Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1982, Blaðsíða 13

Líkamsleyfar Grænlend-
ings úr hinni svonefndu
Sarkak-menningu, sem
ríkti á Grænlandi fyrir um
það bil 3 þúsund árum.
Byggðist
Grænland
2000
árum
fyrr en
ísland?
Algengt er, að menn tengi fund
Grænlands komu Eiríks rauöa
þangaö árið 982. Það var í fyrsta
sinn er Evrópubúar litu augum
hið geysistóra land, en þá haföi
þessi ísiþakta eyja þegar veriö
byggð öldum saman. Þar bjó
dugmikið fólk, sem gegnum ald-
irnar hafði lært að lifa við hin erf-
iðu náttúruskilyrði og nýta sér
allt það sem land og einkum haf
hafði upp á að bjóða. Þaö þróaði
með sér veiðiaðferðir, sem eru
notaðar enn þann dag í dag.
Fyrir meira en 3 þúsund árum komu
eskimóar frá heimskautahéruöum Kan-
ada og námu land á Grænlandi. Taliö er,
aö eskimóar hafi upphaflega komiö frá
Asíu og hafi flust búferlum þaöan yfir
Beringssund til Alaska. Þeir héldu áfram
til Grænlands um heimskautahéruö
Kanada, yfir Ellesmere-eyju, en milli
hennar og Grænlands er um 25 km
breitt sund.
Elsta menning, sem vitaö er um á
Grænlandi, er SarKaK-menningin, sem
dregur nafn sitt af þeim stað viö Diskó-
flóa á Vestur-Grænlandi, þar sem miklar
fornleifarannsóknir hafa farið fram. Á
þeim tíma liföu menn af hreindýraveiö-
um á landi og rostungs- og selveiöum í
sjó. Viö veiðarnar notuöu þeir boga og
örvar sem þeir bjuggu til úr beini og
tönnum auk steintegundar sem líktist
tinnu. Hundar voru einnig notaðir viö
veiðarnar, en aö því er virðist einungis til
þess aö flytja bráöina.
Grænlenzk menning var
til fyrir 3000 árum
SarKaK-menningin ríkti fyrir u.þ.b.
3000 árum, en síðan tók viö nýr innflutn-
ingur fólks til Grænlands viö upphaf
tímatals okkar. Kallast þaö skeiö Dor-
set-menning, og dregur nafn sitt af
Dorset-höfða í Kanada, en við fornleifa-
uppgröft þar fannst stór sorphaugur. Nú
voru notuö spjót við hreindýra- og sel-
veiöar, því bogi og örvar voru ekki þekkt
meðal þessa fólks. Á vetrum voru selir
veiddir er þeir komu upp um göt á ísnum
tii aö anda, en á sumrum stóöu menn á
ísbrúninni viö veiöar, þar eð kajak og
konubátur voru enn ekki komnir til sög-
unnar.
Fólk þetta bjó í litlum, ferhyrndum
húsum og var eldstæði í miöju til upphit-
unar og matseldar. Mjóir bekkir meö-
fram veggjum voru notaðir bæöi til aö
sofa á og sitja á viö vinnu. Einnig hafa
fundist minjar um stærri sambýlishús.
Vegna veiöanna varö fólk aö feröast
milli staöa yfir stór landsvæöi og á vetr-
um voru snjóhús byggö og eru snjóhníf-
ar til merkis um þaö.
Viö lok Dorset-menningarskeiösins
um áriö 1000 e.Kr. tóku eskimóar enn
aö flytjast til landsins. Hér var um að
ræöa menningu á hærra stigi en áöur
var, því nú voru bæöi kajak og konubát-
ur aö mestu notaöir við sel- og hvalveiö-
ar. Hundasleðinn kom nú einnig til sög-
unnar og var notaður til aö flytja bæði
fólk og bráö í veiöiferðum, en þær stóöu
venjulega vikum saman.
Dorset-menningin og hin nýja Thule-
menning, sem svo er nefnd eftir miklum
fornleifauppgreftri á þeim staö, sem nú
heitir Thule, þróuöust hliö viö hliö.
Thule-fólkiö læröi veiöar á ís af Dorset-
fólkinu og kenndi því aftur á móti aö
byggja betri og hlýrri hús. Sá siöur var
tekinn upp, aö allir sváfu í einni flatsæng
til aö spara hvalspik sem notað var til
upphitunar.
Thule-fólkiö dreiföist noröur um
Grænland, en byggðirnar á Austur-
Grænlandi uröu til meö þeim hætti aö
fólksflutningar áttu sér staö suður meö
vesturströndinni, fyrir Hvarf og allt til
Angmagssalik, en þar hófst búseta um
1400.
Tengsl við norræna menn
Á þessum tíma komust einnig á tengsl
milli norrænna manna og ibúa Græn-
lands og upp frá því er talaö um Inug-
suk-menningu. Á veiöiferöum sínum til
Norður-Grænlands komust norrænir
menn í kynni viö eskimóa, sem brátt til-
einkuöu sér ýmsa siði þeirra. Má sjá
merki þess í fornminjum, sem fundist
hafa viö fornleifarannsóknir. Ýmsir hlut-
ir, svo sem tréílát ýmiss konar, voru eft-
irlíkingar af svipuðum hlutum hinna
norrænu manna. Einnig leikföng barna,
einkum brúöur, bera meö sér svipmót
norrænna leikfanga. Síöar, um miðja 17.
öld, má sjá hluti, sem gerðir hafa verið í
Evrópu (glerperlur, járnhnífa, potta o.fl.),
en þaö eru hlutir, sem eskimóar fengu
frá hollenskum hvalveiöimönnum í skipt-
um fyrir veiöivarning sinn.
Á Inugsuk-menningarskeiðinu var far-
iö aö nota kajaka og konubáta viö veið-
ar stórhvala. Veiöimaöurinn stökk upp á
bak hvalsins meö lensu, sem líktist
spjóti og var notuö til þess aö vinna á
hinni risastóru skepnu. Hann klæddist
fatnaöi úr selskinni, sem var blásinn
upp. Ef veiöimaðurinn féll í sjóinn, hélt
loftfylltur búningurinn honum uppi þang-
aö til hann gat klifraö um borö í konu-
bátinn aftur. Eini búningurinn þessarar
tegundar sem varöveist hefur, er í Þjóö-
minjasafninu í Kaupmannahöfn.
Af hvalnum fékkst mikill matur, en auk
þess voru kjálkabein og rifbein einnig
notuö. Hvalbein var notaö til húsbygg-
inga ásamt torfi, steinum og mold og
þakiö var styrkt meö geysistórum
kjálkabeinum og rifjum.
í stuttu máli má segja, aö SarKaK- og
Dorset-menningin hafi ekki getaö lifaö
og þróast við hin erfiðu lífsskilyrði.
Thule-menningin og Inugsuk-menningin,
sem fylgdi á eftir, sýndu hins vegar, aö
þær gátu lifaö af og meira aö segja kom-
ist á æðsta stig veiöimenningar.
Grænlensk menning og siövenjur í
dag eru byggðar á þessari menningu.
Thule-fólkiö eru forfeður Grænlendinga
nútímans.
Úr blaöinu: Tourist 1980/81
Þýðingu geröi Guörún
Magnúsdóttir.
13