Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1983, Blaðsíða 11

/ öndverðum maí heyrðum við greint frá vax-
andi hungursneyð í Afríkuríkinu Ghana. Raunar
eru slíkar fréttir hættar að hreyfa við okkur að
nokkru marki. — Þetta er hörmulegt að heyra?
— segjum við kannski með samúðarsvip og telj-
um, að við getum fátt að gert til hjálpar eða
a.m.k. finnst okkur, að svo hljóti að vera. Flestum
var annar atburður ofar í huga hér á landi um
Iikt leyti. Geimskutla sveif á þotubaki innyfir
suðvesturströnd Sögueyjunnar; undur tækninnar,
sem kostað hefur svimandi upphæðir að hanna og
framleiða. Það fé, sem til þess var varið, hefði
getað mettað þúsundir í löndum neyðarinnar um
nokkurt skeið. — En til hvers væri það sosum ? —
er spurt af raunsæi. Þetta vesalings fólk yrði ekki
lengi að eta upp andvirði nokkurra vopnabúra. Og
þá er það jafn ráðalaust, þegar síðustu molarnir
eru gleyptir. Það er alls ekki nóg, að senda þeim
fæðu og lyf, þótt óneitanlega sé það spor í rétta
átt. Stórveldi heimsins hafa hins vegar sýnt
okkur fram á, svo ekki verður um villst, að þessar
vanhirtu þjóðirgeta með leiðsögn tileinkað sér
hagnýta þekkingu. Með aðstoð sérfræðinga læra
þær á margbrotnar vélar. En þessi sömu stórveldi
hafa helst lagt kapp á að senda þeim vopnabúnað,
margbrotnar vígvélar, sem afkomendur villtra
skógarmanna læra furðu fljótt að handleika og
beita í uppreisnum og styrjöldum sín á milli.
Þetta er mesta sorgarsaga 20. aldar. Þeir, sem
búa yfir þekkingu til hagsældar, láta sér ekki
segjast, þótt þeir hafi með skömmu millibili átt
aðild að heimsstyrjöldum. Sú skelfilega reynsla
virðist engan veginn ætla að nægja menningar-
þjóðum, til þess að snúa baki við skammsýnum
lögmálum villimennskunnar. Nú vitum við full-
vel, að mikill hluti þessara þjóða er í hjarta sínu
andsnúinn ofbeldi og hernaði, en lætur samt
teyma sig eins og viljalaus áburðardýr. Þetta
dapurlega fálm og afstöðuleysi hefur valdið vitr-
um og friðelskandi mönnum hugarangri, sem
birstgetur íýmsum myndum. Það setur t.d.
sterkt svipmót á verk ýmissa mikilla listamanna.
Halldór Laxness samdi skáldsöguna Gerplu í
mótmælaskyni við hernaðaranda og þá hégóm-
legu hetjudýrkun, sem kveikir löngum ófriðarbál.
Hann beitir þar logandi háði í snilldarfrásögnum
af þeim svarabræðrum, Þorgeiri og Þormóði, sem
kom ásamt um „að stunda garplegan lifnað og
Skammtur
grimmdar
og
heimsku
hirða aldrei hvað búkailar eða þrælar legði þar
til, fá sér óvini að góðra dreingja hætti og afla sér
fjár með hjartaprýði, þola aldregi frýuorð og eira
aungum manni, þótt fjarri byggi, er þess þættist
um kominn að halda sínu fyrir þeim og kallaðist
þeirra jafnoki“.
Þessi magnaða viðleitni Halldórs að fletta ofan
af heimskulegum tilhneigingum sprottnum af
hégómlegri hetjudýrkun hefur verið misskilin af
mörgum, sem töldu hann gera lítið úr fornum
menningararfi og líktu við helgispjöll. Stað-
reyndin er sú, að hann gerir ekkert á hlut fornra
bókmennta og skáldskapar. Hann beinir athygli
okkar að því versta í fari kynslóðanna, sem illu
heilli endurtekur sig í aldanna rás, að mannfyr-
irlitningu, yfirtroðslum oggrimmd, sem löngum
hafa verið sveipaðar töfraljóma hetjudýrkunar og
með röngu tengdar hreysti, manndómi og hug-
rekki. Við vitum að fram hafa komið stjórnmála-
stefnur, sem hafa notfært sér þann falska frægð-
arljóma og hrundið af stað landvinningastyrjöld-
um og sáð hatri, ekki síst kynþáttahatri, í hjörtu
ráðþrota fjölda.
Til eru skáld, sem lýsa harmi sínum yfir
óstöðvandi grimmd og heimsku hernaðarsinna á
þessum litla hnetti, líkt og Ólafur Jóhann Sig-
urðsson í Akalli til skaparans:
„Hrað rarðar þann um resalings jarðarbörn,
um randa þeirra, harmatölur og þrautir,
sem malar stjörnur sundur í svartri kvörn
og sendir þær endurskaptar i nýjar brautir?
