Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1983, Blaðsíða 6

Guð almáttkur, heilög
María og helgur Ólafur
Þar lauk síðasta þætti, að Þórð-
ur kakali stefndi út á Húnaflóa
með stefnu fyrir Skaga...
Þegar voraði dró Kolbeinn
ungi saman öll stórskip í Norð-
lendingafjórðungi, og færði þau
saman í Selvík á Skaga. Það
þótti mönnum ekki góður fyrir-
boði, að maður nokkur steyptist
á kaf milli skipa, þegar verið var
að búa þau og skaut manninum
ekki upp aftur.
Þá hafði Kolbeinn uppi mik-
inn liðsafnað manna og þegar
liðið var allt komið saman skipti
hann hernum. Hann setti Brand
Kolbeinsson fyrir tvö hundruð
manna flokk og skyldi Brandur
fara vestur til fjarða landleið-
ina. Brandur fór vestur í Mið-
fjörð og hafði þar njósn af ferð-
um Þórðar, að hann var kominn
á Strandir og ætlaði að sigla
norður yfir Plóa. Brandur sett-
ist þá um kyrrt í Miðfirði og
ætlaði að bíða þess, að hann
frétti hvert Þórður sneri.
Lét betur að lýsa
orustum en heyja þær
Sturla Þórðarson frétti það,
að Brandur væri kominn í Mið-
fjörð og myndi ætla vestur á
sveitir. Sturla dró þá saman lið
og kom til liðs við hann Þorgils
12. hluti
Ásgeir Jakobsson
tók saman
Böðvarsson (skarði) og Vigfús
Gunnsteinsson. Riðu .þeir þá
norður yfir Haukadalsskarð og
höfðu nær tvö hundruð manna.
Þeir tóku áfanga fyrir norðan
skarðið og þar komu til þeirra
njósnarmenn Sturlu og sögðu
Brand vera í Miðfirði og færi
hann heldur óvarlega. Eggjaði
Þorgils þá (snemma var hann
orustuglaður) — að þeir skyldu
ríða að þeim skörulega. Hann er
þarna 18 ára og hafði ekki fyrr
verið í fylgd með Þórði fremur
en faðir hans, Böðvar á Stað.
Þorgils var snemma einráður og
hann hefur ekki látið föður sinn
né móður sína ráða ferðum sín-
um.
Vigfús segir þá, að hann vilji
veita Sturlu til að verja hérað
með honum en kvaðst hvergi
fara á annarra manna sveitir.
Þeir deildu nú um þetta Vigfús
og Þorgils, sem hvatti ákaflega
til þess að menn vefðu það ekki
fyrir sér að ráðast á Brand sem
hvatast. En málið vafðist nú
fyrir Sturlu og loks kvað hann
uppúr um það, að hann vildi
gjarnan að þeir héldu norður, ef
engir fyrirmenn skærust úr leik.
Þegar svo Vigfús reið á brott
með sína menn var allur bar-
dagahugur úr Sturlu og dreifðist
allur flokkur hans. Það hefði
Þórður mátt vita, að svona tæk-
ist til fyrir Sturlu. Honum lét
sannarlega betur að lýsa orust-
um en berjast í þeim.
Þegar Kolbeinn var albúinn
að leggja skipum sínum út frá
Skaga komu menn að sunnan og
sögðu honum, að Gissur Þor-
valdsson væri kominn til lands-
ins og hefði komið út að Eyrum
og vildi eiga fund með Kolbeini.
Kolbeinn sagðist búinn til ferð-
ar þeirrar, er hann vildi fyrir
engan mun bregða.
