Lesbók Morgunblaðsins - 21.08.1982, Blaðsíða 4

Vaxandi at-
vinnuleysi
samfara
orkukreppu og
minnkandi
framieiöslu og
minnkandi hag-
vexti hrjáir
heiminn og sér
ekki enn út úr
því ástandi.
Samantekt eftir Halldór Vilhjálmsson, byggð á Time Magazine.
,, , <",'* V„t' "*v|'
Efnahagskúrva heimsins
lekur niður, hvernig sem aö er farið og sumir spámenn telja, aö
hagvaxtartímabil eins og það sem einkennt hefur árin eftir
síðari heimsstyrjöldina, komi ef til vill aldrei aftur
Afturkippur. Þetta orð
virðist ekki lengur við hæfi
til [tess að lýsa að fullu þeim
stöðugu og miskunnarlausu
sviptingum, sem hrjá efna-
hagsmál heimsins. Æ fleiri
stjórnmálamenn, kaupsýslu-
menn og viðskiftafræðingar
eru gripnir þeim nagandi
ugg, að hnignunin í efna-
hagsmálum kunni að verða
alveg óviðráðanleg og leiða
til meiriháttar hruns efna-
hagskerfisins. Pierre Tru-
deau, forsætisráðherra Kan-
ada, sagði á fundi þeim, sem
leiðtogar helztu iðnríkja
heims héldu nýlega með sér í
Versailles: „Við erum á leið-
inni út úr efnahagskreppu
inn í hreinasta efnahags-
voða.“ Poul McCracken,
fyrrum formaður hins ráðgef-
andi efnahagsráðs Banda-
ríkjanna í stjórnartíð R. Nix-
ons forseta, segir aðvarandi:
„Efnahagsmál heimsins
halda sem stendur jafnvægi
sínu á hnífsegg og geta auð-
veldlega tekið bakföll niður
á annað tímaskeið alþjóð-
legrar efnahagsupplausnar.“
A meðan þjóðir heims hafa
verið að berjast við að stemma
stifíu við hinum samtvinnuðu
plágum, hraðfara verðbólgu og
hægfara hagvexti, hafa milljón-
ir manna misst atvinnu sína.
Himinháir vextir hafa lagt þús-
undir fyrirtækja að velli. Otal
mörg félög hafa ekki verið fær
um að endurnýja löngu úreltan
véiakost í verksmiðjum sínum.
Útlitið fyrir frekari þenslu í
efnahagslífinu, en það hefur
ætíð verið driffjöður kapítal-
ismans, virðist skyndilega orðið
háskalega svart.
Þrátt fyrir hinn gífurlega
niðurskurð ríkisútgjalda, virð-
ast efnahagsmál þjóða heims
engu nær því núna að vera á
öruggum batavegi heldur en
þegar efnahagsvandinn skaut
fyrst fyrir alvöru upp kollinum.
Satt bezt að segja eru efna-
hagsvandamálin í mörgum lönd-
um að stóraukast núna, og þær
ríkisstjórnir, sem hafa verið að
reyna að örva með ráðum og dáð
efnahagsþróunina í löndum sín-
um, svo og aðrar er börðust af
einbeitni gegn vaxandi verð-
bólgu, eru núna í óðaönn að
endurskipuleggja frá grunni
stefnuna í efnahagsmálum.
Frakkar skelltu á fjögurra
mánaða frystingu launa og
verðstöðvun og felldu gengi
franska frankans um 10%, eftir
að hin stöðuga rýrnun á verð-
gildi hans hafði komið efna-
hagslífí landsins í hið mesta
uppnám. I Kanada voru birt af-
ar strengileg fjárlög, sem m.a.
takmarka launahækkanir opin-
berra starfsmanna við 6% eða
sem svarar til u.þ.b. helmings
verðbólgunnar á ári þar í landi.
Astæðurnar voru hinir fjallháu
vextir og mjög mikið atvinnu-
leysi í Kanada. Andspænis gíf-
urlegum halla á ríkissjóði hafa
Belgar gripið til þeirra fá-
heyrðu úrbóta að banna allar
dýrtíðaruppbætur á lífeyri eftir-
launafólks, svo og til þeirra
launþega, sem fá meira en
jafnviröi 6.360 ísl. króna á
mánuði.