Vér lærðum það ung, að sá teldi hrert höfuðhár
sem hnattakerfum stýrir um geiminn auða,
beyrði hrert andrarp, sæi hrert sorgartár,
en sakir þessa erum rér líka að nauða.
Þrí bið ég þig, jöfur, að muna nú mig um það
(og mi ekki skilja þau orð sem dylgjur um gleymsku),
að þegar þú sendir mig næst á nýjan stað
rerði naumara skammtað þar af grimmd og heimsku.“
Þetta snjalla ljóð er hreinskilin opinberun
þeirra vonbrigða, sem hrekja menn út á ystu nöf
eða út á kaldan klaka þar sem undankomuleiðirn-
ar eru aðeins tvær; önnur inn í myrkur tortím-
ingar, gleymsku og dauða, hin upp til þess ljóss,
sem skaparinn tendrar með anda sínum. Það Ijós
kveikti hann í hugum fárra, ofsóttra lærisveina
Krists á fyrsta hvítasunnudegi kirkjunnar á þess-
ari jörð. Engir hafa fundið til meiri vanmáttar,
en þeir örfáu alþýðumenn, sem virtust standa
einir og yfirgefnir í rammheiðnum og friðvana
heimi. Þá gerðist óskilgreinanlegt undur, sem við
njótum góðs af enn í dag. Hann sendi þeim anda
sinn og með hann að leiðarljósi hófu þeir störf,
héldu ótrauðir gegn hrikalegum hættum og boð-
uðu kærleika Krists. Þessi andi yfirgaf þá aldrei
og fagnandi gengu lærisveinar þeirra síðar mót
ofsóknum. Blóð þeirra var sem sáðkorn, áburður
og vökvun, en hugrekki þeirra fólst ekki í ofbeldi
eða reiddu sverði. Vopnlausir gengu þeir gegn
grimmd oglygi. — Hvað veitir þeim hugrekki til
þess ? — spurðu heiðingjarnir og þyrsti eftir
þeirri trú, sem gróðursetti slíkt óttaleysi.
Um þessar mundir finnur kirkjan, hvernig
áhrifþessa sannleiksanda sameinar allar deildir
hennar, milljónir manna, til þess að knýja leið-
toga þjóðanna til friðar. Ekki megum við gleyma
því, að í þeim löndum, þar sem valdhafar hafa
sýut kristindómi fálæti eða fjandskap, að þar eru
fjöldahreyfingar kristinna manna reiðubúnar að
styðja friðarsóknina. Um líkt leyti og geimskutl-
an fló yfir ísland hermdu fréttir, að austur-þýska
stjórnin hefði vísað fólki úr landi vegna þess eins,
að það fór í friðargöngu. „Ríkið og flokkurinn
hafa frið á stefnuskrám sínum!“ Sú var sögð
ástæða fyrir útlegðardóminum. Almenningur á
að þegja. En kristinn almenningur mun ekki
þegja í þessum löndum. Hertur í eldi ofsókna
mun hann hafa áhrif, sem um munar, einmitt
þegar mannkynið virðist standa á ystu nöf og
biksvartur skuggi sjálfstortímingar sýnist færast
nær. — „Guð mun ekki yfirgefa þennan heim;“
það er fagnaðarerindið, sem kirkjunni er hvar-
vetna falið að flytja. ÖII erum við kölluð til þess
að vera liðsmenn þeirrar friðarvakningar, sem er
hafin ogþví ber okkur að glæða þann vilja, sem
okkur er gefinn til góðra athafna. Hvert og eitt
getum við lagt mikið af mörkum til uppbyggingar
heilbrigðs samfélags, en úthýst óráðvendni, hvers
konar öfgum og mannfyrirlitningu.
Það er gjarnan sagt um þessar mundir, að ís-
lenskir stjórnmálamenn þori ekki að segja þjóð-
inni sannleikann um hag hennar, að þeir um-
gangist hana eins og dekurbarn, sem þeir óttist
að kasti sér niður grenjandi, ef eitthvað verður af
því tekið. Við megum ekki láta það ásannast,
heldur hefja okkuryfir barlómsáráttuna. Horfum
lengra, virðum fyrir okkur heiminn og þær millj-
ónir samherja, sem vilja bæta hann, og milljón-
irnar, sem aldrei eygja von um betri tíð, ef ekkert
er að gert. Við höfum verk að vinna, að gjöra
heiminn að nýjum stað, þar sem naumara verður
skammtað af grimmd og heimsku, en lifandi og
öfgalaus trú á Skaparann og gjafara allra góðra
hluta vekur umburðarlyndan kærleika, auðuga
menningu og lífsgleði.
Bolli Gústarsson
í Laufási.
11