Þarna gæti sýnzt svo, að í
ákafa sínum að ganga milli bols
og höfuðs á Þórði hafi Kolbeinn
orðið til að bjarga honum með
því að bíða ekki Gissurar. Ef
þeir hefðu sameinast gegn
Þórði, þá var þess ekki mikil
von, að Þórður fengi rönd við
reist. En Gissur, sem sjálfur var
hirðmaður Hákonar konungs,
hefði aldrei gert sig beran að því
að liðsinna Kolbeini við að
drepa hirðmann Hákonar sen'.
var hér úti með leyfi konungs,
og átti að konungs vilja í höggi
við Kolbein. Það er reyndar
stutt í, að það kemur fram, að
Gissur vildi ekki standa í fólkor-
ustum við Þórð. Kolbeinn hefur
gert sér það ljóst, að Gissur
hlaut að bera klæði á vopnin og
leita eftir sættum með honum
og Þórði.
Gissuri var um þessar mundir
mest í muna að halda ríki sínu
sunnanlands og friða það fyrir
Þórði, en einu gilt, þótt þeir
hlutúðu með sér Norðlend-
ingafjórðungi, Þórður og Kol-
beinn.
Jónsmessusigling
Kolbeins
Það var á Jónsmessukvöld, að
Kolbeinn sigldi út fyrir Skaga
og svo vestur á Flóa. Hann hafði
þá tuttugu skip og nær ellefu
tigum hins fjórða hundraðs, sem
sagt fjögur hundruð og sjötíu
menn. Kolbeinn sjálfur stýrði
því skipi er nær var haffærandi
og var þrennum bitum útbitað.
Þá var og kastali við siglu á
skipi Kolbeins. Kastali hefur
verið upphækkaður og afgirtur
pallur við sigluna og þjónað
bæði sem vígi og gefið foringj-
anum góða yfirsýn yfir gang
bardagans.
Svo halda vísir menn (Jón Jó-
hannesson, Magnús Finnboga-
son, Kristján Eldjárn. Sturl-
ungasaga II. Sturlunguútgáfan
1946), að orðalagið þrennum bit-
um útbitað merki: „skiptist í rúm
með þrennum bitum. Þrennum
(ekki þrimr) bendir til, að hver
biti hafi verið að minnsta kosti
tvöfaldur, efri og neðri biti.“
Ekki geta fræðimennirnir
neitt um það, hvaða tilgangi
þessi útbitun hafi átt að þjóna,
né heldur af hverju söguritaran-
um finnst ástæða til að geta
þess í lýsingu sinni. Bitarnir
hafa eflaust verið ætlaðir til að
styrkja skipið og þetta hafi þá
verið óvenju traustlega bitað
skip og söguritarinn getið þessa
til að taka af öll tvímæli um,
hversu vandað hafi verið til
smíðinnar á skipi Kolbeins. Og
jafnframt til að sýna að Kol-
beinn hafi styrkt skip sitt bein-
línis til sjóorustu. Það kemur
ekki til álita að fiskiskip eða
flutningaskip hafi verið bitað í
sundur með þessum hætti. Bæði
hefði skipið orðið of þungt í vöf-
um og farmurinn ódrýgst. Þegar
skipum var lagt síbyrt í sjóor-
ustu og væri einhver ylgja í sjó,
þá þurfti skipið að vera sterkara
en til venjulegra nota og Kol-
Smátt orð fer
af auðlegð minni
Jónas Jónasson frá Hofdölum var fædd-
ur 1879 og dó á 89. aldursári 1965. Hann
hafði af því mikið yndi að hafa glaða menn
og konur í návist sinni og vildi því gera
sér, venslafólki og vinum dagamun á af-
mæli sínu. Þá reyndi hann jafnan að eiga
svokallaða brjóstbirtu. En hér á landi hafa
aðdrættir áfengis útheimt nokkra fyrir-
hyggju. Svo var það 1946. Daginn fyrir
afmælið voru málin nokkuð í tvísýnu. Þá
orti Jónas:
Á þriðjudaginn sá þrettándi er
og það er nú orðið að vana
á afmælisdaginn að gæla við gler
og gera upp reikningana.