Þar sem svo til hvert einasta
land í heimi hefur séð sig til-
neytt að draga mjög úr pen-
ingamagni í umferð í baráttunni
gegn verðbólgu, hafa háir vextir
á sama tíma þegar skapað mikla
fjármagnskreppu um heim all-
an. Fjöldi stórskuldugra þjóða á
í hinum mestu erfiðleikum með
að standa í skilum með afborg-
anir og endurgreiðslur. Bankar í
ernkaeign, núorðið sýnu ófúsari
að auka útlán sín, hafa t.d. ein-
faldlega hætt að veita ýmsum
svæðum Austur-Evrópu, Suð-
ur-Ameríku og Afríku lán. Sum-
ir sérfræðingar í bankamálum,
svo og í viðskiptum óttast frek-
ari langtíma samdrátt í lánveit-
ingum, sem kynni að leiða til
þess, að verzlun og viðskipti í
heiminum lömuðust algjörlega.
Fritz Leutwiler, formaður
bankaráðs Alþjóða greiðslu-
bankans, hefur þetta um
ástandið að segja: „Þegar ráða-
menn allra banka taka upp á því
að gerast áhyggjufullir allir í
einu, getur komið til alvarlegs
skorts á fjármagni. Alþjóða
fjármagnsmarkaðirnir standa
feiknalega berskjaldaðir.“
Afturkippurinn í efnahags-
málum hefur ekki haft jafn
heimsumspannandi áhrif, allt
frá heimskreppunni miklu í
upphafi 4. áratugs þessarar ald-
ar. Þessi kreppa geisar eins og
landfarsótt, næstum óumfíýj-
anleg. Hún sýkir jafnt sterk
sem veik efnahagskerfi, sting-
ur sér jafnt miður meðal ríkra
þjóða sem fátækra, jafnt í lýð-
ræðisríkjum með auðvalds-
skipulag sem kommúnískum
einræðisríkjum.
22 milljónir
atvinnulausra
í Vestur-Evrópu
og Bandaríkjunum
I Bandaríkjunum og Vestur-
Evrópu hefur þessi afturkippur í
efnahagsmálum orsakað svo
stórkostlega fjölgun atvinnu-
leysingja, að þeir eru núna orðn-
ir fleiri en nokkurn tíma áður
frá lokum seinni heimsstyrjald-
arinnar, eða um 22 milljónir.
Það þýðir, að næstum því einn
af hverjum tíu verkamönnum í
þessum löndum er atvinnulaus.
í Bretlandi hefur störfum í
iðnframleiðslu snarlega fækkað
um 16%. Jafnvel í Vestur-
Þýzkalandi, hinu fyrrum svo
styrka efnahagsveldi eftirstríðs-
áranna, hefur atvinnuleysi
nærri því tvöfaldast frá árinu
1979 og er nú orðið 6,8%, en
aukningin á gjaldþrotum
v-þýzkra fyrirtækja hefur hins
vegar aukizt um næstum 100%.
Karl Otto Pöhl, aðalbankastjóri
vestur-þýzka Bundesbank, hefur
látið svo um mælt, „að uppgjaf-
artónn og svartsýni séu orðin
útbreiddari núna en á nokkrum
öðrum tímum eftir stríð".
Ríkisstjórnir hinna ýmsu
landa leita sér að sökudólgum,
sem hægt er að kenna um öll
skakkaföllin í efnahagsmálum
viðkomandi landa, og einhugur
vestrænna ríkja er þannig tek-
inn að bresta.
Evrópumenn hafa uppi ásak-
anir um, að hinn gífurlegi árlegi
halli á fjárlögum Bandaríkj-
anna', og háir vextir þar í landi,
geri allan bata í efnahagsmálum
Evrópuríkja hreinlega að engu.
Washington ásakar hins vegar
Vestur-Evrópu um að undir-
bjóða bandaríska markaðinn
með ódýru, niðurgreiddu evr-
ópsku stáli, sem stórskaði
bandaríska iðnframleiðendur.
Þessar væringar gefa þjóðern-
issinnaðri stefnu í efnahagsmál-
um og einangrandi verndarað-
gerðum með sértollum, inn-
flutningshöftum, styrkjum og
þvíumlíku byr undir báða vængi
í ríkari mæli en verið hefur frá
upphafi fjórða áratugs þessarar
aldar.
Að því er varðar hin van-
þróaðri ríki, sem byggja afkomu
sína svo mjög á að selja iðn-
væddum þjóðum hráefni og hina
fábreyttu iðnaðarframleiðslu
sína, hefur afturkippurinn í
efnahagsmálum um víða veröld
haft hinar ferlegustu afleið-
ingar. Þannig hefur ríkisstjórn
Costa Rica t.d. í skyndi orðið að
koma á fót hjálparstofnun til
þess að úthluta atvinnuleysingj-
um brauði, hrísgrjónum, baun-
um og öðrum matvælum, en at-
vinnuleysið þar í landi hefur
aukizt upp í 17%. í Tanzaníu
geisar 29% verðbólga, og hefur
ríkisstjórnin þarlendis neyðst
til að strika út 966 atriði á fram-
4