingólfstorg,
sem næði yfir gamla kirkjugarðinn og upp
í brekkuna ofan við Aðalstræti 12—16, því
að bæjarstæði Ingólfs á að sjálfsögðu að
vera opið um alla framtíð. — En ein-
hverntíma í framtíðinni verður svo Aust-
urvöllur sameinaður þessu torgi og ljóta
æxlið sem þarna er á milli numið brott. Þá
verður hér stór og glæsileg Reykjavík, þar
sem byggingar Alþingis ná frá Templara-
sundi að Tjarnargötu með stæðilegri
framhlið að torginu. — En allt skipulag
Grjótaþorpsins ásamt með Aðalstræti á
auðvitað strax að miðast við þennan sögu-
frægasta blett á íslandi. Uppi í hverfinu
þarf svo að hugsa fyrir lóðum þar sem
byggt yrði yfir gamla fólkið í Reykjavík.
Með því móti væri vel séð fyrir því að
Miðbærinn lifnaði aftur við, því að þeir
öldruðu eru manna líklegastir til að tolla
eitthvað heima við.
Að lokum þetta: Er ekki nóg ein Bern-
höftstorfa, auk Árbæjar og friðlýstra húsa
vítt um gamla bæinn? Er ekki tímabært að
skynsamleg og raunhæf stefna í málefnum
Grjótaþorpsins fari að sjá dagsins ljós; nú
þegar ég minnist þess að liðnir eru fjórir
áratugir síðan þeir félagar, Sigurliði og
Valdimar, fóru fyrst að leita eftir leyfi að
byggja á lóðum sínum við Aðalstræti?
björn Steffensen
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 1. SEPTEMBER 1984 3