Ennú hefég litla og veika von
að vínflaskan komi í tíma.
Og ég held að gugni þá Jónasson
við jöfnurnar torráðnar glíma.
En bregðist hann Lói og bregðist hinn,
ég basla ei við það fremur —
hef dagaskipti við drottin minn
og drekk þegar vínið kemur.
Þessi vísa mun og vera eftir Jónas, ein
þeirra sem hann kastaði fram er hann fór
á fætur snemma og leit til veðurs:
Lyftir undir ljóðin mín,
ljómar tún og haginn.
Blessuð sæla sólin skín
sumarlangan daginn.
Þessar tvær glettnisvísur sverja sig í
sömu ætt:
Lífið er bæði langt og stutt,
lánið margan svíkur.
Nú er Bubba frá oss flutt,
fór til Reykjavíkur.
Sveinar glaðlynt gengið fljóð
gráta harmi sárum.
Ungu vífin æskurjóð
offra þurrum tárum.
Fyrr á tíð gat bílum oft seinkað og þeir,
sem var von um miðjan dag eða seint á
kvöldi, komu stundum ekki fyrr en um
miðja nótt. Mikið ónæði stafaði að sjálf-
sögðu af þessu á greiðastöðum. Jónas frá
Hofdölum þekkti vel til í Varmahlíð. Þar
þurftu margir að vekja upp á ólíklegustu
tímum og voru sumar stúlkurnar seinar á
sér að opna fyrir nýjum gestum, kannski
nýsofnaðar. Um það er þessi vísa:
Varla nokkur vakið fær
Varmahlíðardætur.
Ekki vildi ég eiga þær,
allra síst um nætur.
Þessi mun vera frá seinni árum Jónasar:
Ég er að verða fremur kvæðakaldur,
kersknin gamla mér á vörum frýs.
Þetta er líka meira en meðal aldur
og minnst af honum var í Paradís.
Og þessi mannlýsing er dálítið nöpur:
Aldrei var mér um hann þennan mann,
orðhák gífurlegri vart ég fann,
armar langir, bak með herðahnút.
— Ég held’ann snúi ranghverfunni út.
Um sjálfan sig og eigin hagi orti hann:
Smátt fer orð af auðlegð minni,
aldrei var ég margálna,
hangi svona á horriminni
húsgangs milli og bjargálna.
Vetur, sumar vor og haust
vínsins guð ég hylli.
Kaffi svart og sykurlaust
sötra þess á milli.
Og þetta verður lokavísa Jónasar frá
Hofdölum að þessu sinni:
Ég fer að hátta,
fel mig nátt og húmi,
dregst svo brátt á draumasvið,
daginn sáttur liðna við.
Þrir kunningjar á Norðurlandi, sem
nefndir eru í eftirfarandi vísu, stofnuðu
með sér væntanlegt gróðafélag, lagði einn
þeirra fram stofnféð, sem mun hafa verið
aleiga hans, en hinir tveir fjármálavitið og
framkvæmdasemina. En ekkert af þessu
hrökk til. Sá þeirra félaga, sem í upphafi
hafði verið bjargálna, varð reynslunni rík-
ari en að öðru leyti jafn snauður og hinir.
En hann tók þetta mjög nærri sér og dó.
Um þetta var ort:
Frímanni hló við fallvölt giftan,
feigðin sló hann undra skjótt.
Ólafur fló hann, Eggert klippt ann,
af því dó hann svona fljótt.
Mikið má vera ef þessi ágæta vísa er
ekki eftir Pál gamla Ólafsson, leiðrétti
menn mig nú, ef ég fer rangt með. Hann
var að lesa nýútkomna ljóðabók. Hafi ég
einhverntiman vitað meira um þetta,
þyrfti að hressa upp á minnið:
Satt og rétt ég segja vil
um sumra manna kvæði:
Þar sem engin æð er til
ekki er von að blæði. J.G.J.
6