Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1983, Blaðsíða 7

beinr hefur ekki ætlað að láta
sitt s ip sökkva undir sér. Það
hefur »iann heldur ætlað fleyt-
um Þórðar að gera, þegar skipin
skyllu saman.
„Öll skip Kolbeins voru al-
skjölduð framan til við siglu.
Höfðu engir menn hérlendis séð
á voru landi þvílíkan herbúnað á
skipum." Sannarlega hefur verið
mikill munur þess flota, sem
lagði út frá Skaga á Jónsmessu-
kvöld 1244 og hins, sem lagði út
frá Reykjanesi á Ströndum.
Nú tjóaði ekki að
letja Þórð
Nú er það frá Þórði kakala að
segja, að hann siglir sínum
fleytum tólf, austur á Flóann og
er þeir voru komnir á hann
miðjan, þá mælti maður á skipi
Ketils Guðmundarsonar, er Þor-
geir hét og var kallaður korna-
sylgja, hvort selir lægju á ís til
hafs að sjá. Er fleiri menn sáu
þetta, sögðu þeir, að þar sigldu
skip Kolbeins. Voru þá felld
seglin. Tókust nú ráðagerðir.
Mæltu flestir, að út skyldi róa
að þeim, því að veðrið féll í logn.
En sumum þótti það ófært, þar
sem allir sáu að mikill var
liðsmunur.
En nú tjóaði ekki að letja
Þórð kakala. Þarna var erki-
óvinurinn í færi úti á Flóanum,
og þótt einhverjir væru deigir í
liðinu, þá yrði þeim nú ekki auð-
gert að taka til fótanna líkt og
við klifið á Mýrunum, ef skip-
stjórnarmennirnir vildu berjast
áfram. Og svo virðist sem for-
ingjar Þórðar hafi verið einhuga
með honum í að ráðast til at-
lögu. Þórður er reyndar svo fá-
liðaður að hann hefur getað val-
ið sér harða bardagamenn og
trausta fylgismenn.
„Var það þá ráð vitra manna
að heita nokkru. Þá hét Þórður á
Guð almáttkan og heilaga
Maríu, Guðs móður, og hinn
helga Ólaf konung til árnaðar-
orðs. Var því heitið, að allir
menn, þeir er þar voru með
Þórði, skyldu vatna allar föstu-
nætur innan þeirra tólfmánaða
(þetta mun merkja, að þeir hafi
heitið að bragða ekki annað en
vatn og brauð öll föstudagskvöld
og nætur í eitt ár) og laugar-
daga alla til vetrar framan og
láta kaupa tólfmánaða tíðir
fyrir sál Haralds konungs Sig-
urðarsonar."
Heit þessi voru fest með
handtaki. Eftir það bað Þórður
menn búast til róðrar, en áður
hafði verið skipað, hversu skip-
um um skyldi fram leggja. Var
síðan tekinn róðurinn út Flóann
til móts við flota Kolbeins. Þeg-
ar róið var stórum skipum og
mikið lá við og fjölmenni um
borð, hafa tveir verið um ári.
Annar stóð þá fyrir aftan árina
og stakk á (það er, lagðist á
hlumminn, þegar hinn dró að
sér).
Það er greinilegt að sá sem
sagt hefur frá Flóabardaga, hef-
ur verið í orustunni og það er
mikið misst, að hann skuli ekki
hafa sagt frá, hvað hann hugs-
aði meðan róið var út í Flóann.
Hann hafði næði til að hugsa
sitt við árina. Þegar gengið er í
opinn dauðann er bezt að hafa
sem minnstan tíma til að hugsa,
en hugsanirnar geta þá orðið
Þorgeir kornasylgja kom fyrst auga á eitthvað sem líktist selum á ís úti á flóanum og sáu menn brátt, að þar fór floti Kolbeins. Tókust nú ráöageröir og þótti
sumurn ófært aö leggja í orrustu vegna sýnilegs liösmunar — en nú tjóaði ekki að letja Þórð.
Eftir að Þórður og menn hans höfðu heitið á Guð almáttkan, heilaga
Maríu, Guðs móður, og hinn helga Ólaf konung, festu þeir heitin með
handtaki og settust undir árar og stefndu í opinn dauðann út á Flóann
þar sem þeir höfðu komið auga á flota Kolbeins. Þarna var ekkert um að
rœða að renna af hólmi og hver hefur verið með sjálfum sér og haft tíma
til að hugsa um það óhjákvœmilega — en um það segir sagnaritarinn
ekki neitt.
fróðlegar, ef aðdragandi er
nokkur.
Þórður og Þemestokles
Það er ekki beinlínis líklegt,
að Þórður okkar kakali hafi ver-
ið vel að sér í sögu Forn-
Grikkja, en honum ferst um
margt eins og Þemestoklesi, for-
ingja Grikkjanna við Salamis
480 f.Kr., þegar Þemestokles
fékk því ráðið, að Grikkir lögðu
til orustu á 300 grákum þríþekj-
um við 1200 skipa flota Persa og
skip þeirra að auki stærri og öfl-
ugri en Grikkjanna og mannafli
þar eftir meiri. Hinn mikli stór-
skipafloti Persanna naut sín
ekki né mannaflinn: Hellen-
ar voru hermenn betri og kunnu
vel til sjómennsku, en Austur-
landamenn margskiptir að þjóð-
erni, tungumáli og hugarfari, og
skip þeirra svo mörg, að þau
flæktust hvert fyrir öðru,“ (Will
Durant Grikkland hið forna.
Menningarsjóður 1967.)
Þemestokles hafði áður komið
boðum til Grikkjanna í liði
Persa, og hvatt þá til að strjúka
úr liði Persa eða hreyfa ekki
hönd né fót móti föðurlandi
sínu. Þórður hafði sama háttinn
á, þegar hann talaði til Eyfirð-
inganna í liði Kolbeins áður en
orustan hófst.
Þórður virðist hafa reiknað
allt dæmið með svipuðum hætti
og Þemestokles, þótt allt væri
smærra í sniðum á Húnaflóa en
við Salamis, nema það var ekki
síður hart barist á Húnaflóa 25.
júní 1244. Ekki er það líklegt, að
Þórður hafi búizt við að gersigra
Kolbein, svo mikill sem liðs-
munur var í skipum og mönnum,
en hann hefur talið sig geta á
sínum liðlegu skipum, mönnuð-
um vönum sjómönnum og með
hörðu áhlaupi, unnið Kolbeini
tjón og lamað hann, svo að hann
legði ekki Vestfirði í eyði í þess-
ari ferðinni.
Sem sagt: kötturinn hefur
trúlega hugsað sér að klóra
hundinum og stökkva svo und-
an, en það fór nú svo, að köttur-
inn reyndist svo ákafur í bar-
daganum, að hann ætlaði ekki
að fást til að forða sér. Hún var
máski heldur ekki gleymd sú
gamla hugsun, sem hann hafði
orðað svó í upphafi baráttu
sinnar i Haga haustið 1242:
„Mun þá vera annað hvort af
bragði, að vér munum rétta vorn
hlut eða falla ella á fætur
frændum vorum, og er góður,
hvor upp kemur.“
Eyfirðingum heitin grið
Þegar Kolbeinsmenn sáu að
skip Þórðar stefndu út Flóann
til þeirra, hefluðu þeir seglin og
lögðu saman skipunum í tengsl.
Var það nær Skaga en Horni og
í þann tíma dægurs, er sól var
skammt farin um morguninn.
Kolbeinn lagði sínu skipi í
miðjan flotann. Skip Sökku-
Guðmundar lá næst Skaga en
skip Ásbjarnar Illugasonar lá í
annan arminn næst Horni.
Sneru þeir Kolbeinn framstöfn-
um á land inn.
Er Þórður kom i skotmál við
skip Kolbeins, bað hann menn
sína að leggja skip í tengsl og
greiða atróður.
Svo var skipað skipum Þórð-
ar, að Ógnarbrandurinn sem
Nikulás Oddsson stýrði, var
næstur Horni í móti skipi Ás-
bjarnar, en þar næst lagði Þórð-
ur sínu skipi. Þá var skip Helga
Halldórssonar, þá skip Teits
Styrmissonar. í annan arminn
móts við skip Sökku-Guðmund-
ar var skip Sanda-Bárðar, en
þar í milli lögðu menn fram
skipum sínum sem þeir höfðu
drengskapinn til.
Þórður gekk í framstafn á
skipi sínu og er hljóð fékkst, þá
talaði hann og bauð Eyfirðing-
um og öllum mönnum fyrir
•norðan Öxnadalsheiði grið.
En er Kolbeinsmenn heyrðu
hversu horfði talið, þá þótti
þeim eigi örvænt, að nokkuð
myndu digna hugir manna
þeirra sumra, er frændur sína
höfðu látið á Örlygsstöðum og
voru þá enn óbættir.
Einn af Kolbeinsmönnum bað
óvininn þegja og kvað aldrei
sættast skyldu „muntu fara
slíka för sem Tumi bróðir þinn
fór í vor á Hólum og því verri,
sem þú færir þig sjálfur til
beinalagsins."
Eftir það æptu hvorirtveggja
heróp og tókst þá bardaginn og
var fyrst vakinn af Kolbeins-
mönnum með skotum og grjót-
kasti. Var þá hörð hríð áður
skipin kæmu saman og hvorir
komu stafnljáum á skip ann-
arra.
Frh. síðar.
7